Türkiye'nin Ruhunu Aramak - Bir Kemal Tahir Kitabı - Kurtuluş Kayalı

368 Pages·2010·1.18 MB·Turkish

by  Kurtuluş Kayalı

Türkiye'nin Ruhunu Aramak
Bir Kemal Tahir Kitabı
Kurtuluş Kayalı

Soruşturma için başvurulan kişiler1
Nedim Gürsel
İhsan Oktay Anar
Hulki Aktunç
Korkut Tuna
Taylan Altuğ (ulaşılamadı)
Engin Ardıç
Cahit Tanyol*
Tevfik Çavdar
Ahmet Aziz*
Ahmet Kekeç
İsmail Coşkun*
Recep Ertürk*
Orhan Koçak
Nurdan Gülbilek
Talât Halman*
Ömer Lekesiz
Adalet Ağaoğlu
Selim İleri
Leyla Erbil
İsmail Beşikçi
Mehmet Özden*
Hüseyin Su*
Tahir Abacı
Muhittin Bilge*
Cemal Kafadar*
D. Mehmet Doğan*
Asım Öz*
Polat Safi*
Ahmet Özcan*
Fatih Çalmaz*
Hasan Öztürk*
Ahmet Selim*
Lütfi Kural*
Önsöz
Belli ilkeleri oldu bu kitabın. Her şeyden önce yazıların
bu yıl yazılmış, ilk defa yayınlanacak, takriben on sayfalık
metinler olması istendi. Çünkü bu aşamada, bu tarihte
gerçekleştirilecek problem odaklı Kemal Tahir yaklaşımları
önemli. Bazıları için de Kemal Tahir ve düşünceleri geçip
gitmiş, yitip bitmiş bir heves. 2010 koşullarında bir Kemal
Tahir fotoğrafı çekilmek istendi. Bu önemli bir fotoğraf
olarak tezahür ediyor. Eski makaleler, yazılar yer almıyor bu
kitapta. Hani derler ya tüccar müflisleyince... Bir de tabii
temel mesele şu: insanlar kafalarını iki elleri arasına alıp da
Kemal Tahir hakkında düşünüyorlar mı? Dert bunu sınamak.
Dert Kemal Tahir bugün yaşıyor mu onu anlamak. Anlamaya
çalışmak.
Tabii doğal olarak bugün yaşıyorsa nasıl yaşadığını
kavramaya kalkışmak. Belki de her şeyi sorgulayan
entellektüeli sorgulamaktan doğru/yanlış kaçınmamak gerekir.
Hele bir şeyin tabu olması için anlaşılmaması şarttır diyen bir
entellektüeli tabulaştırmak belki de ona yapılacak en büyük
haksızlık olur. “Yanılmışız arkadaş” lafını sürekli olarak
kullanan bir entellektüelin bugün yaşasaydı eski düşüncelerini
aynen telaffuz edeceğini söylemek kelimenin tam anlamıyla
bir ham hayal. Dolayısıyla onun düşüncelerini adabıyla,
saygılı bir şekilde tartışmak gerekli görünüyor.
Hayatı sorgulamakla geçmiş bir entellektüelin düşünceleri
hakkında, sanki herkes koro halinde konuşuyormuş gibi,
konuları bölüşüp metinlerini özetlemek çıkar yol değil. Eline
kalemi alıp konu özetletmek, kitap özetlemek mesele değil.
Doğrusu meseleyi belirli sorular çerçevesinde tartışmak.
Dolayısıyla sınırlı sayıda kişiye bazı başlıklar önerildiyse de
herkes konu seçmekte özgür bırakıldı, kimseye konu empoze
edilmedi. Ancak böylelikle mesele odaklı bir şekilde
düşünülebilir. Belli sorunlar etrafında tartışılarak. Yoksa bilgi
yığınıyla karşılaşılır. Önemli olan meselelerin tartışılması. Bu
nedenle, kitaptaki durumu anlamak için soruşturma soruları
önemli. Önsözde tekrarlanıyor: “Son metinlerinden otuz
dokuz yıl sonra Kemal Tahir’in Türk düşüncesi ve/veya Türk
romanındaki yerini nasıl değerlendirirsiniz?” “Kemal Tahir’in
metinlerine yönelik olarak yapılan tahlillerin zaman içinde
farklılaşması konusunda nasıl bir yorum yapılabilir?”
Soruşturma sorularının cevaplanması halinde sayfa sınırı
olmadığı söylendi ve metinlerin özellikle kapsamlı olması
istendi. Ama nedense cevaplar oldukça sınırlı oldu. Ama belki
de cevaplar vecizdi.
Belki, belki değil, muhakkak kimi çelişkiler var yazılanlar
arasında. Farklılıklar var. Belki somut yazıların içinde de
çelişkiler var. Bunlar bile Kemal Tahir konusunda daha yeni,
daha farklı değerlendirmelerin yolunu açabilir. Kemal Tahir
kitabında yer alan metinler Kemal Tahir’e dair, ülkeye dair
düşüncelerimizi zenginleştirecek mahiyette. Kemal Tahir’in
hayat sürecinde bile düşüncelerinde bir farklılıklar, bir
çelişkiler manzumesi görülmüyor mu?
Kemal Tahir deyince bir alana hapsolmak yanlış. Ancak
her alana dair kalem oynatmak Kemal Tahir’i anlamanın
yolunu açar. Tarih, sosyoloji, felsefe, iktisat, edebiyat ve hattâ
psikoloji -hani o Türk insanının şuuraltını anlamak gerek
sözü- folklor ve bilumum sosyal bilim dalı konularına
odaklanmakla Kemal Tahir’in anlaşılmasının yolu açılabilir.
Kemal Tahir’i anlamamak çoğumuzun duçar olduğu belli
bilim disiplinlerine hapsol- maktan kaynaklanıyor. Bu
anlamda şu Sosyal Bilimleri Açın kitabının müellifleri
hakikaten Kemal Tahir’in çağdaşları olarak görünüyor. Ancak
böyle disiplinlerarası bir anlayış Kemal Tahir’e yakınlaşmayı
sağlayabilir. Aslında bir adım daha atmak lazım.
Akademisyen başka, düşünür başka. Ancak akademisyenin
darlığı aşılarak özgün düşünceye varılabilir. Sezai Karakoç da
böyle söylemiyor muydu? Ortama bakıldığı zaman mesele
anlaşılır. Bu anlamda bu kitabın son yazısını bir müsvedde
olarak telakki edip çok ama çok geliştirilmesi gerektiğini
düşünmek gerek. Bu alanda daha kırk fırın ekmek yemek
lazım.
Özgün düşünce adamlığının üstüne bir de meseleleri
sorgulama zorunluluğu konulduğu zaman bu alanda emek
sarfetmenin katkısı ortaya çıkar. Demek ki daha henüz işin
başındayız.
Bu kitapta önemli metinler bir araya getirildi. Türkiye’nin
belki de en istikrarlı, en gelişkin sosyoloğu ve en istikrarlı
yayıncısı, ne tür metinler yayınladığının en fazla farkında
olan yayıncısı, en esnek ve en kararlı yayıncısı lütfedip birer
metin yazdılar. Yaşayan yaşça değil başça en büyük Türk
sosyoloğu Doğan Ergun ve Ezel Erverdi. Birikimi
önemsemek gerek. İkisi de geçmişte yazılanlara ve
yaşananlara iyi yaslanıyor ve mesele hakkında derinlikli
olarak düşünüyor. Tabii bir zamanlar “Emin Bey’i arayan
arkadaş ben buradayım, ” cümlesinin heyecanının romandan
kendisine geçtiğine bizzat şahit olduğum yazılmalarına hâlâ
aynı şevkle devam eden Tevfik Çavdar’ın metninin olması da
büyük katkı. Talât Elalman’ın Türkiye’de Türkoloji
alanındaki çalışmalara alternatif bir Türk Edebiyatı lisansüstü
programı sunması ve vakıf üniversitelerinin hemen hepsi
karşılaştırmalı edebiyatı yabancı dilde gerçekleştirmeye
çalışırken eğitim dilinin Türkçe olmasında ısrarcı olması
açısından farklı konumu Kemal Tahir hakkındaki kanaatini
önemli kılmaktadır. Talât Halman entellektüel olarak da Türk
kültürüne katkıları bakımından da eli öpülesi bir adamdır.
Bilkent Türk Edebiyatı Bölümü’nde Kemal Tahir konusunda
yüksek lisans çalışması yapan birinin, Seçkin Sevim'in
edebiyat eksenli yazısı maalesef yetişmemiştir. Türkolojiden
gelse de onun sınırlılıklarını aşan Ömer Lekesiz’in öyküler
konusundaki tahlilleri Kemal Tahir romanı üzerine de önemli
düşünceler ifade edebileceğinin işaretidir. Bir de Türk
öykücülüğü hususunda kapsamlı çalışma yapmış olması
Kemal Tahir metinlerini karşılaştırmalı olarak
değerlendirebileceğinin göstergesidir. Yazdığı somut metin de
Kemal Tahir’in özellikle İslamcılar tarafından ıskalanmış,
belki de bile isteye ıskalanmış yaklaşımlarını incelemeyi
teşvik ve tahrik edecek mahiyettedir. Tabii Ahmet Özcan ve
Muhittin Bilge de bu duruma aşikâr bir biçimde parmak
basıyor. D. Mehmet Doğan kırk yıldır Kemal Tahir ve Yol
Ayrımı konusunda istikrarlı düşünceler beyan etmesi
bakımından da önemli bir aydındır. İlk çalışması Batılılaşma
ihanetinden (1975) beri Kemal Tahir metinleri üzerine vurgu
yapmasa da Batılılaşma konusunda ısrarla eleştirel bir tutum
içindedir. Resmi ideolojiye eleştirel bakmakta son dönemin
modaya yatkın entellektüellerine tekaddüm eden İsmail
Beşikçi’nin aynı hususta çok önceden köklü eleştiriler yapan
Kemal Tahir konusundaki düşünceleri zihin açıcı olabilirdi.
Eski değinilen ve çok yeni göndermelerinin işaret ettiği gibi
kapsayıcı bir yazı mesele hakkındaki kanaatleri
zenginleştirebilirdi. Burada eleştiri yapmak yakışık almaz
ama herkesin Ermeni tehcirini ve Kürt sorununu aynı şekilde
değerlendirmesi beklenmez, beklenemez. Eğer yanlış
hatırlamıyorsam eski metinlerinde resmi ideolojiyi eleştirme
adına Kemal Tahir romanlarına göndermeler vardır. Bir de
Uluslararası Sömürge Kürdistan kitabıyla önceki kitapları
arasında belirgin düşünsel farklılıklar vardır. Ya da iki ayrı
dünyanın kitapları söz konusudur. Ayrıca Göçebe Alikatı
Aşireti ve Doğu Anadolu’nun Düzeni’ni okuyarak da benzeri
bir tarzda “Yazarın Yazmadıkları... ” başlıklı bir makale
yazmak mümkündür. Kaldı ki konu hakkındaki yarım yırtık
bilgisiyle Ömer Türkeş bile Kemal Tahir’in “Ermeni
kırımı”na değindiği hususunda dikkat göstermiştir. Tabii ki
İsmail Beşikçi’nin düşüncelerini telaffuz etme hakkı
muhteremdir. Sesinin her zaman birey olarak çıkması
anlamında İsmail Beşikçi’nin yazdıkları elbette önemlidir.
Yazdığı metnin Kemal Tahir üzerine oluşacak düşüncelere
katkısının olabileceği de açıktır. Şimdiye kadar yazılan
metinlerde, derleme kitaplarda eksik bırakılan milliyet eksenli
konuların, Ermeni tehciri, Kürt sorunu ve benzeri meselelerin,
Kemal Tahir’in romanlarında nasıl işlendiği ayrıntılara dikkat
edecek araştırmacıları beklemektedir. Bir de yazabilseydi
İsmail Coşkun Kurt Kanunu romanını Kemal Tahir’in resmi
ideolojiyi sorgulamak anlamında bir kilometre taşı olarak
niteleyecekti. İsmail Coşkunun yazıyı yetiştiremeyeceğini
bilseydim “Bugünü, Ergenekon’u falan kavramanın yolu Kurt
Kanunu’nu anlamaktan geçer, ” diyen Metin Turan’dan bir
yazı isteyecektim. Irmak Zileli konuya aşina olması, Halit
Refiğ’le nehir söyleşi yapmış olması ve ölümünü müteakip
onun hakkında en yetkin makaleyi yazmış olması anlamında
en doğru seçim olarak görünmektedir. Bu kitaptaki metni de
başka kaynaklara da yaslanan gelişkin bir makale
mahiyetindedir. İstanbul Sosyoloji kökenli metinler -ki daha
fazla olması planlanmıştı ama maalesef olmadı, olamadı-
aslında Cahit Tanyol’dan Lütfi Kural’a kadar geniş bir
yelpaze oluşturacaktı, İstanbul sosyolojinin her renginin bu
kitaba yansıması daha güzel, daha gerçekçi, daha zengin
Kemal Tahir yorumlarının ortaya çıkmasına vesile olabilirdi.
Sadece Ertan Eğri- bel, Recep Ertürk ve Güneş Ayaş’ın
problem odaklı güzel makaleleriyle yetinmek durumunda
kalındı. Kemal Tahir kitabının içinde yer alan iki tarihçinin,
Mehmet Özden ve Polat Safi’nin metinleri, Kemal Tahir’in
değerlendirilmesinde farklı bir bakış açısının somutlaşması
açısından atlanıl- maması gereken önemli katkılar
mahiyetindedir. Tabii önemli başka tarihçi katkıları da
olabilirdi. Hakeza Türkiye’nin İslami kültürüne ve Marksist
literatürüne / Marksist pratiğine -hadi sanki biliyormuş gibi
rahatlıkla söyleyeyim- bihakkın vâkıf Sırrı Süreyya Önder’in
Kemal Tahir metinleri üzerine düşünceleri olmasa bu kitap
muhakkak eksik olurdu. Görüldüğü gibi eksik de kaldı.
Ahmet Özcan, Muhittin Bilge ve Fatih Çalmaz’ın yazıları
vurucu tespitleri ve önemli yorumlarıyla fotoğrafın
tamamlanmasına katkıda bulunmaktadır. Beni zaman zaman
neden Kemal Tahir ve ATÜT üzerine tez yapılmaz düşüncesi
meşgul etmiştir. Türkiye’de muhafazakârlar Kemal Tahir’i
Marksizmin ve ATÜT’ün dışında mütalaa ettikleri ve Batıya
en fazla açık öğretim kurumlan da ATÜT’ü artık geçerliliği
kalmamış, kuramsal olarak yanlışlanmış bir şey olarak
kabullendikleri için mesele gündeme getirilmemektedir. Bu
nedenle de bir zamanlar, bir üç yıl kadar önce ATÜT üzerine
tez yapmaya soyunan -sonra nedense vazgeçen, vazgeçme
gerekçesi sorgulanmak gereken- Müslüm Kavutun birikime
dayanan makalesi bu çabanın bir sonucu olarak okunmalıdır.
Netice-i kelam, Kemal Tahir yaşarken düşüncelerim
ciddiye alıp bugünlerde de tartışan entellektüellerin ufkumuzu
açan yazıları yanında kitaba orta kuşaktan, genç kuşaktan ve
en genç kuşaktan aydınların katkıda bulunup Kemal Tahir’i
anlamamızı geliştirmeleri olağanüstü önemlidir. O nedenle
gelecekten umutvar olmanın şartları tam tekmil mevcut.
Zaman içinde Kemal Tahir’in düşüncelerini daha iyi
anlamamızın vasatı yaratılıyor. Zaten bu kitap da bu sürece
mütevazı bir katkı. Bu katkıların hepten artması en büyük
temennimiz.
Daha büyük temenni de bu kitabın dikkatle okunması ve
tartışılması.
Kurtuluş Kayalı
25. 08. 2010-04. 10. 2010