Table Of ContentT. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İSLAM TARİHİ VE SANATLARI ANA BİLİM DALI
TÜRK İSLAM EDEBİYATI BİLİM DALI
TÜRK HALK MÜZİĞİ SÖZLÜ ESERLERİNDE İTİKAT,
İBADET VE AHLAK İLE İLGİLİ MOTİFLER
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
Doç. Dr. Ahmet YILMAZ
HAZIRLAYAN
Dilek KİRLENMEZ
KONYA 2007
1
İÇİNDEKİLER
ÖZET……………………………………………………………………. I
ABSTRACT……………………………………………………………... III
ÖNSÖZ…………………………………………………………………... V
KISALTMALAR………………………………………………………... VI
GİRİŞ…………………………………………………………………….. 1
A.TÜRK KÜLTÜRÜNÜN DAYANAKLARI…………………... 3
B. FOLKLOR VE TÜRKÜLERİMİZ…………………………... 3
I.BÖLÜM: İTİKAT, İBADET, AHLAK
A. İTİKADİ HÜKÜMLER NELERDİR?..................................... 5
1. İtikat İle İlgili Ayetler…………………………………... 5
2. İtikat İle İlgili Hadisler…………………………………. 10
3. İtikadın Tarifi………………………………………….... 22
3.1 Allah’a İman……………………………………. 25
3.2 Peygamberlere İman…………………………… 29
3.3 Meleklere İman……………………………….... 33
3.4 Kutsal Kitaplara İman……………………….... 34
3.5 Ahiret Gününe İman………………………....... 36
3.6 Kaza-Kader ve Hayır-Şerre İman……………. 38
B. İBADET NEDİR…………………………………………........ 39
1. İbadet İle İlgili Ayetler…………………………………. 39
2. İbadet İle İlgili Hadisler………………………………... 43
3. İbadetin Tarifi…………………………………………... 54
4. İbadetin Çeşitleri……………………………………….. 54
4.1 Namaz………………………………………...... 54
4.2 Oruç……………………………………………. 60
4.3 Hac ve Kurban…………………………............ 62
4.4 Zekat……………………………………............ 64
C. AHLAK NEDİR?...................................................................... 66
1. Ahlak İle İlgili Ayetler…………………………………. 66
2. Ahlak İle İlgili Hadisler………………………………... 67
3. Ahlakın Tarifi…………………………………………... 68
II. BÖLÜM: TÜRK HALK MÜZİĞİ SÖZLÜ ESERLERİ
A. NİNNİLER………………………………………………......... 71
B. MANİLER…………………………………………………...... 75
C. TÜRKÜLER………………………………………………....... 80
1. Kırık Havalar………………………………………......... 80
1.1 Türküler…………………………………………. 80
1.2 Oyun Havaları………………………………….. 81
2. Uzun Havalar……………………………………………. 81
III. BÖLÜM: TÜRK HALK MÜZİĞİ SÖZLÜ ESERLERİNDE DİNİ
MOTİFLER
A. İTİKAT MOTİFLERİ………………………………………... 82
1. Allah’a İman İle İlgili Motifler…………………………. 82
2. Peygamberlere İman İle İlgili Motifler………………… 101
3. Meleklere İman İle İlgili Motifler………………………. 104
4. Kutsal Kitaplara İman İle İlgili Motifler………………. 109
2
5. Ahiret Gününe İman İle İlgili Motifler………………… 112
6. Kaza-Kader, Hayır-Şerre İman İle İlgili Motifler…….. 121
6.1 Kaza-Kader İle İlgili Motifler………………….. 121
6.2 Hayır-Şer İle İlgili Motifler……………………... 128
B. İBADET MOTİFLERİ………………………………………..... 132
1. Namazlar İle İlgili Motifler………………………………. 132
2. Oruçla İlgili Motifler……………………………………... 140
3. Hac ve Kurban İle İlgili Motifler………………………... 143
3.1 Hac İle İlgili Motifler……………………………. 143
3.2 Kurban İle İlgili Motifler……………………….. 147
4. Zekât İle İlgili Motifler……………………………………153
C. AHLAK MOTİFLERİ…………………………………………. 154
1. Edep İle İlgili Motifler………………………………....... 154
2. Güzel Ahlak İle İlgili Motifler…………………………... 159
D. DİĞER DİNİ MOTİFLER…………………………………….. 179
1. Yeminler………………………………………………….. 179
2. Ecel-Ölüm………………………………………………… 183
3. Kurban Olmak…………………………………………… 189
SONUÇ…………………………………………………………………..... 193
BİBLİYOGRAFYA……………………………………………………..... 195
3
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İSLAM TARİHİ VE SANATLARI ANA BİLİM DALI
TÜRK İSLAM EDEBİYATI BİLİM DALI
TÜRK HALK MÜZİĞİ SÖZLÜ ESERLERİNDE İTİKAT, İBADET
VE AHLAK İLE İLGİLİ MOTİFLER
Dilek KİRLENMEZ
(Yüksek lisans Tezi)
Danışman: Doç. Dr. Ahmet YILMAZ
Mayıs 2007, Sayfa: 198+ VI
ÖZET
Türküler, ağızdan ağza dolaşarak ve nesilden nesile aktarılarak
yaşarlar. Toplumun din, adet, gelenek ve görenekler gibi manevi unsurlarını
içerirler. Türk halk müziğimizin sözlü eserlerinde İslam dininin temel inanç
esaslarına rastlamaktayız. Tezimizin konusu, Türk halk müziği sözlü
eserlerinde itikat, ibadet ve ahlak ile ilgili motiflerdir. Türkülerimizdeki bu
motifleri ararken itikat, ibadet ve ahlak konularını kendi içinde tasnif etmeye
çalıştık. Allah’a iman, peygamberlere iman, meleklere iman, kutsal kitaplara
iman, kaza- kader, hayır- şerre iman ile ilgili konuların geçtiği türküleri itikat
motifleri başlığı altında topladık. Namaz, oruç, hac ve kurban ve zekat ile ilgili
konuların geçtiği türküleri ibadet ile ilgili motiflerde, edep ve güzel ahlak ile
ilgili konuların geçtiği türküleri de ahlak motifi adı altında tasnif ettik.
Bunların dışında kalan yemin, ecel- ölüm ve kurban olmak konularının geçtiği
eserleri ise diğer dini motifler başlığı altında topladık.
I
4
Tezimiz üç bölümden ibarettir. Birinci bölümde itikat, ibadet ve ahlak
ile ilgili genel bilgiler vermeye ve bu bilgileri ayet ve hadislerle desteklemeye
çalıştık. İkinci bölümde Türk halk müziği sözlü eserleri hakkında bilgi
vermeye; üçüncü bölümde ise itikat, ibadet ve ahlak motifleri hakkında
türkülerimizi belirlemeye çalıştık. Tez, bir sonuç bölümü ve bibliyografya ile
sona erer.
Anahtar Kelimeler: halk müziği, türkü, itikat, ibadet, ahlak
II
5
SELCUK UNIVERSITY INSTITUTE FOR SOCIAL SCIENCES
DEPARTMENT OF ISLAMIC HISTORY AND ARTS
DISCIPLINE OF TURKISH- ISLAMIC LITERATURE
MOTIFS IN TURKISH FOLK MUSIC VERBAL COMPOSITION
CONCERNING FAITH, WORSHIP AND MORAL
Dilek KİRLENMEZ
(Master Thesis)
Advisor: Associate Doç. Dr. Ahmet YILMAZ
May 2007, Page: 198+VI
ABSTRACT
Folksongs survive by spreading from mouth to mouht and by
transferring from generation to generation. They include spiritual components
of society such as religion, custom, tradition and practices. In the verbal
composition of our Turkısh folk music, basic beliefs of Islamic religion is
found. Topic of our thesis is motifs in Turkish Folk Music’s verbal
compositions. We tried to classify faith, worship and moral topics when
looking for these motifs in our folksong. We collected folksong under the title
of faith motifs where topics regarding belief is mentioned such as adherence to
Allah, to the Prophet, to the angels, to the Holy Book, to the fortune and fate,
to the goodness and evil. We classified folksongs mentioning oath, ending-
death and being a victim under the title of other religious motifs.
III
6
Our thesis consists of three parts. We tried to give information on faith,
worship and moral in the first part, determine verbal compositions of Turkish
Folk Music in the second part and our folksongs about faith, worship and
moral motifs in the third part. Thesis ends wiht a conclusion part and
bibliograpy.
Key Words: folk music, folksong, faith, worship, moral
IV
7
ÖNSÖZ
Türk halk müziği; Türk halkının asırlardır ağızdan ağza, kulaktan kulağa
aktarılarak yaşatılan ve söyleneni, söylediği yer ve zamanı tam olarak bilinemeyen halkın
öz malı olan eserlerdir.
Yeryüzünde yaşayan milletlerin kültürleri oluşurken mensubu bulundukları dinin
kurallarından etkilenmektedirler. İslamiyet’i kabul etmesinden sonra yaşamının her
alanında İslami kültürü yaşayan Türk milleti, türkülerinde de bunu yaşamış ve işlemiştir.
Türkülerimiz geçmişten bu güne toplumun yaşayışı, sevinçleri, üzüntüleri ve
inançlarının anlatıldığı bir araç olmuş; halkın duygu ve düşüncelerini ifade etmiştir.
Türkülerimiz, rasgele söylenmemiş, her türkü yaşanmış veya yaşanan bir olayın üzerine
söylenmiş veya yaşanan bir olay sonucunda bir mesaj verilmeye çalışılarak duygu ve
düşünceler halk ile paylaşılmıştır. Halkın günlük yaşantısında yaşadığı her türlü olayların
işlendiği türkülerimizde Kur’an-ı Kerim ve sünnete dayanan motiflerde bulunmaktadır.
“Türk Halk Müziği Sözlü Eserlerinde İtikat, İbadet ve Ahlak İle İlgili Motifler”
başlığı altında yazdığımız bu tez çalışmamızda; türkülerimizde işlenen dini motifleri ele
aldık ve buna göre sıralama yaptık.
Çalışmamızın amacı, türkülerimizdeki dini ve ahlaki motifleri tespit edip bu
eserlerin verdiği mesajları incelemektir. Ayrıca bu amaç doğrultusunda çeşitli
kaynaklardan da istifade ederek kısa açıklama ve yorumlara yer verdik.
Bu çalışmamızda asırlardır nesilden nesile aktarılan türkülerimizin derinliğine
inmemiz tam olmamış olabilir. Ancak bu çalışmamızın türküler ile ilgili olarak yapılacak
başka çalışmalar için ön çalışma olması düşüncesindeyiz.
Konunun seçiminde, işlenmesinde, yönlendirmede yardımını esirgemeyen
danışman hocam Doç. Dr. Ahmet YILMAZ’a teşekkür ederim.
Dilek KİRLENMEZ
KONYA, 2007
V
8
KISALTMALAR
a. g. e : Adı geçen eser
a. s : Aleyhi’s- selâm
a. ş : Anonim şirketi
b. : İbn
c : Cilt
çev : Çevirmen
Hz : Hazreti
Lti : Limited
r. a : Radiallahu anha
s : Sayfa
s. a. v : Sallallahu aleyhi ve sellem
şti : Şirketi
tic : Ticaret
T. C : Türkiye Cumhuriyeti
TRT : Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
VI
9
GİRİŞ
Türkü, hece ölçüsüyle yazılmış ve halk ezgileriyle bestelenmiş1 olup söyleyeni ve
besteleyeni belli olmayan eserlerdir. Genellikle kulaktan kulağa aktarılarak günümüze
kadar gelmiştir. Türküler, Orta Asya’nın bozkır steplerinde doğmuş daha sonra Anadolu’da
şekillenmiş ve bugünkü halini almış bir sözlü edebiyat türü olup; söyleyeni, nerede, ne
zaman ve kimin tarafından bestelendiği belli olmayan, halkın içinden doğmuş, halkın malı
olan, halkın örf, adet, gelenek ve inançlarını içinde taşıyan müzik türüdür.
Her milletin geçmişten günümüze gelmiş, dilden dile aktarılmış, kendilerini
anlatan müzikleri vardır. İşte Türk halkı müziği de böyle bir müzik türü olup her yönüyle
Türk milletini anlatmaktadır.
Bir türküye birden fazla yörede bazı kelime değişiklikleriyle rastlayabilmekteyiz.
Bu da bize türkülerimizin ağızdan ağza aktarılmasının en güzel kanıtıdır.
Milletlerin kültürlerinin oluşmasında adet ve gelenekler gibi dinler de büyük
önem taşımaktadır. Bir topluluğun kabul ettiği dinden etkilenmemesi mümkün değildir.
Türk halk müziğimiz de İslam dininden oldukça çok etkilenmiş, Orta Asya’dan getirdiği
kendi kültürüyle İslâm kültürünü harmanlamış ve bugünkü kültürünü oluşturmuştur. İslâm
kültürü Türklerin hem yaşayışını hem de dilini etkilemiştir. Bu da bazı yeni terimlerin,
kelimelerin ve tabirlerin Türk kültürüne girmesine sebep olmuş ve etkisini her şeyde
olduğu gibi türkülerde de hissettirmiştir.
Biz bu çalışmamızda Türk halk müziği sözlü eserlerine İslam kültüründen
aktarılan dini motifleri incelemeye ve derlemeye çalıştık. Türkülerin konularının nasıl
çıktığını veya hikâyelerinin ne olduğunu araştırmadık. Amacımız Türk halk müziği sözlü
eserlerdeki itikat, ibadet ve ahlak ile ilgili motifleri bulmak.
Halk müziğimizin sözlü eserlerinden olan maniler ve ninnilere kısaca değinerek
bunlardaki dini motiflerden küçük örnekler vererek bu iki konuyu mümkün olduğu ölçüde
araştırmamızın sınırları dışında tuttuk.
1 SÖZER Vural, Müzik ve Müzisyenler Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi, Evrim Matbaası, İstanbul 1975, s.
798
1
Description:man'ın esaslarından olan kutsal kitaplara iman konusu Kur'an-ı Kerim'de . buyurmuştur: “Aziz ve Celil olan Allah buyuruyor ki: nsanoğlu dehr'e söverek bana eza ediyor. 48 LM HAL I , man ve badetler, Diyanet Vakfı Neşriyat Pazarlama Ticaret Sağlık ve Turizm A.Ş., Promat. Basın Yayın S
