Table Of ContentEW A M. T H O M P S O N
TR U B A D U R ZY IM PER IU M
LITERATURA ROSYJSKA
I KO LO NIALIZM
UNIVERSITAS
:
a
c
e
ol PAWEŁ DYBEL
p
s DYLEMATY DEMOKRACJI
a
sit KONTEKST POLSKI
r
e
v
ni
u
ANDRZEJ SZAHAJ
O INTERPRETACJI
l
p
.
m
o
c
.
s
a
t
i
s
r
e
v
ni
u
.
UNMJBHAS
TR U B A D U R ZY IM P E R IU M
LITERATURA ROSYJSKA
I KOLONIALIZM
8
HORYZONTYUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
NOWOCZESNOŚCI
Komitet redakcyjny:
Michał Paweł Markowski, Ryszard Nycz (przewodniczący),
Małgorzata Sugiera
Seria TAiWPN Universitas HgfoerdyczobnatZy YnXowWoVczUesTnSoRścQi: PteOorNiaM - LlitKerJaItHurGa -FEDCBA
kultura poświęcona jest prezentacji studiów nad tymi nurtami w literatu
rze, teorii, filozofii i historii kultury, których specyfikę określają horyzonty
nowoczesności. W monografiach oraz zbiorach prac polskich i tłuma
czonych, składających się na kolejne tomy tej serii, problematyka no
woczesności stanowi punkt dojścia, obszar centralny bądź przedmiot
kry-tycznych odniesień i przewartościowań - pozostając niezmiennie w
krę-gu zasadniczych badawczych zainteresowań.
W przygotowaniu:
Tom 110: Antologia studiów nad traumą, red. Tomasz Eysak
Tom 115: Roma Sendyka, Od kultury ja do kultury siebie.
O zwrotnych formach w projektach tożsamościowych
Tom 116: Paulina Sosnowska, Arendt i Heidegger. Pedagogiczna
obietnica filozofii
E W A M. T H O M P S O N
T R U B A D U R Z Y IM P E R IU M
LITERATURA ROSYJSKA
I KO LO N IALIZM
PRZEKŁAD
ANNA SIERSZULSKA
KRAKÓW
Książka dotowana przez Komitet Badań Naukowych
Tytuł oryginału:
Ewa M. Thompson. gImfepdercibala KZnYoXwWledVgUe TRSuRssQiaPn OLiNteMraLlnKieJ aInHdG CFoEloDniCalBisAm,
Grccnwood Press: Wcstport, Connecticut, London 2000
© by Ewa M. Thompson
< Copyright for Polish cdition by Towarzystwo Autorów
i Wydawców Prac Naukowych UN1VERS1TAS. Kraków 2000
ISBN 97883-242-2729-7
TAiWPN UNiVERSITAS
cdaktor naukowy
yszard Nycz
Projekt okładki i stron tytułowycli
Katarzyna Nalepa
Na okładce
obraz własny. Przesyłka, olej 60 x 80 cm, 1999
Przedmowa
Książka niniejsza wpisuje się w kontekst studiów postkolonial-
nych, których burzliwy rozwój w świecie anglojęzycznym rozpo
czął się w drugiej połowie XX wieku. Rozbudzenie się świadomo
ści postkolonialnej w tym okresie związane było nic tylko z rozpa
dem wielkich kolonialnych imperiów Anglii i Francji, lecz rów
nież z nową wizją dyskursu, z zauważeniem w nim elementu do
minacji i podporządkowania się, gry autorytetu i posłuszeństwa.
Naturalnie nie chodzi tu o „rozkazy partyjne”, lecz raczej o nacisk
opinii powszechnie przyjętych, taksonomii uważanych za niena
ruszalne czy „faktów” historycznych zweryfikowanych jedynie
przez autorytet naukowców o nieskazitelnej reputacji. Dyskurs
taki Edward Said nazwał orientalizmem. Prowadzony był on ruty
nowo w krajach europejskich w odniesieniu do krajów nieeuropej
skich i zaważył na ich powszechnym rozumieniu, jak również i
rozumieniu europejskich metropolii.
Przykładem tego była interpretacja literatury angielskiej czy
francuskiej. Przed wyłonieniem się świadomości postkolonialnej
(do czego prace Saida walnie się przyczyniły) nikt nie odważył
by się pisać na przykład o Szekspirze jako o pisarzu kolonialnym
i nikomu by nie przyszło do głowy wpisywać skromną
i prowincjonalną pisarkę angielską XIX wieku, Jane Austen, do
ksiąg polityki imperialnej Wielkiej Brytanii.gfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
Trubadurzy imperium przenoszą koncepcje Saida na terytoria
słowiańskie. W szczególności apelują do świadomości postkolo-
nialncj w kontekście literatury rosyjskiej i rosyjskiego literaturo
znawstwa. Książka ta próbuje pokazać, że i w tej literaturze po
wiązania pomiędzy władzą [power] i tekstem literackim są
VIgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA Przedmowa
znacznie głębsze i subtelniejsze, niż mogłoby się na pierwszy
rzut oka wydawać. Wyrażają się one nic tylko w tonie i komenta
rzu narratora, lecz również w kreśleniu postaci literackich czy
utrwalaniu w pamięci czytelnika przestrzeni geograficznej. Lew
Tołstoj w Wojnie i pokoju tak narysował przestrzeń geograficzną
wojen napoleońskich, że nikt (z wyjątkiem samych mieszkańców
owego terytorium) nie domyśliłby się, że pomiędzy Rosją a kra
jami niemieckojęzycznymi istniały jeszcze jakieś inne odrębne
narody o swojej własnej historii, często sprzecznej z historią
Rosji. Na postrzeganie geografii Europy Wschodniej i Środkowej
w dalszym ciągu wpływają książki takie, jak Wojna i pokój,
książki imperialne w pełnym tego słowa znaczeniu, książki
„orientalistyczne”, jak by powiedział Edward Said. Inny przykład:
powieść ta dokładnie zamazuje fakt, że bitwa pod Austerlitz zabu
rzyła i „rozerwała” życic nie tyle rodzinom rosyjskim, francu
skim czy austriackim, ile rodzinom czeskim - bo miała miejsce
la terytorium obecnej Republiki Czeskiej.
Amerykańskiej i europejskiej rusycystyki jeszcze prawie nie do
tknęła świadomość postkolonialna. W znacznej mierze rusycystyka
ta powiela sądy, opinie, przekazy i odkrycia rusycystyki rosyjskiej,
w której też ta świadomość jest nikła. Na rusycystykę amerykańską
wpłynęły zwłaszcza tendencje idealizowania sukcesów kultury ro
syjskiej, które pojawiły się jeszcze za czasów carskich i które wi
doczne były również w okresie sowieckim. Siła tej idealizującej
tradycji jest po części przyczyną tego, że ani badacze ameiy kańscy,
ani rosyjscy nie używają na ogół tej metodologii postkolonialnej,
która już od pół wieku jest powszechnie obecna w pracach literatu
roznawczych dotyczących literatury angielskiej, amerykańskiej,
francuskiej czy hiszpańskiej. Autorka niniejszej pracy żywi nadzieję,
że wprowadzenie metodologii postkolonialnej do rusycystyki za
owocuje procesem, odsłaniającym niezauważone poprzednio aspek
ty literatury rosyjskiej: jej uzależnienie od struktur władczej domina
cji, jej wysiłki narzucania światu pewnych sposobów widzenia lub
odwrotnie: jej niezdolność wyjścia poza granice utrwalonej już for
my dyskursu, którego niedokładności i potknięć nie potrafi czy nie
życzy sobie skorygować.
Ewa Thompson
Podziękowania
Fragmenty tej książki były wcześniej publikowane w periody
ku gMfoeddecrnb aAZgeY X(„WNaVtiUonTalSisRmQ, PImOpeNriMalisLmK, JIIdHenGtitFy:E SDecConBdA
Thoughts”, t. 40, nr 3, 1998: 250-261), Slavia Orientalis („Alek
sandr Solzhenitsyn and the Russian Collonialist Experience”, t. 46,
nr 4, 1997: 545-555), oraz Slavic Review („Nationalist Propa
ganda in the Soviet Russian Press, 1939-41”, t. 50, nr 2, 1991:
385-399). Fragmenty rozdziałów drugiego, piątego i szóstego
były wcześniej publikowane w „D.S. Likhachev and the Study
of Old Russian Literaturę”, Russian Literaturę and Criticism,
red. Evelyn Bristol (Oakland, CA: Berkeley Slavic Specialties,
1982), „N.S. Gumilev and the Russian Ideology” Nikolai Gumi-
lev, 1996-89, red. Sheelagh Graham (Oakland, CA: Berkeley
Slavic Specialties, 1987), „Soviet Russian Writers and the Soviet
Invasion of Poland in September 1939”, The Search for Self-
Definition in Russian Literaturę, red. Ewa M. Thompson (Hou
ston: Rice University Press, 1991), „V.B. Shklovskii and the
Russian Intellectual Tradition”, Aspects of Modern Russian and
Czech Literaturę, red. Arnold McMillin (Columbus, OH: Slavi-
ca, 1989). Podziękowania należą się wszystkim tym czasopis
mom i wydawcom. Jestem też winna podziękowania poniższym
wydawnictwom za zgodę na cytowanie opublikowanych przez
nie materiałów: wiersza Razzaąa Abdurashidawa z książki
Edwarda A. Allwortha The Modem Uzbeks: A Cultural History
(Hoover Institution Press, 1990) oraz materiałów dotyczących
Walentina Rasputina z pracy Reconstructing the Canon: Russian
VIII PodziękowaniasrqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
Writing in the 1980's, red. Arnold McMillin (Overseas Publi-
shers Association, Gordon and Breach Publishers, 2000).
Podziękowania niech zechcą również przyjąć koledzy i studen
ci, którzy przez ostatnie lata służyli mi pomocą i radą w kwestiach
związanych z tematem tej książki: Annie Allain, Louis Allain,
Arnold Beichman, Michael Bemstam, Aleksandra Z. Boehm,
Angela Brintlinger, Steven Clancy, Olga Cooke, Bogdan Czay-
kowski, Norman Davies, William B. Edgerton, Herman Ermolaev,
John J. Garrard, Zahra Jamal, Igor Lukes, Andrej Kodjak, Alex
Kurczaba, Alla Latynina, Andrzej de Lazari, Sidney Monas,
Arnold McMillin, Czesław Miłosz, Ryszard Nycz, Aleksandr
M. Panchenko, Beatrice Shube, Richard F. Staar, Lucjan Sucha
nek, Harry Walsh, Piotr Wilczek.
Największe jednak podziękowania należą się mojemu mężowi,
Jamesowi R. Thompson-, za jego pomoc i cierpliwość.
