Topos rycerki w literaturze polskiej – na przykładzie postaci Anny Doroty Chrzanowskiej

400 Pages·2014·4.96 MB·Polish

Ostravská univerzita v Ostravě Universitas Ostraviensis
Filozofická fakulta Facultas Philosophica

SLAVICA IUVENUM XV

Mezinárodní setkání mladých slavistů

Ostrava
1. a 2. 4. 2014
SLAVICA IUVENUM XV
Mezinárodní setkání mladých slavistů
Ostravská univerzita v Ostravě, Filozofická fakulta

Redakční rada:
Mgr. Igor Jelínek, Ph.D.
PhDr. Jiří Muryc, Ph.D.
PhDr. Urszula Kolberová, Ph.D.
Mgr. Vítězslav Vilímek, DiS., PhD.
doc. PhDr. Jan Vorel, Ph.D.

KATALOGIZACE V KNIZE - NÁRODNÍ
KNIHOVNA ČR

Slavica iuvenum (15. : 2014 : Ostrava, Česko)
Slavica iuvenum XV : mezinárodní setkání mladých
slavistů : Ostrava 1. a 2.4.2014 / [ediční a redakční
rada Jan Vorel ... et al.]. -- Vyd. 1. -- Ostrava :
Ostravská univerzita v Ostravě, 2014. -- 400 s.
Část. polský, slovenský a ruský text, anglická resumé
ISBN 978-80-7464-680-5

80(=16)+908(4)
- slavistika
- sborníky konferencí

80 - Filologie [11]

© Ostravská univerzita v Ostravě, Filozofická fakulta, 2014

ISBN 978-80-7464-680-5
Obsah

MICHAELA BARTUSKOVÁ 8
Charakterystyka poezji Norwida i interpretacja jego wierszy przez
współczesnych polskich pieśniarzy

BEATA BEDNÁŘOVÁ 12
Rodina v těšínských textech

DARJA BITTNEROVÁ 18
Поэтические аспекты русской поющей поэзии

KAROLINA BOŻEK 22
Obraz Afryki w świetle danych polskiego systemu językowego

JOANNA BRODNIEWICZ 30
„Kto chce naprawdę Czechom uczynić dobrodziejstwo, niech
im opłaci podróż do Moskwy” – Rosja oczami Karla Havlíčka Borovskiego
w świetle korespondencji do Karla Zapa

BARBARA BUBIKOVÁ 38
Trudności w tłumaczeniu tekstów użytkowych z języka polskiego na czeski
oraz rola koordynatora projektu tłumaczeniowego

PETRA BUJÁČKOVÁ 43
Historiosofická trilogie Merežkovského

ANNA BUREK 48
Polskość Polaka na emigracji – język i kultura a tożsamość

KAMIL CIBOROWSKI 55
Przekład terminów związanych z Afganistanem na język polski – strategie,
procedury, problemy

JOANNA CIEŚLAR 60
Przestrzeń geograficzna w przekładzie – słoweńskie choronimy w polskiej
rzeczywistości językowej

KATARZYNA CUPAŁA 66
Surrealismus, delirium a manipulace ve filmech „Šílení“ Jana Švankmajera
a „Krajina přílivu“ Terryho Gilliama

NIKOLA ČERVENKOVÁ 71
Taneční terminologie v česko-ruském srovnávacím plánu (na základě
příkladů z oblasti společenských a latinskoamerických tanců)

ZOFIA DEMBOWSKA 80
Wybrane problemy przekładu macedońskich tekstów hip-hopowych na język polski

3
NINA DITMAJER 87
Skladenjsko-pomenska vloga glagolov rekanja v Trubarjevem, Dalmatinovem
in Japljevem prevodu Matejevega evangelija

ANNA DRAGAN 93
Ewokacja pogaństwa, reminiscencje demonologii ludowej, czyli jak postrzegają
świat bohaterowie opowiadań Juraje Červenáka

PETRA DURECOVÁ 99
Problematika ekvivalence českých a ruských přísloví a rčení o domácích zvířatech

LUCIE FIURÁŠKOVÁ 106
Žánr fantasy v ruské literatuře: Alexej Pechov a jeho trilogie „Kroniky Sialy“

BARBORA FRANCOVÁ 116
Polská zpívaná poezie v totalitním režimu

IVANA GIBOVÁ 121
K motívu emigrácie v poviedkach Vladimira Nabokova

KATARZYNA GILETA-KLĘPKA 127
„Od kołyski aż po grób, jedno miasto, jeden klub” – wybrane wartości,
deklarowane w kibicowskich przyśpiewkach

ANNA GNOT 135
Jakého šamana si zasloužila Slezská Ostrava?

ILONA GUMOWSKA 140
„Bieda aż piszczy“, czyli obraz świata w bajce ludowej o biedzie

AGNIESZKA HAHUŁA 147
Vyhnáni, vysídlení, vykořenění. Poválečný literární prostor v okruhu vlivu
ideologií ve střední Evropě

IVA HOLÁ 152
Frazeologizmy se zvířaty, které popisují mezilidské vztahy při konfliktu

PRZEMYSŁAW HOMA 161
Kampania negatywna i jej język w wyborach prezydenckich 2005 w Polsce

KATARZYNA JAGIELSKA, JOANNA MRZYK 166
Internacjonalizmy – międzynarodowa leksyka w języku polskim i czeskim

JOANNA JAKUBIK 173
Porównanie ideologi transhumanizmu rosyjskiego oraz amerykańskiego

MARTIN JANEČKA 178
Šaumjanovo pojetí (jazykového) invariantu: metodologické konsekventy

4
LUCIA JASINSKÁ 185
Derivačné morfémy v reči dieťaťa

OLIWIA KASPRZYK 194
Образ бюрократа в сатирической критике В. В. Маяковского
(на примере пьесы «Баня»)

ŠÁRKA KESLEROVÁ 201
Jazykový transfer ve výuce slovanských jazyků pro Slovany z pohledu učitele

DMYTRO KLYMENKO 205
Próba analizy bionimów w nazwach własnych gminy Siedlce w Polsce

NINA KOLLÁROVÁ 213
Záhada panelákového bytu, mestského múzea a tmavej pivnice (Priestor v tvorbe
Petra Karpinského pre deti a mládež)

OLENA KUZNETSOVA 217
Генезис межъязыковой омонимии русского, чешского и сербского языков
(на материале имен существительных)

KRYSTYNA KUZNIETSOVA 227
Медведь в мировоззрении и символике восточных и западных славян

PETR LIGOCKÝ 235
Przejawy modernizmu w twórczości Norwida

MAGDALENA LITWIN 238
„Saga o zbóju Twardokęsku“ Anny Brzezińskiej jako polski epos

ОЛЬГА ЛИТВИНЮК 244
Сравнительный анализ чешских и украинских глагольных приставок

HELENA MARKOWSKA 250
Mendog w literaturze polskiej XIX wieku. O Polsce i Litwie w epoce romantyzmu

NADEŽDA MOROZA 255
Jazykové prostředky sloužící k vytváření obrazu českého a lotyšského politického
lídra

ALICJA MUŻNIK 260
Walka o pamięć czy handel przeszłością – na podstawie „Warsztatu diabła“
Jáchyma Topola

DAGMARA NOWAKOWSKA 266
Geografia Włodzimierza Odojewskiego

JUSTYNA PASTYRCZYK-OŻYŃSKA 273
«Samotność niejedno ma imię». O motywie staropanieństwa w wybranych
dziełach Jaroslava Havlíčka
5
MARIANNA PETRINCOVÁ 278
Predponové slovesá v preklade

MICHAŁ PRZYWARA 287
Renata Putzlacher – „poetka dialogu“

WERONIKA RYBARCZYK 299
O przekładzie czeskiej literatury dla dzieci w polsce. Jak Lichožrouti zmieniły
się w Niedoparki a Radovan w Cieszka

ЭЛВА СЕЛЕЦКА 305
Категория оппозитивности в русскоязычной газете латвии «час» в
период перед референдумом по законопроекту «поправки к конституции
латвийской республики»

IHOR SHYSTEROV 310
Тенденции к синтетизму при адвербиализации в украинском языке

JOANNA SKŘÍŽALOVÁ 316
Jak vznikají konotace?

MARTA SKRZYPEK 320
Topos rycerki w literaturze polskiej – na przykładzie postaci Anny Doroty
Chrzanowskiej

DANIEL STACHUŁA 326
W pejzażu odchodzącego świata. Kilka uwag o prowincjonalnym miasteczku
w poezji Małgorzaty Stachowiak-Schreyner

KAROL STEFAŃCZYK 333
Ekranizując Kafkę. O Zamku Aleksieja Bałabanowa i Michaela Hanekego

KATARZYNA STĘPIŃSKA 338
Hiob – o tragedii człowieka cierpiącego

PIOTR SZAŁAŚNY 343
Język polskiej blogosfery. Zwięzłe omówienie zagadnienia na wybranych
przykładach

MONIKA ŠEVEČKOVÁ 349
Ptačí motivy ve slovesné tvorbě a lidových představách východních Slovanů
(vybrané příklady)

BŁAŻEJ SZYMANKIEWICZ 355
„Ślub“ Witolda Gombrowicza jako dramat egzystencjalno-dziejowy

ADELA TKÁČOVÁ 361
Prvky magického realizmu v tvorbe Václava Pankovčína a jeho teritoriálne
varianty
6
KLAUDIA WIĘCŁAW 367
Puryzm językowy a anglicyzmy w języku chorwackim

KAMILA WOJNAR ONDICOVÁ 374
Názvy sviatkov Rímskokatolíckej cirkvi v slovenčine a poľštine

JOANNA WOLSKA 379
Nie taki humor czeski, jak go malują. O interpretacji ważnych czeskich dzieł
literackich i filmowych

ALINA ZIMNA 385
Leksem mężczyzna i jego opis w przysłowiach Františka Čelakowskiego

IRENA ŻUKOWSKA 392
Bezpieczeństwo jednostki w obliczu śmierci – ujęcie filozoficzne. Próba opisu

7
Charakterystyka poezji Norwida i interpretacja jego wierszy
przez współczesnych polskich pieśniarzy

Michaela Bartusková

Characteristics of poetry Norwida and interpretation of his poems by
contemporary Polish singers

Abstract: Studie of interpretations of poems Norwid and its impact on contemporary poetry
sung in Poland

Key words: Cyprian Kamil Norwid, sung poetry, Czesław Niemen, Stan Borys

Contact: Ostravská Univerzita v Ostravě, Filozofická fakulta, Katedra slavistiky, e-mail:
[email protected]

Článek je výstupem z projektu SGS6/FF/2014.

Cyprian Kamil Norwid to poeta o stylu bardzo indywidualnym, poeta paradoksalny i ciągle
dyskutowany. Jego poezja wydaje się na pierwzsy rzut oka trochę trudna, dziwna, zawikłana,
nie każdy ją zrozumie, a jednak właśnie ta poezja inspiruje i fascynuje wielu pieśniarzy,
piosenkarzy oraz zwykłych ludzi. Dlaczego właśnie Norwid jest tak bardzo popularny
w ciągu ostatnich lat?

Interpretacje wierszy Norwida
Jednym z pieśniarzy, którzy śpiewają teksty Norwida jest Paweł Melnarowicz. Jego
interpretacje wierszy są wolne, romantyczne, nostalgiczne. Tło muzyczne to zazwyczaj tylko
gitara. Paweł Melnarowicz zinterpretował takie wiersze jak: Samotność, Marjonetki, Ironia,
Ty mnie do pieśni pokorniej nie wołaj. Razem z Małgosią Nahajowską śpiewa również
piosenki autorskie.
Interpretatorem Norwida był i Czesław Niemen. Teksty Norwida znalazły się na dwóch
ważnych płytach nagranych z grupą Niemen Enigmatic. Album „Enigmatic“ osiągnął
ogromny sukces. Na dwupłytowym krążku „Niemen" słowom Norwida towarzyszy już jazz.
Żona artysty pani Małgorzata Niemen w wywiadzie dla Polskiego Radia powiedziała:
„Do śpiewania poezji namówił Niemena Wojciech Młynarski. Wykonania polskich klasyków
nie przysporzyły mu początkowo fanów, ale z czasem, docenione, zaczęły być
wykorzystywane nawet w edukacji. – Czesław nie siedział sobie cicho, gdzieś z boku, ale
wykazał artystyczną odwagę zabierając się za poezję. Był też jednym z pierwszych, którzy
pokazali, że artysta może być pełnią, sam pisać, komponować i wykonywać swoje piosenki“.
[http://www.polskieradio.pl/7/477/Artykul/1028485,Niemen-i-Norwid-wspolodczuwanie-
poetow]
Jednym z najznakomitszych utworów Czesława Niemena jest utwór Bema pamięci żałobny
rapsod. Album „Enigmatic“ wydane w 1970 roku, na którym znalazł się ten utwór, pozostaje
do dziś jedną z najbardziej inspirujących płyt polskiego rocka. Utwór Bema pamięci żałobny
rapsod trwa 17 minut.
Norwid Gromy i pyłki to płyta zespołu De Press, wydana w 2009 r. Polska on-line gazeta
Rzeczpospolita o tej płycie napisała: „Norwid Gromy i pyłki to dziewiętnaście utworów
z oryginalnymi tekstami Cypriana Norwida i muzyką leadera De Press Andrzeja Dziubka.
Kompozytor dostosował melodię do klimatu wierszy Norwida. Charakterystyczne dla zespołu
8
brzmienia typowo rockowe, przeplatają się z folkiem i muzyką spokojną, pełną nostalgii.
„...Płyta trzyma słuchacza od pierwszej do ostatniej nuty w dużym napięciu...wszystkie
kompozycje, owe „gromy” i „pyłki”, odpowiednio ułożone, tworzą muzyczny „pamiętnik
artysty” – ta opinia powstała w Ośrodku Badań nad Twórczością Cypriana Norwida KUL.“
[http://www.rp.pl/artykul/562383.html]
Muzyka jest zróżnicowana i świetnie dopasowana do każdego tekstu.. Album zawiera utwory:
Od Anioła do Szatana, Tymczasem, Do wroga, „Buntowniki, czyli Stronnictwo-wywrotu”,
Siła ich. Fraszka, Święty-pokój, Czemu nie w chórze?, Ty mnie do pieśni pokornej nie wołaj,
Syberie, My tak już przed się patrzymy, wygnani, Moja piosnka, Marionetki, Coś Ty Atenom
zrobił, Sokratesie, Po balu, Trzy strofki, „Czy podam się o amnestię?”, Krzyż i dziecko, Psalm
wigilii, Do spółczesnych.
Jednym z fanów Norwida jest również polski piosenkarz i poeta Stan Borys, znany przede
wszystkim wśród Polonii w Stanach Zjednoczonych. Wydał płytę Wiersze
C. K. Norwida, na której pojawiły się takie utwory jak Promethidion, Fortepian Szopena,
Moja piosnka, Pieśń od ziemi naszej, O Jezu, Jezu, Psalm Wigiliii inne. Premiera płyty odbyła
się w 1988 r. w USA. Materiał jednak nie został nigdy wydany poza Stanami Zjednoczonymi.
Wszystkie utwory zostały jeszcze raz nagrane w lipcu 2010 w studiach Polskiego Radia.
W 1983 roku Stan Borys reżyserował i grał główną rolę w sztuce opartej na życiu
i twórczości Norwida napisanej przez Tymoteusza Karpowicza, który był rownież
dramaturgiem i poetą. W wywiadzie dla VIP magazynu Stan Borys powiedział: „W setną
rocznicę śmierci „The Norwid Society“, przy University of Ilinois w Chicago, zorganizowano
światową konferencję poświęconą jego poezji, a profesor Tymoteusz Karpowicz napisał
sztukę pod tytułem „Norwid“ i oddał mi jej reżyserowanie. Brało w niej udział 5 polskich
aktorów, a jej premiera odbyła się 24 października 1983 roku. Przyjechało na nią 300
„norwidologów“ z całego świata. Wówczas w Polsce trwał jeszcze stan wojenny, toteż nie
wypuszczono 14 zaproszonych gości – polskich „norwidologów“.“
Poezja Norwida interesuje zarówno i ludzi młodych. W listopadzie 2013 roku w Warszawie
odbył się XVI Ogólnopolski Konkurs Śpiewania Poezji Cypriana Norwida pod tytułem
„Bliżej Norwida 2013“. Od siedemnastu lat tu młodzież śpiewa i recytuje poezję Norwida,
a przedstawia plastyczne i fotograficzne interpretacje tekstów. Konkurzy poprzedzają także
warsztaty. Wszystkie te działania są adresowane do młodzieży w całej Polsce. W 2012 roku
w realizacji projektu wzieło udział około tysiąca osób.

Charakterystyka poezji Norwida
O pewnych wierszach Norwida – takich jak Czemu, Cieniu odjeżdżasz, Do kraju tego, gdzie,
kruszynę chleba podnoszą z ziemi przez uszanowanie dla darów Nieba... , Tam gdzie ostatnia
świeci szubienica – można powiedzieć, że są dziś bez mała tak znane jak najbardziej znane
wiersze Mickiewicza. Co więcej, Norwid stał się – z całą chyba pewnością – najczęściej
cytowanym poetą polskim. [Borowy 1978: 122-123] To w swoim wykładzie Norwid- poeta
i świat potwierdził również prof. Krzysztof Przybuś z Instytutu Filologii Polskiej UAM.
[http://usf.amu.edu.pl/filmoteka/wyk%C5%82ady-uniwersyteckie/wyk%C5%82ad-36-prof-
krzysztof-trybu%C5%9B-norwid-poeta-i-%C5%9Bwiat]
Spotykamy jego słowa w tytułach zbiorków wierszy i przy nagłówkach „bojowych“
czasopism; jego wersetami jako doskonałymi sformułowaniami pewnych zjawisk życia
duchowego jednostki czy zbiorowości posługują się zarówno zwolennicy, jak przeciwnicy
jego poglądów. Pewne jego wyrażenia, jak np. o przyszłości „korektorce wiecznej“, czy
o pięknie, co jest „kształtem miłości“, o globie, co jeszcze nie jest „przepalony sumieniem“
weszły prawie między zwroty mowy potocznej. Są więc w dziele Norwida części, które nie
tylko są przystępne, ale mogą być i popularne. [Borowy, 1978, 122-123]
9
Norwid w swojej poezji dba o wartość słowa – nie ma w tej poezji słów zbędnych, czy
licznych określników. Przeciwnie, jedno słowo nieraz niesie wiele znaczeń.
W jego poezji pojawiają się neologizmy i własne znaczenia słów. Gdy nie wystarcza znaczeń
i słów już istniejących, poeta tworzy nowe. Takim przykładem jest słowo dopokąd (zarazem
dokąd i po co?) w wierszu Pielgrzym.
Przecież i ja ziemi tyle mam,
Ile jej stopa ma pokrywa,
Dopókąd idę!...

Charakterystyczne dla poezji Norwida są też przemilczenia i niedopowiedzenia. Poeta
wykorzystał fakt, że przemilczenie, pusty wers, czy wielokropek także mają znaczenie.
Kropelka, kwiat, guzik, łza – nabierają mocy, swoją wielkością stwarzają bogatą jedność
świata otaczającego człowieka.
Do najczęściej stosowanych przez poetę sposobów literackich wyrazu należy m. in.: symbol,
alegoria, parabola, analogia i paragydmat. Nieodłączną cechą wszystkich Norwidowskich
form wypowiedzi okazały się także liczne rodzaje i odmiany ironii oraz autoironii(...).
Z ironiczną wizją świata i sposobem mówienia wiąże się też dostrzeżona w Archeologii,
a stosowana przez poetę po mistrzowsku, zásada literackiej implikatury, tj. Sugerowania
określonych treści przez odpowiednią organizację sposobu wypowiedzi. [Makowski 1986:
298]
Jednym z powodów, dlaczego poezja Norwida jest taka popularna wśród pieśniarzy, jest jego
dźwiękowość. Poezji Norwida nie można oceniać w oderwaniu od jej strony dźwiękowej.
Żywioł meliczny jest w niej zespolony nierozłącznie z tym, co tylko w naszych
uproszczeniach krytycznych wyodrębniamy jako treść czy zawartość. Norwid sam wiele razy
sam przypominał, że „lira“ (dźwiękowość) nie może być traktowana jako coś dodatkowego.
Nawet rym prawdziwej poezji „we wnętrzu leży, nie w końcach wierszy“. (…) Skała „liry“
norwidowskiej jest bardzo rozległa. Od kołyszącej śpiewności pierwszej i drugiej Mojej
piosnki aż po niesłychanną, trudną do opisania rytmikę Pierścienia wielkiej damy, A Dorio
od Phrygium czy listu Do Bronisława Z. [Borowy, 1978, 124-125]
2 strofa Mojej piosnki:
Do kraju tego, gdzie winą jest dużą
Popsować gniazdo na gruszy bocianie,
Bo wszystkim służą...
Tęskno mi, Panie...

Strofa z Pieścienia wieliej damy:
Hrabina jest Aniołem... a jednak
Podejrzewa w ludziach złe języki
I, młodą będąc wdową, chce w domu
Nie mieszkać nikogo mego wieku.
- Zaś pokrewieństwo nasze to jej wzgląd
Na oddalonego bardzo członka,
To dobroć jej, ja - jestem jej niczym,
Męża jej powinowatym... Wreszcie:
W interesie własnym mam ją widzieć -
I, cokolwiek sama byś pragnęła,
Zrobię...

Norwid unika tematów czysto patriotycznych. Zawartość jego poezji jest ogólnoludzka
i ponadczasowa. W centrum filozoficznych rozważań znajduje się człowiek i rzeczywistość,
10