Werkgeheugen en inhibitie bij kinderen met ADHD en Autismespectrumstoornis.

80 Pages·2010·0.44 MB·English

FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN
PEDAGOGISCHE WETENCHAPPEN

Academiejaar 2007 – 2008
Eerste Examenperiode

Werkgeheugen en inhibitie bij kinderen met ADHD en
Autismespectrumstoornis.

Scriptie neergelegd tot het behalen van de graad van Licentiaat in de
Psychologie, Optie Klinische Psychologie.

Promoter: Prof. Dr. Herbert Roeyers
Begeleiding: Dr. Sylvie Verté

Christina Hugues
FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN
PEDAGOGISCHE WETENCHAPPEN

Academiejaar 2007 – 2008
Eerste Examenperiode

Werkgeheugen en inhibitie bij kinderen met ADHD en
Autismespectrumstoornis.

Scriptie neergelegd tot het behalen van de graad van Licentiaat in de
Psychologie, Optie Klinische Psychologie.

Promoter: Prof. Dr. Herbert. Roeyers
Begeleiding: Dr. Sylvie Verté

Christina Hugues
“Ondergetekende, Christina Hugues geeft toelating tot het raadplegen van de scriptie
door derden.”
Dankwoord

Ik wil iedereen bedanken die op één of andere manier heeft bijgedragen tot mijn
scriptie.
Eerst en vooral wil ik Prof. Dr. H. Roeyers bedanken voor zijn promoterschap en de
mogelijkheid van deelname aan het onderzoek.
Daarnaast zou ik graag Dr. S. Verté willen bedanken voor de begeleiding en goede raad
gedurende het hele proces.
Ook de kinderen en ouders die deel namen aan het onderzoek verdienen een woord van
dank. Ik heb hun inspanning en inzet zeer gewaardeerd.
Speciaal wil ik ook mijn ouders bedanken, omdat ze mij de mogelijkheid hebben
gegeven om verder te studeren en altijd in mij bleven geloven.
Ook Jeroen, mijn vriend wil ik bedanken voor de moed en onvoorwaardelijke steun die
hij mij heeft gegeven.

Christina Hugues, mei 2008.
ABSTRACT

Inleiding: Het doel van deze studie was nagaan of kinderen met ADHD en kinderen met
Autismespectrumstoornis (ASS) slechter presteren op taken die inhibitie en
werkgeheugen meten in vergelijking met controlekinderen. Daarnaast vergeleken we
deze resultaten ook tussen kinderen met ADHD en kinderen met ASS. Het tweede doel
in deze studie ging het verband na tussen het werkgeheugen en inhibitie.
Methode: We hanteerden 3 groepen in deze studie: 57 kinderen met ADHD, 71 kinderen
met ASS en 82 kinderen in de controlegroep. Alle kinderen hadden een leeftijd tussen
8-17 jaar. Werkgeheugen en inhibitie werd getest aan de hand van computergestuurde
taken: een go/nogo- taak en een n- backtaak. Bij de verwerking van de resultaten
hielden we tevens rekening met de variabelen totaal IQ, leeftijd en geslacht.
Resultaten: We vonden dat kinderen met ADHD en kinderen met ASS
werkgeheugenproblemen noch inhibitieproblemen vertonen. De relatie tussen het
werkgeheugen en inhibitie is gelijk voor de drie groepen. Zo zagen we dat het
werkgeheugen en inhibitie met elkaar verbonden zijn.
Conclusie: De huidige studie toont aan dat kinderen met ADHD en kinderen met ASS
geen tekorten vertonen in het werkgeheugen en inhibitie. In deze studie vonden we wel
evidentie voor het model van Roberts en Pennington (1996). Werkgeheugen en inhibitie
zijn afhankelijk van elkaar.
INHOUDSTAFEL

I. INLEIDING 1

1.ADHD en Autismespectrumstoornis. 1
1.1. Omschrijving Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD). 1
1.2. Omschrijving Autismespectrumstoornis. 4
2. Executieve functies. 6
2.1. Omschrijving executieve functies. 6
2.2. Executief functioneren bij kinderen met ADHD. 7
2.3. Executief functioneren bij kinderen met ASS. 8
3. Het Werkgeheugen. 9
3.1. Omschrijving werkgeheugen. 9
3.2. Werkgeheugen bij kinderen met ADHD. 10
3.3. Werkgeheugen bij kinderen met ASS. 12
4. Inhibitie. 13
4.1. Omschrijving inhibitie. 13
4.2. Inhibitie bij kinderen met ADHD. 14
4.3. Inhibitie bij kinderen met ASS. 15
5. Relatie tussen het werkgeheugen en inhibitie. 17
6. Onderzoeksvragen. 18

II. METHODE 2 0

1. Participanten. 20
2. Meetinstrumenten. 21
2.1.Vragenlijsten. 22
2.1.1. Vragenlijst over Gedrag en Sociale communicatie (SCQ). 22
2.1.2. Vragenlijst voor Gedragsproblemen bij kinderen (VvGK). 23
2.1.3. Child Behaviour Checklist (CBCL) en Teacher Report Form 24
(TRF).
2.2. Computergestuurde taken. 25
2.2.1. De Go/nogo- taak. 25
2.2.2. De N- backtaak. 27
3. Procedure. 29
4. Data- analyses. 31

III. RESULTATEN 32

1. Groepsvergelijking op basis van de vragenlijsten. 3 2
2. Het werkgeheugen gemeten aan de hand van de go/nogo- en n- backtaken. 3 3
3. Inhibitie gemeten aan de hand van go/nogo- taken. 4 2
4. De relatie tussen werkgeheugen en inhibitie gemeten aan de hand van de 45
go/nogo- taken.

IV. DISCUSSIE 4 8

1. Bespreking van de onderzoeksresultaten. 4 8
1.1. Bevindingen en interpretaties van de onderzoeksresultaten van het 4 8
werkgeheugen en inhibitie.
1.2. Bevindingen en interpretaties van de onderzoeksresultaten van het 52
verband tussen werkgeheugen en inhibitie.
2. Sterktes en zwaktes van het huidig onderzoek. 53
3. Implicaties voor verder onderzoek. 55
4. Implicaties voor de klinische praktijk. 55
5. Besluit. 56

Referenties 57
I. INLEIDING

1. ADHD en Autismespectrumstoornis.

1.1. Omschrijving Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD).

Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit is beter bekend als ADHD
(Attention Deficit Hyperactivity Disorder). Volgens de DSM-IV-TR (Diagnostic and
Statistical Manual of Mental Disorders, 4e editie, American Psychiatric Association
(APA), 2000) wordt ADHD omschreven als een stoornis waarbij sprake is van drie
kernsymptomen namelijk: aandachtstekort, impulsiviteit en hyperactiviteit. Men spreekt
pas van ADHD als het typerend probleemgedrag een pervasief karakter heeft met name
ten minste zes maanden aanwezig is. Bovendien dienen deze symptomen aanwezig te
zijn voor het zevende levensjaar en in tenminste twee settings, voorbeeld op school en
thuis. Deze symptomen veroorzaken bij het kind beperkingen op twee of meer
levensgebieden en belemmeren het sociale, beroeps of schoolse functioneren. In de
DSM-IV-TR (APA, 2000) wordt ADHD onderverdeeld in drie subtypes: ADHD
gecombineerd type, ADHD onoplettendheidstype en ADHD hyperactief/ impulsieve
type. Over deze indeling heerst heel wat controverse. Men vraagt zich af of het subtype
ADHD onoplettenheidstype niet als een aparte stoornis moet gezien worden (Milich,
Balentine, & Lynam, 2001). Voorlopig houdt men het nog bij deze drie subtypes.

Over de mate waarin ADHD zich voordoet in de algemene bevolking lopen de
onderzoeksbevindingen uiteen. Als men ADHD definieert zoals de DSM-IV-TR, wordt
de prevalentie geschat tussen de 4 en 19% (Taylor, 1994; Zametkin & Ernst, 1999). Een
ander classificatiesysteem namelijk de International Classifications of Diseases (ICD-
10, World Health Organisation (WHO), 1992) hanteert strengere criteria (Tripp, Luk,
Shaughency, & Singh, 1999), zoals een strengere aanvangsleeftijd en exclusiecriteria,
hierdoor ligt de prevalentie lager. Hier is de prevalentie iets meer dan 1% van de
- 1 -
jongens in de lagere school (Taylor, 1994). In de ICD-10 krijgt ADHD een andere
benaming namelijk hyperkinetische stoornis.
Meestal krijgen jongens meer de diagnose van ADHD. Ook hier zijn de bevindingen
inconsistent wat betreft de sexratio. De ratio’ s variëren van 10:1 tot 2.5:1 voor jongens
(Boyle et al., 1987). Vaak krijgen jongens vlugger de diagnose omdat ze meer
agressiever gedrag vertonen, terwijl meisjes minder opvallen in hun gedrag. Meisjes
zouden ook meer aandachtsproblemen hebben. Tot op heden gebruikt men nog steeds
dezelfde criteria voor jongens en meisjes (James & Taylor, 1990).
ADHD wordt vaak gezien als een kindstoornis, maar er is evidentie dat deze stoornis
persisteert in de adolescentie en volwassenheid (Barkley, Fischer, Edelbrock, &
Smallish, 1990; Biederman, Faraone, & Milberger, 1996; Brassett- Grundy & Butler,
2004; Hart, Lahey, Loeber, Applegate, & Frick, 1995). Ongeveer 70 tot 85% van de
kinderen met ADHD heeft deze stoornis ook in de adolescentie en jong volwassenheid.
Meestal verminderen de symptomen van hyperactiviteit met de leeftijd terwijl
aandachtsproblemen toenemen (Biederman, Mick, & Faraone, 2000; Hart et al., 1995).
Volwassenen met ADHD vertonen ook antisociaal gedrag en problemen in relaties en
organisatie (Brassett- Grundy & Butler, 2004).

De diagnose van ADHD is op zich niet eenvoudig want er is nog geen
enkelvoudig meetinstrument voor handen. Meestal is de diagnose van ADHD gebaseerd
op gedrag, subjectieve rapportage van ouders en observaties (Edwards, Schulz, & Long,
1995). Een tweede moeilijkheid bij het bepalen van ADHD is dat het zelden alleen
voorkomt, vaak zijn er andere ontwikkelingsstoornissen. ADHD komt frequent samen
voor met andere gedragsstoornissen zoals antisociale gedragsstoornis (CD = Conduct
Disorder) en oppositioneel opstandige gedragsstoornis (ODD = Oppositional Defiant
Disorder). Hier varieert de comorbiditeit tussen de 42.7 en 93% (Edwards et al., 1995;
Jensen, Martin, & Cantwell, 1997; Newcorn & Halperin, 1994). Ongeveer 13 à 50%
van de kinderen met ADHD heeft ook angst- en stemmingsstoornissen (Jensen et al.,
1997). Ook gaat ADHD gepaard met leerstoornissen (10 à 54%) en ticstoornissen (10 à
30%) (Taylor et al., 1998). Er is nog altijd controverse over het gebruik van de bredere
DSM categorie of de nauwere definitie die de ICD-10 gebruikt (Sergeant &
- 2 -
Steinhausen, 1992). Vele clinici prefereren het gebruik van de bredere DSM categorie
(Taylor et al., 1998).

Wat betreft de etiologie van ADHD kan men de verklaringen opdelen in twee
categorieën, de biologische- en omgevingsverklaringen. Biologische verklaringen gaan
voornamelijk over de hersenen, genetische invloeden en neuropsychologische
verklaringen. Omgeving gaat dan eerder over de opvoeding en situaties tijdens de
zwangerschap.
Er heerst al heel wat consensus dat ADHD een genetische invloed heeft. Verschillende
tweelingstudies vonden dat ongeveer 80% genetisch kon verklaard worden (Faraone &
Doyle, 2001; Gjone, Stevenson, & Sundet, 1996; Goodman & Stevenson, 1989; Silberg
et al., 1996). ADHD zou geassocieerd zijn met een transportdopaminegen, het transport
van dopamine zou verstoord zijn (Cook et al., 1995). Recent wijst onderzoek erop dat
serotonine ook een invloed zou hebben (Manor et al., 2001).
Als men kijkt naar de hersenscan van kinderen met ADHD, blijkt dat de circuits die de
prefrontale cortex en cerrebellum verbinden niet normaal functioneren (Castellanos &
Acosta, 2002).
Er zijn ook verschillende psychologische modellen die ADHD proberen te verklaren.
De meeste modellen benadrukken ADHD als een stoornis waarin een inhibitie
disfunctie centraal staat (Barkley, 1997c; Sonuga- Barke, 1995). Kinderen met ADHD
slagen er moeilijk in om adequaat tijdig te stoppen of te inhiberen. Vaak wordt ADHD
ook gezien als een stoornis in het executief functioneren waar inhibitie een onderdeel
van vormt. In deze scriptie gaan we verder in op het executief functioneren bij kinderen
met ADHD.
Ook de omgeving zou een invloed hebben op de ontwikkeling van ADHD. Het gebruik
van nicotine, alcohol of benzodiazepines tijdens de zwangerschap vormt een groot risico
voor het ontwikkelen van ADHD (Neligan, Kolvin, Scott, & Garside, 1976). Laag
geboortegewicht, beschadiging aan de hersenen en toxische hoeveelheid lood kunnen
ook invloed hebben (Taylor, 1994).

- 3 -