Table Of ContentŚREDNIOWIECZE
NAJWAŻNIEJSZE DATY ŚREDNIOWIECZA
476 Obalenie Romulusa Augustulusa, ostatniego cesarza zachodniorzymskiego
496 Przyjęcie chrztu przez Chlodwiga, króla Franków
527 Początek panowania Justyniana Wielkiego w Bizancjum
529 Zalożenie klasztoru benedyktynów na Monte Cassino
533-36 Ogloszenie Kodeksu Justyniana
622 Udeczka Mahometa z Mekki do Medyny - początek ery muzulmańskiej
ok. 658 Śmierć Samona, twórcy pierwszego paIlstwa slowiańskiego
711 Lądowanie Arabów w Hiszpanii, rozbicie państwa Wizygotów
718 Odparcie Arabów spod Konstantynopola
732 Zwycięstwo Karola Miota nad Arabami pod Poitiers
ok. 750 Ewangelizacja plemion germańskich przez św. Bonifacego
751 Detronizacja dynastii Merowingów w Pmlstwie Franków, objęcie wladzy przez Karolingów
756 Powstanie Państwa Kościelnego - zdobycie przez papieży wladzy świeckiej
800 Karol Wielki koronowany w Rzymie na cesarza
843 Traktat w Verdun: podzial imperium karolińskiego
863 Misja Cyryla i Metodego, chrzest Wielkich Moraw w obrządku slowiaIlskim
906 Upadek Państwa Wielkomorawskiego
910 Zalożenie opactwa benedyktynów w Cluny
919 Objęcie tronu w Królestwie Franków Wschodnich (Niemcy) przez dynastię saską
955 Pokonanie Węgrów przez Niemców nad rzeką Lech
962 Koronacja cesarska Ottona I
966 Chrzest Mieszka I. wladcy Polan
987 Hugo Kapet. zalożyciel dynastii Kapetyngów, królem Francji
988 Chrzest Rusi w obrządku wschodnim
1016 Kanut Wielki. król Danii i Norwegii. zostaje także królem Anglii
1054 Ostateczny rozlam w Kościele między Rzymem i Konstantynopolem
1054 Podzial dzielnicowy Rusi Kijowskiej
1066 Bitwa pod Hastings: podbój Anglii przez księcia Normandii Wilhelma Zdobywcę
1075 "Dictatus papae·' Grzegorza VII: program emancypacji Kościola spod wladzy świeckiej,
początek sporu o inwestyturę
107 I Bitwa pod Manzikertem - Turcy Seldżuccy zajmują Anatolię
1077 Odebranie Fatymidom Palestyny przez Seldżuków; utrudnienie dostępu do miejsc świętych
1077 Ukorzenie się króla niemieckiego Henryka IV przed papieżem w Canossie
1095 Wezwanie papieża Urbana Ił (na synodzie w Clermont) do wyprawy krzyżowej w 1096
1096--99 Pierwsza wyprawa krzyżowa zakończona zdobyciem Jerozolimy przez krzyżowców
I I 18 Pierwszy zakon rycerski - templariusze
I 122 Konkordat w Wormacji: cesarz zrzeka się inwestytury opatów i biskupów
I 128 Zjednoczenie normańskich państw w pd. WJoszech przez Rogera n
I 150 Powstanie Marchii Brandenburskiej
I 158 Początek walk Fryderyka I Barbarossy z papieżem i miastami wioski mi
1204 Zlupienie Konstantynopola przez krzyżowców. Powstanie Cesarstwa Łacińskiego
1206 Temudżyn (Czyngis-chan) jednoczy Mongolów i rozpoczyna swe wielkie podboje
1214 Bitwa pod Bouvines - wzrost roli Kapetyngów po zwycięstwie króla Francji Filipa
Augusta nad koalicją niemiecko-flamandzką
1215 Ogloszenie Wielkiej Karty Swobód przez króla Anglii, Jana bez Ziemi
1223 Zwycięstwo Mongolów nad Rusinami i Polowcami nad rzeką Kalką
123 I Utworzenie inkwizycji przez papieża Grzegorza IX
ŚREDNIOWIECZE
1240 Zdobycie Kijowa przez Mongołów
1241 Największy zasięg najazdów mongolskich w Europie
1244 Ostateczna utrata Jerozolimy przez krzyżowców
1250 Śmierć Fryderyka II i początek Wielkiego Bezkrólewia w Niemczech
1261 Odbudowa cesarstwa bizantyjskiego pod panowaniem dynastii Paleologów
1264 Pierwsze zgromadzenie stanowe w Anglii
1273 Koniec Wielkiego Bezkrólewia; Rudolf Habsburg królem Niemiec
1291 Upadek Akkonu, ostatniej twierdzy krzyżowców w Palestynie
1296 Powrót Marco Polo z podróży do Chin
1301 Wygaśnięcie dynastii Arpadów na Węgrzech; Andegaweni obejmują tron węgierski
1302 Pierwsze Stany Generalne we Francji
1305 Początek "niewoli awiniońskiej" - zależność papieży od królów Francji
1306 Wygaśnięcie w Czechach dynastii Przemyślidów, królem (od 1310) Jan Luksemburski
1307 Proces templariuszy we Francji
1308 Przeniesienie stolicy Wielkiego Księstwa z Włodzimierza nad Klaimą do Moskwy
1337 Początek wojny stuletniej między Francją a Anglią
1346 Klęska Francuzów pod Crecy
1348-50 "Czarna śmierć" - dżuma; wyludnienie Europy
1353 Początek podboju Bałkanów przez Turków
1356 Złota Bulla cesarza Karola IV Luksemburskiego regulująca sposób wybierania cesarzy
1378 Początek Wielkiej Schizmy w Kościele zachodnim
1380 Bitwa na Kulikowym Polu; Dymitr Doński zwycięża Tatarów
1386 Unia polsko-litewska w Krewie, Jagiello królem Polski
1389 Klęska Serbów w bitwie z Turkami na Kosowym Polu
1396 Zwycięstwo Turków osmańskich nad rycerstwem europejskim w bitwie pod Nikopolis
1397 Unia Kalmarska; połączenie królestw Danii, Norwegii i Szwecji
1410 Bitwa pod Grunwaldem - ostatnia wielka bitwa średniowiecznego rycerstwa
1414 Początek Soboru w Konstancji zwołanego w celu zakończenia Wielkiej Schizmy
1415 Klęska Francuzów pod Azincoun; przewaga Anglików w wojnie stuletniej
1415 Spalenie Jana Husa stosie podczas soboru w Konstancji
1419 Początek wojen husyckich w Czechach
ok. 1422 Początek zamorskich wypraw Ponuga1czyków (wybrzeża Afryki Zachodniej)
1429 Joanna d'Arc przybywa na odsiecz Orleanowi; koronacja Karola vrrr w Reims na króla
Francji - zwrot w wojnie stuletniej na korzyść Francuzów
1434 Taboryci (skrajny odłam husytów) rozgromieni pod Lipanami
1437 Habsburgowie przejmują Węgry i Czechy - kraje dziedziczne dynastii Luksemburgów
1444 Rozbicie rycerstwa węgierskiego przez Turków pod Warną; śmierć Władysława
Jagiellończyka, króla Polski i Węgier
1453 Koniec wojny stuletniej we Francji
1453 Zdobycie Konstantynopola przez Turków
1455 "Biblia" Gutenberga - pierwsza książka wydana drukiem w Europie
1455 Wybuch w Anglii wojny domowej zwanej Wojną Dwóch Róż
1466 II pokój toruński kończy wojnę trzynastoletnią - zmierzch potęgi państwa krzyżackiego
1478 Ustanowienie inkwizycji w Hiszpanii
1479 Zjednoczenie Hiszpanii pod berłem Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragońskiego
1485 Koniec Wojny Dwóch Róż w Anglii; objęcie tronu przez Henryka VII Tudora
1486 Ukazanie się ,,Młota na czarownice", podręcznika śledztw w sprawie o czary
1492 Upadek emiratu Grenady, zwycięski koniec rekonkwisty w Hiszpanii
1492 Odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba
ŚREDNIOWIECZE
KLUCZOWE ZAGADNIENIA HISTORI/l000-1500
Zagadnienie Stan w XIXI w. Charakterystyka przemian Skutki w przyszłości
Bardzo niewieI- Wzrost liczby miast i ich rozmiarów Warstwa kupiecka staje
kie i nieliczne w całej Europie; ukształtowanie się się motorem przemian
Miasta
(wyjątek - Italia) stanu miejskiego, rosnąca rola samo- gospodarczych i społecz-
rządu i roli politycznej miast nych
Chłopi przeważ- Stały rozwój, upowszechnienie się Umożliwienie przejścia
nie wolni, rolni- trójpolówki, nowych narzxdzi (m.in. większej liczby ludzi do
ctwo przeważnie pług sprzężajny), młynów, meliora- zajęć miejskich, podział
Wieś zacofane (dwu- cji, nowych upraw. Pod koniec ok- Europy na "folwarczny"
polówka, miej s- resu początki wtórnego poddaństwa Wschód i rozwijający no-
cami trójpolów- chłopów na wschód od Łaby woczesne rolnictwo Za-
ka) chód z wolnymi chłopami
Nieliczne, małe Stały rozwój szkolnictwa, pozosta- Wzrost liczby osób wy-
Szkol- szkoły przykJasz- jącego cały czas pod kontrolą Koś- kształconych - wzrost sa-
nictwo torne, niski po- cioła. Od XII w. pierwsze uniwersy- modzielności myślenia,
ziom nauczania tety cieszące się znaczną autonomią gotowości do przyjmowa-
(~str. 62) nia nowych idei
WX w. upadek XI-XII w. stały wzrost znaczenia Wzrost nastrojów ant y-
Rola autorytetu papieży (zwycięski spór z cesars- kościelnych, warunki do
papiestwa papiestwa, ale twem o inwestyturę), w XIII-XV w. rozwoju reformacji
początek reform ponowny upadek (niewola awinioń-
kościelnych ska, antypapieże)
Znaczna: inter- W ciągu XI-Xm w. systematyczna Tytuł cesarski władców
Rola wencje we W10- utrata roli ogólnoeuropejskiej, prze- Austrii, a od 1871 (po
cesarstwa szech, plany jed- kształcenie się w monarchię związa- zjednoczeniu Niemiec)
noczenia Europy ną z domem Habsburgów także królów Prus
Najsilniejsze Systematyczna utrata znaczenia wsku- Zagrożenie Europy Pd.
państwo Europy, tek m.in. ciągłych wojen z agresyw- i Śr. ze strony Turcji
Znaczenie zachowujące nymi sąsiadami. Od XIII w. utrata sa- przez kilkaset lat, emigra-
Bizancjum ciągłość tradycji modzielności politycznej, ostateczny cja uczonych bizantyj-
Imperium upadek 1453. W miejscu Bizancjum skich na zachód Europy
Rzymskiego od wyrasta agresywne imperium tureckie przyczynia się do rene-
starożytności sansu kultury antycznej
Znaczna część Systematyczne podboje władców Zwrócenie zainteresowa-
Rekonkwista Płw. Pirenejskie- chrześcijańskich na pd. Półwyspu nia Portugalii i Hiszpanii
w Hiszpanii go w rękach Iberyjskiego, zakończone całkowi- ku krajom zamorskim
Arabów tym wyparciem Arabów (1492)
Bardzo niewieI- Pojawienie się sieci powiązań w ca- Poszukiwanie nowych
ki, gl. lokalny łej Europie: na pd. gl. miasta włoskie, szlaków i rynków
Handel (dalekosiężny - na pn. miasta niderlandzkie i hanze- (Afryka, Indie), w
tylko towary atyckie, w XII-XII1 w. jednocząca następstwie - odkrycia
luksusowe) rola jarmarków w Szampanii, od XIII geograficzne i ekspansja
w. szybki rozwój handlu morskiego kolonialna
Niski poziom Przyswajanie osiągnięć świata Przygotowanie
Myśl wiedzy i urnieję- starożytnego i cywilizacji Dalekiego warunków do ekspansji
naukowa tności Wschodu (papier, proch i in.), gl. za w skali światowej
i techniczna pośrednictwem Arabów, szybkie
upowszechnianie się nowych idei
ŚREDNIOWIECZE
WĘDRÓWKI LUDÓW GERMAŃSKICH (III-VI w.J
Lud pPoicezrwątoetkn ew ęsdierdózwibkyi, Glóiw wnyed waęrzdernóiwak i Utworzone państwa
Goci: pocz. wsch. Ok. 455 osiedlenie się na Niz. 488-536 państwo w Italii ze
Szwecja (m.in. wyspa Węgierskiej. wyprawy na Balka- stolicą w Rawennie, nast.
Ostro- Gotlandia). W I w. ny aż po Konstantynopol próba obrony przed wojska-
przy ujściu Wisly, 488-526 panowanie Teodoryka, mi Bizancjum i ostateczna
goci
potem na pd.-wschód, do 493 opanowanie Italii, rozsze- klęska w 552
od In w. nad M. Czar- rzenie granic na pn. po górny VI-VIII w. romanizacja
nym po obu stronach Dunaj i dorzecze Sawy
-
Dniestru (na Krymie
Po zwycięstwie (378) nad Rzy- VI-VII w. pmlstwo obejmu-
resztki do XVI w.)
mianami pod Adrianopolem jące większość PIw. Iberyjs-
248-269 najazdy na
osiedlenie się na Balkanach kiego i pd. część Galii. Integ-
poludnie aż po Ateny 401 wędrówka w kierunku Italii racja z ludn. miejscową i ro-
Wgoizcyi - 3i 3Az2j sęt aMtunis esjpsrzząy mie- pod wodzą Alaryka manizacja, zachowanie częś-
410 zlupienie Rzymu ci dziedzictwa rzymskiego,
rzeńców Rzymu 412 przejście na teren pd. Galii znaczny rozwój kultury
375 po starciu z Huna-
(palIstwo ze stolicą w Tuluzie) 711 rozbicie przez Arabów,
mi ucieczka na zachód
od pol. V W. podbój Hiszpanii resztki na pn. kraju
Do pocz. n.e. na pd. 406 przekroczenie Renu i wtar- 439-534 państwo w pn. Af-
Skandynawii, I w. w gnięcie na teren Galii ryce ze stolicą w Kartaginie
dorzeczu dolnej Odry, 409 przekroczenie Pirenejów (arianizm religią warstwy
Wan- nast. przemieszczanie 429 (pod wodzą Genzeryka) panującej), rozbite przez
da- się na pd. przeprawa do Afryki wyprawę bizantyjską pod
lowie n-m w. nad górnym do 430 zdobycie Kartaginy wodzą Belizariusza.
Dunajem 442 uznanie zdobyczy przez Rzym Po klęsce b. szybka asymila-
270-271 pobici przez 455 zlupienie Rzymu, nast. opano- cja z ludnością miejscową
Rzymian w Recji wanie Malty, Sycylii i in. wysp
W IV w. nad środko- 406 przekroczenie Renu V-VIw. państwo w pn.-zach.
Swe- wą Łabą (znani także 409 przekroczenie Pirenejów, nas- części PIw. Iberyjskiego
bo- jako Szwabowie) tępnie opanowywanie Hiszpanii 585 utrata niepodleglości po
wie 456 pobici przez Wizygotów i podbiciu przez Wizygotów,
zepchnięci na pn.-zach. skraj lądu romanizacja
An- IVw. na PIw. V w. przeprawienie się wraz z V-Vlw. pierwsze księstwa
glo- Jutlandzkim i u ujścia Sasami i Jutami do Wlk. Brytanii anglosaskie
wie Łaby i zajęcie jej pd.-wsch. części
Bur- I w. na Pomorzu Zach. l pol. V w. rozbici przez Hunów Państwo w dolinie Rodanu
gun- 407 osiedleni przez 443 resztki osiedlone w Sabaudii, 534 podbici przez Franków,
dowie Rzym kolo Moguncji stopniowo odzyskanie znaczenia szybka romanizacja
W III i IV W. nad dol- Od 2 pol III w. osadnictwo w pn. Państwo Franków w pn.
nym Renem, lupież- GaIii (358 zalegalizowane przez Galii, stopniowo rozszerza-
Fran- cze wyprawy na Galię Rzym) ne, jednucześnie romanizacja
kowie (257 wyprawa po V w. rosnące wplywy w Galii, Franków na terenie Galii.
Pireneje) wypieranie Wizygotów i podbój Dalo początek obecnej Fran-
okolicznych ludów germańskich cji i Niemcom (-7 str. 47)
Ze Skandynawii, pol. VI w. wyparci przez Awarów VI-VII w. królestwo ze
Lon-
go- w II w. nad Łabą. 568-574 najazdy na Italię, opano- stolicą w Pawii, wojny
Od ok. 400 siedziby wanie większości jej terytorium przeciw Bizancjum
bar-
dowie nad Dunajem w utworzenie wlasnych państewek 774 rozbici przez Karola Wlk.
Panonii VII w. próby zjednoczenia Italii VII-VIII w. romanizacja
ŚREDNIOWIECZE
NAJAZDY NA fUROPĘ IV-XV w.
(oLkureds ) pCiehrawroaktnteer syisetdyzkiab.y Zasięg wwy pErauwro pi ipeo dbojów Zakończenie ekspansji
Koczowniczy lud 370 przekroczenie Wolgi Po utracie Niz. Węgier-
(prawd. turecki), 375 zaatakowanie Wizygotów, skiej (453) państwo nad
pocz. na stepach osiedlenie się nad Morzem Czarnym Morzem Czarnym, szyb-
Huno- środk.-wsch. Azji na Kon. IV w. wyprawy lupieżcze na ka asymilacja z podbity-
pograniczu Chin prowincje rzymskie mi ludami
wie
II w. odparci na za- 398 zgoda na pokój z Rzymem
(lV-
V w.) chód przez cesarzy 425 opanowanie Niz. Węgierskiej
chińskich 43~53 Attyla wladcą, wyprawy na
IV w. w Kazachstanie Europę Śr., Konstantynopol i Grecję
451 klęska w bitwie na Polach
Katalaunijskich (~ str. 35)
Koczownicze ludy, 567~ opanowanie (za panowania Państwo na Niz. Węgier-
gl. poch. tureckiego, kagana Bajana) Niz. Węgierskiej skiej, w pol. VII w. osla-
Awa- w l pol. VI w. ogro- (wyniszczenie germańskich Gepidów bione, 791-95 rozbite
rowie mne państwo w Azji i wyparcie Longobardów), stamtąd przez Karola Wielkiego.
(VI- Śr. na granicy z Chi- wyprawy na okoliczne ziemie aż po Rozproszeni i zasymilo-
VIII w.) nami, po jego upadku Konstantynopol (626). Dominacja wani przez okoliczne
552 wędrówka na nad licznymi plemionami slowiań- narody (gl. Slowian)
stepy nadkaspijskie skimi (wspólne wyprawy wojenne)
Ludność rolniczo- Od kon. V w. niezwykle gwaltowna 623-658 po powstaniach
-pasterska, dążąca do ekspansja we wszystkich kierunkach, przeciw Awarom, pań-
osiedlania się na podzial na Slowian Wschodnich, stwo kierowane przez
nowo zajmowanych Zachodnich i Poludniowych. kupca frankijskiego,
ziemiach. Pierwotne Ok. 500 przekroczenie Łaby Samona, obejmujące
siedziby niepewne i Soławy, kolonizacja Kotliny prawd. Panonię, Morawy
Słonwiei a- (dorzecze Wisły? Czeskiej, dotarcie do Alp i dolnego i tereny przyległe.
(VI- Ukraina? Europa Dunaju VIII-IX w. początki or-
VIII w.) Wsch.?) 582 przekroczenie Dunaju, najazdy gani zmów państwowych
V w. pocz. ekspansji i osiedlanie się na Bałkanach po na różnych terenach
na zachód, południe Peloponez i Azję Mniejszą (Karyntia, Państwo
i pn.-wschód (Bizancjum bezsilne) Wielkomorawskie, Ruś,
612-14 najazdy na wybrz. Dalmacji Państwo Wiślan)
VIII w. szczyt ekspansji (na zacho-
dzie po Men, na pd. po Peloponez)
Ugrofińscy pasterze 862 pierwsza wyprawa na Niemcy 955 klęska nad rzeką Lech
i koczownicy ze ste- 892-906 rozbicie i opanowanie w starciu z wojskami
pów między pd. ziem państwa Wielkomorawskiego króla Niemiec Ottona I,
Uralem i M. Kaspij- (zajęcie m.in. Niz. Węgierskiej) pol X w. utrata części
skim. Po wyparciu 904 Arpad wodzem Madziarów ziem na rzecz czeskich
przez Pieczyngów l pol. X w. wyprawy na Niemcy, Przemyśl idów
Węgrzy
(IX w.- zajęli stepy nad M. Burgundię, Italię (po Bari w pd. 970 umocnienie się Bi-
X w.) Azowskim, w końcu Włoszech), zagony węgierskie pod zantyjczyków na linii
IX w. utworzyli silny wodzą Buksu docierają do Dunaju
związek plemienny Atlantyku i Bosforu 973 początek chrystiani-
zacji
1001 koronacja Stefana I
Świętego, utworzenie
Królestwa Węgier
ŚREDNIOWIECZE
Lud Charakterystyka, Zasięg wypraw i podbojów
(okres) pierwotne siedziby w Europie Zakończenie ekspansji
Żeglarze, kupcy i Od poł. VIII w. grabieżcze wypra- 885 nieudany napad na
rozbójnicy morscy z wy na wybrzeża i w gląb lądu Paryż
wybrzeży Płw. Skan- wzdłuż biegu rzek 911 księstwo Normandii
dynawskiego i Danii, 799 pierwszy napad na teren pań- uznane przez króla Fran-
kierowani przez stwa Franków (od 834 corocznie) cji za lenno
lokalnych wodzów 839 pierwsze państewko normań- IX w. opanowanie tronu
i książąt. skie (w Irlandii) Nowogrodu i założenie
Norma- Poza wyprawami 844 pierwszy najazd na posiadłości dynastii Rurykowiczów
nowie zajmowali się także arabskie w Hiszpanii (Lizbona, na Rusi
(IX- hodowlą, rybołów- Gades, Sewilla) 1066 pokonanie Anglosa-
XI w.) stwem i rolnictwem 859 napad na Marsylię sów pod Hastings i opa-
IX w. liczne państewka normańskie nowanie tronu Anglii
we Francji, pd.wloszech i Anglii 2 poło XI W. zjednoczenie
ok. 980-1014 rozszerzenie księstw normańskich
panowania duńskiego w Brytanii w pd. Włoszech
(1014 zdobycie Londynu) 1130 koronacja Rogera II
1096-99 liczny udział w wypra- i utworzenie Królestwa
wach krzyżowych (ks. Antiochii) Sycylii i Apulii
Pasterze i koczowni- 649-654 zajęcie Cypru 717-18 nieudana blokada
cy z Płw. Arabskie- 674 zaatakowanie Konstantynopola Konstantynopola
go, po zorganizowa- 711-714 podbój państwa Wizygo- 732 klęska w bitwie z
Ara- niu przez Mahometa tów (Hiszpania) Frankami pod Poitiers
bowie (pocz. VII w.) i przy- 71'fwkroczenie do Akwitanii 749 utrata nabytków
(pol. jęciu islamu tworzą 725 'zdobycie AutuD w Galii
VIIw.- ogromne państwo, VIII-IX W. napady na Płw. Ape- XI W. utrata Sycylii
X w.) opanowując Bliski nmski (846 splądrowanie Rzymu) XI-XV W. stopniowa
Wschód, Azję Śr. i pn. IX W. podbój Sycylii utrata Płw. Iberyjskiego
wybrzeże Afryki 1492 upadek emiratu
Grenady
Pasterze i koczowni- Rozbicie Pieczyngów (1221) w pd.- Osiedlenie się w stepach
cy ze stepów Azji Śr.- -wsch. Europie i Rusinów (1223) pd.-wsch. Europy, uzależ-
-Wsch., zorganizowa- nad rzeką Kalką nienie Rusi. Rozpad na
Mongo-
ni w pocz. XIII W. 1237-42 wyprawa Batu-chana (1237 kilka chanatów, stopni 0-
łowie
(xm- przez Temudżyna zdobycie Moskwy i Nowogrodu, 1239 wa utrata kontroli nad
xv (Czyngis-chana), rozbicie Połowców, 1240 zniszcze- Rusią (1380 klęska w bi-
w.)
nast. podbój znacz- nie Kijowa, 1241 atak na Węgry twie z wojskami Dymitra
nej części Azji i Polskę, dotarcie wojsk do Dońskiego, księcia Mo-
Adńatyku, spustoszenie Bułgarii skwy, por. str. 269)
Pierwotnie pasterze 1354 zajęcie Gallipoli - pierwszego Utworzenie na zajętych
ze stepów Azji Środ- przyczółka w Europie terenach scentralizowa-
kowej (Turkiestan), 1363-1365 narzucenie zwierzchnic- nego państwa, w XVI w.
xm
w W. osiadli w twa Bułgarii kolejne podboje (m.in.
Turcy Bitynii (czarnomorskie 1389 rozbicie Serbów w bitwie na Węgry)·
Osmań- wybrzeże Azji Mniej- Kosowym Polu Od końca XVII w. stop-
scy szej); często fanatyczni 1396 rozbicie krzyżowców pod niowa utrata terytoriów,
(XIV- muzubnanie Nikopolis rozpad imperium na
xv
w.) 1430 zdobycie Salonik pocz.XXw.
1444 zwycięstwo pod Warną
1453 zdobycie Konstantynopola
2 poł. XV W. umacnianie panowania
na Balkanach
ŚREDNIOWIECZE
MONARCHIA FRANKÓW
355 Osiedlenie się Franków w granicach rzymskiej Galii
486-507 Chlodwig, władca Franków, podporządkowuje sobie większość Galii; kodyfikacja
prawa Franków Salickich
496 Chrzest Chlodwiga (25 XII); Frankowie przyjmują katolicyzm
5 I I Śmierć Chlodwiga (27 XI), początek rozdrobnienia państwa Franków, dalsze podboje
prowadzone przez poszczególnych władców
VII w. Wzrost znaczenia stanowiska majordoma
687 Pepin z Heristalu jednoczy większość ziem Franków
721 Karol Młot, nieślubny syn Pepina, utrwala swą władzę jako majordom
732 Odparcie kolejnego najazdu arabskiego (bitwa pod Poitiers)
751 Odsunięcie Merowingów od władzy przez Pepina Małego; początek panowania Karolingów
754 Wyprawa do [talii przeciw Longobardom, utworzenie Państwa Kościelnego
768-814 Panowanie Karola Wielkiego: wojny przeciw Sasom (wieloletnie), Longobardom,
Wizygotom, Awarom, Słowianom, Arabom w Hiszpanii; rozszerzenie terytorium państwa
792 Libri Carolini - Karol ogłasza się zwierzchnikiem całego zachodniego chrześcijaństwa
800 Koronacja Karola Wielkiego w Rzymie na cesarza (25 XII)
812 Uznanie tytułu cesarskiego Karola Wielkiego przez cesarza Bizancjum
IXw. Normanowie pustoszą wybrzeża, stopniowo atakują także miasta w głębi lądu
814-43 Panowanie Ludwika I Pobożnego, osłabienie władzy centralnej
843 Traktat w Verdun - podział państwa między Lotara I (uzyskał tytuł cesarza, Włochy i pas
dzielnic centrałnych), Ludwika zw. Niemieckim (wsch. część kraju) i Karola Łysego
(zach. część kraju)
885-87 Przejściowe zjednoczenie państwa Karolingów pod berłem Karola Grubego
887 Abdykacja Karola Grubego, nowi królowie we Francji, Niemczech, Gm. BtrrgUI1dii i Włoszech
911 Śmierć Ludwika Dziecięcia (ur. 9(0), ostatniego Karolinga na tronie Niemiec
987 Śmierć Ludwika V - wygaśnięcie dynastii Karolingów we Francji
Renesans karoliriski
Zagadnienie Przyczyny reform Reformy Postaci
Barbaryzacja łaciny wśród posłu- Przywrócenie znajomości daw- Mnisi
gujących się nią na co dzień ludów nej wymowy, skladni i ortogra- angielscy,
Znajomość romańskich postąpiła tak daleko, fii dzięki rozwojowi szkolnic- iryjscy i
łaciny że uniemożliwiała czytanie Pisma twa, stworzenie minuskuły longobardzcy
Św. i prowadzenie administracji karolińskiej
Niski poziom szkół klasztornych Sprowadzanie uczonych, Mnisi, m.in.
(nauczanie sprowadza się zwykle przywracanie dawnych metod Alkuin, Jan
Szkolnictwo do nauki czytania, pisania i pros- nauczania (7 sztuk wyzwolo- Szkot Eriu-
tych czynności liturgicznych) nych), organizacja szkół kate- gena, Teodulf
dralnych i szkoły pałacowej z Orleanu
Dziejo- Zainteresowanie osiągnięciami Popieranie oficjalnej Paweł Diakon,
pisarstwo dynastii karolińskiej historiografii dworskiej Einhard i in.
Dążenie do monumentalności, Budowa wielkich bazylik Anonimowi
Architektura chęć naśladowania antyku, rozwój i palatiów architekci
ceremoniału liturgicznego
Ideologiczne wykorzystywanie Naśladowanie wzorów obcych, M.in. szkoły
Malarstwo sztuki, chęć nawiązania do trady- nowe motywy ikonograficzne, malarskie w
cji malarstwa grecko-rzymskiego cykle narracyjne Reims i Tours
ŚREDNIOWIECZE
CESARSTWO BIZANTYJSKIE
Okres Wydarzenie wewnętrzne Wojny, zmiany terytorialne
330 Konstantynopol drugą stolicą cesarstwa kon. IV i pocz. V w. gorączkowe sta-
395 śmierć Teodozjusza l, ostateczny podział rania o ocalenie cesarstwa (dyploma-
Okres cesarstwa rzymskiego cja, okupy) kierowanie najeźdźców
330- l pol. V w. umocnienie murów obronnych (m.in. Gotów i Hunów) na Zachód
527 Konstantynopola od ok. 500 najazdy Słowian
pocz. VI w. osadnictwo wojskowe w Libii -
zaczątek systemu tzw. temów
529 zamknięcie Akademii Platońskiej w Atenach 53~534 pobicie Wandalów i odzyskanie
Pano- 532 bunt ludności stolicy ("Bunt Nika") zakoń- pn. Afryki przez wojska Belizariusza
wanie czony rzezią powstańców 536 odbicie Rzymu z rąk Ostro gotów
Justy- 53~536 ogłoszenie Kodeksu Justyniana 540 zdobycie przez Persów Antiochii
niana 537 ukończenie budowy kościola Hagia Sophia 541-552 ostateczne rozbicie Ostrogo-
(527- 556 złamanie monopolu Chin na produkcję tów i opanowanie Italii przez Narsesa
565) jedwabiu po wykradzeniu jajeczek jedwabników 552 opanowanie pd. Hiszpanii i odtwo-
rzenie tam rzymskiej administracji
VI w. ugruntowanie państwowej kontroli gospo- 568 najazd Longobardów i utrata częś-
Dyn. darki (rozdział surowców, monopole państwo- ci Italii
justy- we, kontrola cen), ograniczenie obiegu 582 przełamanie przez Słowian i Awa-
pieniężnego (wzrost roli uposażeń w naturze) rów linii Dunaju, początek ciężkich
nsikańa- 602 bunt armii walczącej na Bałkanach pod wojen (619 i 623 oblężenia siolicy)
565- wodzą Fokasa, okres zamieszek 591 uzyskanie części Annenii
606 wybuch kolejnej wojny z Persami
610
(utrata Syrii, Palestyny i Egiptu, oblę-
żenie Konstantynopola 610)
610-641 panowanie Herakliusza. Przywrócenie 622 zwrot w wojnach z Persami:
jedności kraju, walka z najeźdźcami, praktyczna odzyskanie utraconych ziem
Dyn. akceptacja osiedlania się Słowian na Bałkanach. 634-649 utrata Egiptu, Syrii, Trypoli-
hera- Ukształtowanie się zasadniczych cech średnio- tanii i Cypru na rzecz Arabów
kle- wiecznego państwa bizantyjskiego, 673, 717 arabskie blokady stolicy, nisz-
ukształtowanie się sztuki bizantyjskiej pod czenie flot arabskich za pomocą
(a6ńs10ka- wpływem myśli religijnej (ikony) "ognia greckiego"
711) VII w. napływ wielu rzemieślników i artystów od ok. 680 silne państwo Bułgarów
z ziem wschodnich zajętych przez Arabów stałym zagrożeniem od północy
VII w. plany ponownego przeniesienia stolicy 698 utrata Kartaginy, ostatniej twierdzy
państwa na Zachód w Afryce (zdobyta przez Arabów)
717 początek panowania Leona III Izauryjczyka, przed 725 utrata Sardynii
Dyna- dalsze refonny państwa w duchu feudalizmu 740 pierwsze walne zwycięstwo nad
stia 726-843 okres konfliktów na tle religijnym (ce- Arabami i ustalenie granicy z kalifa-
izau- sarski zakaz kultu obrazów: niszczenie ikon i ilu- tern na górach Taurus
ryjska strowanych ksiąg, zamykanie klasztorów powo- 800 uznanie utraty Rzymu i Rawenny
(717- dujące opór wśród mnichów i świeckich) po koronacji Karola Wlk. na cesarza
865) VIII w. zaniechanie używania łaciny w wojsku -
ostateczny triumf języka greckiego
857-867 Focjusz (wybitny uczony) na tronie 812-813 opanowanie przez Bułgarów
Okres patriarszym, konflikt z Rzymem, krótkotrwała Tracji, kolejne zagrożenie stolicy
802- schizma w łonie Kościoła IX w. utrata Krety i Sycylii na rzecz
867 Arabów - handel śródziemnomorski
poza kontrolą cesarstwa
ŚREDNIOWIECZE
Okres Wydarzenie wewnętrzne Wojny, zmiany terytorialne
867 uzurpacja wladzy przez Bazylego I X w. napady normańskich Waregów
Macedończyka, wybitnego wodza, i Rusów na Konstantynopol
zapoczątkowanie dynastii macedońskiej i 919 oblężenie K. przez Bulgarów
nowego okresu świetności Bizancjum pol. X w. sojusz z Rusią Kijowską
Dyna- l pol. X w. ekspansja w kierunku Europy Zach. przeciw Bułgarom
stia bizantyńskiego handlu międzynarodowego (gl. 972 opanowanie wschodniego
mace- wyroby luksusowe), szczególne przywileje państwa bułgarskiego
Wenecji 927-76 odzyskanie kosztem Arabów
dsokńa- IX-X w. odrodzenie literatury (zwl. encyklo- części terenów w Azji (po Syrię)
867- pedycznej), malarstwa i architektury 1018 podbój pozostałej części
1056 979-1025 panowanie Bazylego II Bułgarobójcy, Bułgarii, wkrótce narzucenie
apogeum potęgi Bizancjum w średniowieczu zwierzchnictwa Serbom i Chorwatom
l pol. XI w. rezygnacja z wielu form państwo- 1041-70 utrata resztek posiadłości
wej kontroli gospodarki, jednocześnie wzrost w Italii Pd. na rzecz Normanów
roli wielkich posiadaczy ziemi 1045 wcielenie Armenii do Bizancjum
1054 ostateczny rozłam z Kościołem Zachodnim
Okres od pol. XI w. odrodzenie filozofii w duchu 1063 atak Turków Seldżuckich i zajęcie
1056- platońskim (m.in. Michał Psellos) przez nich większości Azji Mniejszej
1081 (bitwa pod Manzikertem 1071)
1081-1118 panowanie Aleksego l Komnena, 1096-97 odzyskanie części Anatolii
Dyna- apele do Zachodu o pomoc przeciw Seldżukom z pomocą wojsk l wyprawy krzyżowej
stia XII w. ostatni okres względnej samodzielności 1164-68 próba opanowania Węgier
Kom- politycznej Bizancjum, rosnące uzależnienie gos- kon. xn w. utrata panowania nad
ne- podarcze i polityczne od Zachodu (zwl. Wenecji) Bułgarią i Serbią
nów XII w. odradzanie się realizmu w malarstwie 1171 nieudana próba zerwania
1081- 1183 rozruchy ludowe przeciwko obecności zależności od Wenecji
1185 "łacinników" i próbom. unii kościelnej 1176 klęska zadana przez Seldżuków pod
z Rzymem Myriokefalon, nowe straty terytorialne
Władanie "łacinników" (gl. Wenecjan) nad sto- 1204 zdobycie stolicy przez krzyżow-
Ces. licą i Grecją Właściwą. W Azji Mniejszej zac ho- ców kierowanych przez Wenecjan
łaciń- wanie niezależności w dwóch cesarstwach: ze 1222-54 Cesarz Nicei Jan III Watatzes
skie stolicą w Trebizondzie (Trapezuncie), Nicei konsoliduje swe państwo
1204- i (w Europie) w despotacie Epiru. Odrodzenie 1261 odzyskanie Konstantynopola
1261 greckiego poczucia narodowego, wpływ sztuki przez cesarza Nicei z pomocą
bizantyńskiej na Europę Zach. (m.in. malarstwo) Genueńczyków
1261-82 panowanie Michała VIII Paleologa 2 poł. XIn w. sojusz Michala IX
1264 krótkotrwale uznanie prymatu papieża z Tatarami i egipskimi Mamelukami
pocz. XIV w. okres postępującego osłabienia oddala zagrożenie niepodległości ze
władzy cesarskiej i zamieszek. Dochody z tran- strony Francji w czasie kolejnych
Dyna- zytu przez cieśniny w rękach Genueńczyków wypraw krzyżowych
slia 1371 zmarł Mikołaj Kabasilas, największy 1356-1400 podboje Turków Osmań-
Paleo- mistyk kościoła bizantyjskiego skich w Azji Mniejszej i Europie, oblę-
10- 1386 przyjęcie (proszącego o pomoc) cesarza żenie Konstantynopola przerwane klęs-
gów Jana Paleologa przez papieża ką Turków w bitwie pod Ankarą 1402
1261- 1439 podpisanie we Florencji unii z Kościołem Za- 1430 utrata Salonik na rzecz Turków
1453 chodnim (odrzucona przez duchowieństwo greckie) 1453 zdobycie Konstantynopola przez
l pol. XV w. "renesans Paleologów" - ostatni sułtana tureckiego Mehmeta II (29 V)
rozkwit kultury bizantyjskiej (m.in. prekursors- 1461 upadek niezależnego dotąd
ka dla renesansu twórczość Gemistosa Plethona, cesarstwa w Trapezuncie
wzajemne wpływy Bizancjum i Zachodu) 1462 podbój przez Turków resztek
cesarstwa w Grecji Właściwej (Morea)
