vergi teşvik politikası ve türkiye'de ar-ge faaliyetlerine yönelik vergi teşvikleri

141 Pages·2012·1.53 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
KAMU YÖNETİMİ ANABİLİM DALI

VERGİ TEŞVİK POLİTİKASI VE TÜRKİYE’DE AR-GE
FAALİYETLERİNE YÖNELİK VERGİ TEŞVİKLERİ

Kibriye BAŞTÜRK

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman
Prof. Dr. Ali ACAR

Konya–2012
i

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

BİLİMSEL ETİK SAYFASI

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve
akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve
akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına
uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda
bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

Kibriye BAŞTÜRK
ii

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU

Kibriye BAŞTÜRK tarafından hazırlanan Vergi Teşvik Politikası ve Türkiye’ de Ar-Ge
Faaliyetlerine Yönelik Vergi Teşvikleri başlıklı bu çalışma 25/07/2012 tarihinde yapılan
savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından
yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

Prof. Dr. Ali ACAR Başkan İmza

Prof. Dr. Önder KUTLU Üye İmza

Doç. Dr. Yunus CERAN Üye İmza
iii

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Kibriye BAŞTÜRK Numarası: 094228001009

n
in Ana Bilim / Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı
i
c
n Bilim Dalı
e
r
ğ
Ö
Danışmanı Prof. Dr. Ali ACAR

Tezin Adı TÜRKİYE’DE VERGİ TEŞVİK POLİTİKALARI VE
AR-GE FAALİYETLERİNE YÖNELİK VERGİ
TEŞVİKLERİ
ÖZET
TÜRKİYE’DE VERGİ TEŞVİK POLİTİKALARI VE AR-GE
FAALİYETLERİNE YÖNELİK VERGİ TEŞVİKLERİ
Vergi teşvikleri gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde kullanılan vazgeçilmez
ekonomi politikalarıdır. Gelişmekte olan ülkelerde teşvikler genellikle ekonomik
gelişimin devamı ve ekonomik stabilite için kullanılmakla birlikte makroekonomik
bir araç olmasının yanında bölgesel dengesizlikler ve işsizlik gibi sorunların
çözümünde ekonomik ve sosyal araç olarak ta kullanılmaktadır.
Küreselleşme sürecinde ciddi rekabet politikaları ve araçlar ülkelerin
stratejilerini değiştirmektedir. Teknoloji ile ilgili ekonomik politikalar oldukça
önemlidir. Teknolojiye verilen önem ile heyecan verici değişiklikler uluslararasında
yaygınlaşmıştır.
Ar-Ge faaliyetleri sonucu yeni teknolojik gelişimler verimlilik artışında
öncüdür. Farklı bilim adamları tarafından yürütülen araştırmalar Ar-Ge faaliyetleri
ve ekonomik büyümeye verilen önem arasında pozitif bir korelasyon olduğunu
göstermektedir. Bu nedenle ülkeler ekonomi politikalarında Ar-Ge faaliyetlerini
desteklemekte ve GDP içindeki Ar-Ge payını artırmaya çalışmaktadırlar.
Bu çalışma, vergi teşvik politikaları ve Ar-Ge faaliyetlerine yönelik teşvik
politikasını değerlendirmek niyetindedir. Ek olarak çalışmada Türkiye’de uygulanan
Ar-Ge faaliyetlerinin ekonomik önemi vurgulanmış, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri
Kanunu (4691 sayılı yasa) ile getirilen teşvikler incelenmiş ve Ar-Ge faaliyetleri
Desteklenmesi Hakkında Kanun (5746 sayılı yasa) incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Vergi Teşvikleri, Ar-Ge Faaliyetleri, Teknoloji Gelişimi.
iv

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Kibriye BAŞTÜRK Numarası: 094228001009
n
in Ana Bilim / Bilim Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı
ic
n Dalı
e
r
ğ
Ö
Danışmanı Prof. Dr. Ali ACAR

Tezin İngilizce Adı TAX İNCENTİVE POLİCY AND TAX İNCENTİVES
TO R & D ACTİVİTİES İN TURKEY
ABSTRACT
TAX İNCENTİVE POLİCY AND TAX İNCENTİVES TO R & D ACTİVİTİES İN
TURKEY
Tax incentives are indispensable economy policies used in developed and
developing countries. In devoloping countries, the incentive usually are used for
maintaining economic stability and sustaing devolopment activation, in devoloping
countries beside macroeconomic instrument, economic or social aims such as
eliminating regional unbalance and increasing employment.
Along with globalization, severe competition policies and instruments has
changed economic strategies of countries. Economic policies related to technology
is very important. Together with the importance given to technology, exciting
changes have become widespread across nations.
New technological innovations, is the pioneer in productivity growth as a result
of R & D activities. The researches carried out by different scholars show that there
is a positive correlation between the importance given to R&D activities and
economic growth. Therefore the countries, in their economic policies, support R&D
activities and attempt to increase R&D expenditures in GDP.
This study intends to examine, tax incentive policies and incentive policy
toward R&D activities. İn addition, the economic importance of R&D activities are
emphasized and examined the incentive brought by the Act on Tecnology
Development Regions (Law No:4991) and Act on Supporting R&D activities (Law
no:5746) implemented in Turkey.
Keywords: Tax İncentives, R&D activities, Tecnology development
v

İÇİNDEKİLER
Bilimsel Etik Sayfası .................................................................................................... i
Yüksek Lisans Tezi Kabul Formu ............................................................................... ii
Özet ............................................................................................................................. iii
Abstract ....................................................................................................................... iv
Çizelgeler .................................................................................................................. viii
Şekiller Ve Grafikler Listesi ....................................................................................... ix
Giriş ............................................................................................................................. 1
1.BÖLÜMVERGİ TEŞVİKLERİ AR-GE VE TEKNOLOJİ ............................... 6
1.1. Teşvik Kavramının Tanımı ve Vergisel Teşviklerin Kapsamı .......................................... 6
1.2.Vergisel Teşviklerin Amaçları ....................................................................................... 8
1.3. Türkiye’de Uygulanan Vergi Teşvik Türleri .............................................................. 13
1.4. Türkiye’de Sanayi ve Teknoloji Politikalarının Gelişimi ........................................... 15
1.5. Teknoloji Ve Ar-Ge Kavramları ................................................................................. 19
1.5.1. Teknoloji Transferi ............................................................................................... 24
1.5.2. Teknoloji Üretimi .................................................................................................. 27
1.6. Teknoloji Üretiminin Finansmanı ve Kamusal Destekler ........................................... 32
1.6.1. Doğrudan Destekler ............................................................................................. 32
1.6.2.Dolaylı Destekler .................................................................................................. 44
2.BÖLÜM. ................................................................................................................ 46
AR-GE FAALİYETLERİNİN EKONOMİK ÖNEMİ, AR-GE TEŞVİKLERİ
VE BAZI DÜNYA ÜLKELERİNDE UYGULANAN AR-GE TEŞVİKLERİ .. 46
2.1. Ar-Ge Teşviklerinin Ekonomik Önemi ...................................................................... 46
2.2.Ar-Ge Faaliyetlerine Yönelik Vergi Teşvikleri ........................................................... 49
2.3. Bazı Dünya Ülkelerinde Ar-Ge Faaliyetlerine Uygulanan Vergi Teşvikleri .............. 53
2.2.1. Avustralya’da Ar-Ge Vergi Teşvikleri ................................................................. 53
2.2.2. Fransa’ da Ar-Ge Vergi Teşvikleri ....................................................................... 53
2.2. 3. Japonya’ da Ar-Ge Vergi Teşvikleri ................................................................... 54
2.2.4. Kanada ’ da Ar-Ge Vergi Teşvikleri .................................................................... 55
2.2.5. ABD ’ de Ar-Ge Vergi Teşvikleri ........................................................................ 57
vi

2.2.6. Çin’ de Ar-Ge Vergi Teşvikleri ........................................................................... 59
2.4. Ar-Ge Politikalarının Ülke Kalkınmasındaki Yeri ...................................................... 60
3. BÖLÜM ................................................................................................................ 68
TÜRKİYE’DE AR-GE VERGİ POLİTİKALARI ............................................... 68
3.1. Ar-Ge Faaliyetlerinin Özellikleri Kapsamı ve Sınırlılığı ............................................ 68
3.2. Ar-Ge Faaliyeti Kapsamında Değerlendirilen Harcamalar ......................................... 70
3.2.1. İlk Madde ve Malzeme Giderleri ......................................................................... 70
3.2.2. Personel Giderleri................................................................................................. 70
3.2.3. Genel Giderler ...................................................................................................... 70
3.2.4. Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler ............................................................... 71
3.2.5. Vergi, Resim ve Harçlar ........................................................................................ 71
3.2.6. Amortisman ve Tükenme Payları ......................................................................... 71
3.2.7. Finansman Giderleri ............................................................................................. 71
3.3. Ar-Ge Faaliyeti Kapsamı Dışında Kalan Faaliyetler .................................................. 72
3.4. 4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ve Uygulaması .......................... 72
3.4.1. 4691 Sayılı TGB Kanunun Amacı ve Kanunun Kapsamı .................................... 79
3.4.2. 4691 Sayılı Kanunla Yatırımcıya Sağlanan Destekler Ve Muafiyetler .............. 80
3.5. 5746 Sayılı Kanun Ve Ar-Ge Faaliyetlerinin Desteklenmesi .................................... 83
3.5.1. 5746 Sayılı Kanun Amacı ve Kapsamı ............................................................... 84
3.5.2. 5746 Sayılı Kanunda Teşvik Unsurları ................................................................ 84
3.6 Ar-Ge Faaliyetlerinin Türkiye Ekonomisine Etkisi ................................................... 104
Sonuç Ve Değerlendirme ......................................................................................... 117
Kaynakça ................................................................................................................. 123
vii

KISALTMALAR VE SİMGELER LİSTESİ

DPT :Devlet Planlama Teşkilatı
GVK : Gelir Vergisi Kanunu
İTEP : İleri Teknoloji Projeleri
KGF : Kredi Garanti Fonu
ODTÜ : Orta Doğu Teknik Üniversitesi
OECD : Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü
STOKP : Stratejik Odak Konuları Projeleri
TAEK : Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
TEKMER : Teknoloji Geliştirme Merkezi
TEYDEB :Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı
TTGV : Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı
TÜBA : Türkiye Bilimler Akademisi
DPT :Devlet Planlama Teşkilatı
viii

ÇİZELGELER
Tablo 1:Türk Vergi Sisteminde Kanunlara Göre Vergi Teşvikleri ........................... 14
Tablo 2: Risk Sermayesi Yatırım Modelleri .............................................................. 34
Tablo 3: Sanayi Ar-Ge Proje Destekleri .................................................................... 37
Tablo 4: Araştırma Destek Programları Başkanlığı (ARDEB) tarafından yürütülen
destek programları ..................................................................................................... 38
Tablo 5: Akademik Ar-Ge Destek Programları ......................................................... 39
Tablo 6: KOSGEB Ar-Ge inovasyon ve endüstriyel uygulama destek programı
kapsamında destekler ................................................................................................. 40
Tablo 7: TTGV Ar-Ge Proje Destekleri .................................................................... 41
Tablo 8: Bilgi Teknolojisinin GSMH büyümesine katkısı; 1998-2000 (Yıllık yüzde
olarak) ........................................................................................................................ 62
Tablo 9: Faaliyette olan Teknoloji Geliştirme Bölgeleri ........................................... 74
Tablo 10: Faaliyette olmayan Altyapı çalışmaları Devam Eden Teknoloji Geliştirme
Bölgeleri ..................................................................................................................... 76
Tablo 11: 4691 sayılı kanununa ek ve değişiklik getiren mevzuat ............................ 83
Tablo 12: 5520 Sayılı KVK ile 5746 Sayılı Ar-Ge Kanunu’nun kıyaslanması ......... 85
Tablo 13: Ar-Ge ve yenilik faaliyeti kapsamında değerlendirilmeyen harcamaları .. 86
Tablo 14: Teknogirişim sermayesi desteği programına yapılan başvuruların sektörel
dağılımı (2009- 2011) .............................................................................................. 103
Tablo 15: 5746 sayılı Kanuna ek ve değişiklik getiren mevzuat ve yürürlük tarihi 104
ix

ŞEKİLLER VE GRAFİKLER LİSTESİ
Şekil 1: Alvin Toffler’in tarihi gelişim aşamaları ...................................................... 20
Şekil 2: Peter Drucker tarihi gelişim aşamaları ........................................................ 20

Grafik 1:TÜBİTAK – TEYDEB Destek Programları kapsamında Proje
Başvurularının Şehirlere Göre Dağılımı .................................................................... 37
Grafik 2: TÜBİTAK - TEYDEB Destek Programları Kapsamında Yıllara Göre
Verilen Hibe Destek Tutarları (1996-2010) ............................................................... 38
Grafik 3: Ar-Ge Harcamaları’nın GSYİH ‘ye oranı (1999-2009 ............................. 63
Grafik 4: Ar-Ge Harcamaları İçin Hükümet Bütçe Ödenekleri 2007 ve 2010 .......... 64
Grafik 5: OECD verilerine göre Gerçekleştirilen sektörler bazında Ar-Ge Harcaması,
2009
................................................................................................................................... 65
Grafik 6: Hükümet Tarafından Finanse Edilen Ar-Ge Harcaması (1999,2009) ....... 66
Grafik 7: 2001- 2012 Yılları Arasında Kurulmuş Teknoloji Geliştirme Bölgeleri
Sayısı .......................................................................................................................... 77
Grafik 8: 2001-2012 Yılları Arasında Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde Yer alan
Toplam Firma Sayısı .................................................................................................. 78
Grafik 9: Bölgelerde Faaliyette Bulunan Firmaların Sektörel Dağılımı .................... 78
Grafik 10: 2001-2012 Yılları Arasında Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde İstihdam
Edilen Personel Sayısı ............................................................................................... 79
Grafik 11: Türkiye’ nin Büyüme Hedefleri ............................................................. 105
Grafik 12: GSYH Büyüme OranıKaynak: : ............................................................ 106
Grafik 13: Türkiye’ de Ar-Ge harcaması ................................................................. 107
Grafik 14: Ar-Ge harcamaları’ nın GSYİH’ ya oranı .............................................. 108
Grafik 15: Kişi Başına Ar-Ge Harcaması (SAGP, Dolar ) ...................................... 109
Grafik 16: Gerçekleştiren Sektörler Bazında Ar-Ge Harcamaları Oranı ................. 109
Grafik 17: Türkiye'nin Tam Zaman Eş Değer (TZE) Ar-GePersoneli Sayısı ......... 110
Grafik 18: Türkiye’ nin Tam Zaman Eşdeğer Ar-Ge İnsan Kaynağı ...................... 111
Grafik 19: Türkiye Kaynaklı Bilimsel Yayın Sayısı ............................................... 111
Grafik 20: Milyon Kişi Başına Düşen Bilimsel Yayın Sayısı ................................. 112