sait faik abasıyanık'ın eserlerinde mekân olarak istanbul

310 Pages·2008·1.37 MB·Turkish

T.C.
İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı
Yüksek Lisans Tezi
SAİT FAİK ABASIYANIK’IN ESERLERİNDE
MEKÂN OLARAK İSTANBUL
Yeşim Özdemir
2501413797
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Kâzım Yetiş
İstanbul, 2006
II
ÖZ
“Sait Faik Abasıyanık’ın Eserlerinde Mekân olarak İstanbul” isimli
çalışmamız beş bölümden oluşmuştur. “Anlatıya Dayalı Türlerde Mekân” başlıklı ilk
bölümde anlatıya dayalı türlerde mekânın ele alınışını felsefi temellere dayandırarak
inceledik. Mekânın anlatı türlerindeki fonksiyonunu ve önemini, edebiyat
dönemlerinin ve akımlarının özelliklerini göz önünde bulundurarak tespit etmeye
çalıştık. “Sait Faik’e Kadar Türk Hikâye ve romanında İstanbul” başlıklı ikinci
bölümde, Sait Faik’e kadar Türk hikâye ve romanında mekânın ele alınışını
kronolojik sırayı takip ederek anlattık. “Sait Faik’in Eserlerinde İstanbul Semtleri”
başlıklı üçüncü bölümde Sait Faik’in eserlerinde geçen İstanbul semtlerini, bu
semtlerin eserlerde ne şekilde yer aldıklarını ve Sait Faik’in İstanbul semtlerine bakış
açısını belirlemeye çalıştık. “Sait Faik Abasıyanık’ın Hikâye ve Roman
Kahramanları İle Semtler Arasındaki İlişki” başlıklı dördüncü bölümde Sait Faik’in
eserlerinde geçen İstanbul semtleri ile özdeşleşmiş tipler üzerinde durduk. “Sait
Faik’in İstanbul’u” başlıklı beşinci bölümde Sait Faik’in İstanbul’a yaklaşımını,
İstanbul’u algılayış biçimini ele aldık.
Çalışmamızın bütününde Sait Faik’in eserlerinde İstanbul’un ele alınış
biçimini, yaşayan İstanbul’un o dönemlerdeki görüntüsünü, İstanbul’un mekân
olarak özelliklerini, inceleyip bu konu hakkında tespitlerde bulunmaya çalıştık.
ABSTRACT
Our work, ‘Istanbul as Peace in Sait Faik Abasıyanık’s works’ consists of
five chapters. In first chapter, we have studied place in the narrative genres on
philosphic basis. We have tried to determine the function and importance of ‘place’
within narrative genres by taking the features of literature periods and movements in
to account. In the second chapter titled as ‘Istanbul in Turkish story and novel until
Sait Faik, we have chronologically examined employment of ‘place’ until Sait Faik.
In the third chapter as “Istanbul Districts in Sait Faik’s Works”, We have in tried to
III
count the districts of Istanbul in Sait Faik’s works, to find out how these are existed
in his works and Sait Faik’s observations towards these place. In the fourth chapter
titled as “Relationship between Story and Novel Heroes of Sait Faik and the
Districts”, we have focused on the “Eypes” equated with Istanbul’s distructs.
In the fifth chapter, “Sait Faik’s Istanbul”, we have handled Sait Faik’s
approach to Istanbul and his consideration of Istanbul, as a whole of our work, we
have tried to determine Sait Faik’s narration of by studying Istanbul, Istanbul’s
scenery in those days, aspects of Istanbul as a place.
IV
ÖN SÖZ
İstanbul asırlar boyunca şairlere ve yazarlara ilham kaynağı olmuş, edebi
eserlerde kendine önemli bir yer edinmiştir. Sanatçılar eserlerinde İstanbul’a mekân
olarak yer verdikleri gibi İstanbul’un sosyal, kültürel, tarihi özellikleri üzerinde
durmayı da ihmal etmemişlerdir. Sait Faik, kendine uygun yaşama alanını
İstanbul’da bulmuş, ilk gençlik yıllarından itibaren -yurt dışına çıktığı birkaç yıl
dışında- hayatının tamamını İstanbul sınırları içinde geçirmiştir. Bu çalışmamızda
Sait Faik’in, eserlerinde İstanbul’a en fazla yer veren yazarlarımızdan biri olduğu
gerçeğinden yola çıkarak, onun İstanbul’u ele alış tarzını, İstanbul’a yaklaşımını,
İstanbul’la ilişkisini, eserlerinde yer verdiği ölçüde onun yaşadığı dönemdeki
İstanbul’un özelliklerini inceledik.
Ç alışmamızın “Anlatıya Dayalı Türlerde Mekân” başlıklı birinci bölümünde
mekân kavramının felsefi açılımlarından yola çıkarak, ilk çağdan günümüze kadar
insanların ihtiyaçları doğrultusunda mekândan yararlanma şekillerini, kendilerine ait
mekânlar oluşturma çabalarını, mekânların zaman içinde gösterdiği değişimi
inceledik. “Sait Faik’e Kadar Türk Hikâye ve Romanında İstanbul” başlıklı ikinci
bölümümüzde, destanlar devrinden Sait Faik’in yaşadığı döneme kadar uzanan geniş
bir yelpaze içinde İstanbul şehrinin edebi eserlerde, özellikle roman ve hikâyede
hangi yönleriyle, ne ölçüde yer aldığını gözler önüne sermek istedik. Tanzimat’la
birlikte edebiyatımıza giren roman ve hikâye türlerinde İstanbul’un mekân olarak
ağırlıklı bir yere sahip olduğunu ve durumun Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar
devam ettiğini tespit ettik. Sait Faik’in mekân olarak İstanbul’a yer veren eserlerini,
eserlerinde hangi İstanbul semtlerinin ne şekilde yer aldığını ve bu semtlerde bulunan
açık ve kapalı mekânları “Sait Faik’in Eserlerinde İstanbul Semtleri” başlıklı üçüncü
bölümümüzde ele aldık.
İs t a nbul’la bütünleşmiş bir yazar olan Sait Faik’in eserlerinde yer alan
tiplerden birçoğu yaşadıkları veya herhangi bir sebeple bulundukları İstanbul
semtleriyle özdeşleşmişlerdir. Bulundukları muhitlerle bütünleşen ve mekânların bir
parçası haline gelen tipleri “Sait Faik’in Hikâye ve Roman Kahramanları İle Semtler
V
Arasındaki İlişki” isimli dördüncü bölümde mekan-insan ilişkisi boyutunda
incelememize dahil ettik.“Sait Faik’in İstanbul’u” başlıklı beşinci bölümde, önceki
bölümlerde yaptığımız tespitlerden yola çıkarak, Sait Faik’in İstanbul’a
yaklaşımında, İstanbul’u ele alan diğer yazarlardan farklılık bulunduğunu ortaya
koyduk. Onun İstanbul’da sevdiği, özlediği, görmek istediği ve hoşlanmadığı şeyler
üzerinde durduk. İstanbul’un Sait Faik için nasıl bir anlam ifade ettiğini ve neden
vazgeçilmez olduğunu açıklamaya çalıştık. Çalışmamızın sonuç bölümünde beş
bölümden oluşan tezimizde anlattığımız konuları özetleyip ulaştığımız sonuçları
belirledik.
İstanbul’u Sait Faik’in bakış açısıyla yorumlamaya gayret ettiğim bu zevkli
çalışmamda, titiz ve sistemli çalışma tarzıyla eksikliklerimi gidermeme yardımcı
olup, ufkumu genişleten Sayın Hocam Prof Dr. Kazım Yetiş’e, bu uzun süreçte
sabırla ve özveriyle yanımda olan sevgili eşim ve oğluma çok teşekkür ederim.
VI
İÇİNDEKİLER
Giriş ............................................................................................1
1. Anlatıya Dayalı Türlerde Mekân.................................................4
2. Sait Faik’e Kadar Türk Hikâye ve Romanında İstanbul ..............28
3. Sait Faik’in Eserlerinde İstanbul Semtleri...................................60
3.1. Mekân olarak İstanbul’a ve İstanbul Yaşayışından
İzlenimlere Yer Veren Eserler.............................................60
3.2. Sait Faik’in Eserlerinde Yer Alan İstanbul Semtleri............133
3.3. Sait Faik’in Eserlerinde Yer Alan İstanbul’a Ait Açık ve
Kapalı Mekânlar..................................................................208
3.3.1.Açık Mekânlar............................................................208
3.3.2.Kapalı Mekânlar.........................................................220
4. Sait Faik’in Hikâye Ve Roman Kahramanları İle Semtler
Arasındaki İlişki..........................................................................236
4.1. Burgazadalı Balıkçılar ......................................................236
4.2. Burgazadalı Kahveciler.....................................................245
4.3. Burgazadalı Papaz Efendi.................................................247
4.4. Burgazadalı Duvar Ustası Barba Antimos.........................248
4.5. Burgazada’nın Açgözlü Esnafı.........................................248
4.6. Burgazada’ya Gelen Mevsimlik İşçiler.............................249
4.7. Burgazadalı Berber Kır Dimitro........................................250
4.8. Burgazadalı Sütçü Pandeli................................................251
4.9. Burgazada ve Köpekli Adam............................................251
4.10. Burgazada’daki Posta Müvezzii........................................252
4.11. İstanbul’un Değişik Semtlerindeki Çingeneler..................252
4.12. Beyoğlu’nun Yoksul Mahallelerinde Yaşayan Yoksul
İnsanlar.............................................................................255
4.13. Yorgiya.............................................................................255
4.14. Film Hayri........................................................................256
4.15. Falcı Matmazel Todori......................................................257
4.16. İstanbul’a Alışverişe Gelen Hacıağalar.............................258
4.17. Beyoğlu’ndaki Gazete Müvezzii Çocuklar........................259
4.18. Sokak Çocukları................................................................260
4.19. Galata Köprüsü’nde Görevli Çöpçü Ahmet.......................261
VII
4.20. Galata Köprüsü’ndeki Uzun Ömer....................................261
4.21. Hamallar ve İşçiler............................................................262
4.22. Kadıköy İskelesindeki Cüce Kenan...................................263
4.23. Bekçiler ............................................................................264
4.24. Bakırköylü Mercan Usta...................................................264
4.25. Dondurmacılar..................................................................265
5. Sait Faik’in İstanbul’u.................................................................267
SONUÇ .............................................................................................282
KAYNAKÇA....................................................................................289
VIII
KISALTMALAR
A.g.e. : adı geçen eser
c: toplam cilt sayısı
C: cilt numarası
s: sayfa
S: sayı numarası
t.y.:tarih yok
yay. haz. :yayına hazırlayan
IX
GİRİŞ
Tarih boyunca coğrafi konumu, tabii ve mimari güzellikleri ile birçok
medeniyete ev sahipliği yapan, kıtaları birleştiren konumuyla aynı zamanda çok
farklı kültürel unsurları bir arada ve yan yana barındıran İstanbul, Türk edebiyatında
en çok işlenen şehir olması nedeniyle ayrıcalıklı bir yere sahip olmuştur. İstanbul,
Sait Faik’in eserlerinde yazarın ömrünü geçirdiği, karış karış dolaştığı, uzaktayken
özlemini duyduğu bir şehir olarak karşımıza çıkar. İstanbul’un onun için sadece
yaşanılan bir mekândan ibaret olmadığını, yeri geldiği zaman vazgeçilmez bir
sevgili, bir dost ve can yoldaşı olduğunu anlarız. İstanbul Sait Faik için muhteşem
doğası ve tarihiyle ön plana çıkan bir şehir olmaktan çok, yaşayan bir varlık özelliği
gösterir. Her şeyin insanla güzelleşeceğine inanan Sait Faik, İstanbul’daki insan
kalabalığından hoşlanır. İnsansız bir şehir onun gözünde cansız bir tablodan ibarettir.
İstanbul’un Sait Faik’in gözünde nasıl bir mekân olduğunu, Sait Faik için ifade
ettiği anlamı incelemeyi amaç edindiğimiz bu çalışmamızda mekân kavramının
felsefi ve sosyal boyutları üzerinde durarak konuya girmenin çalışmamızın sağlam
temellere oturması bakımından faydalı olacağını düşündük. “Anlatıya Dayalı
Türlerde Mekân” başlıklı birinci bölümde mekânın tanımından yola çıkarak,
mekânın insan hayatındaki yeri ve önemini belirttik. Medeniyet tarihinin gelişimi ile
mekânın değişimi arasında bir paralellik bulunduğunu ifade ederek, “mekânın
uygarlaşmanın vitrini”1 olduğu fikri üzerinde durduk. İnsan hayatında önemli bir
yere sahip olan mekânın anlatı türleri içindeki rolünü ve kullanılış biçimini
açıklamaya çalıştık. Roman ve hikâyeden önceki tahkiyeli eserlerimizde mekândan
işlevsel olarak yararlanılmadığını, Türk edebiyatında işlevsel bir mekân anlayışının
ancak 19. asırda oluştuğunu örneklerle ifade etmeye çalıştık.
“ S a it Faik’e Kadar Türk Hikâye ve Romanında İstanbul” başlıklı ikinci
bölümde, İstanbul’un edebiyatımızda mekân olarak önemini vurguladık. İstanbul’un
edebi eserlerde ilk defa ne şekilde yer aldığını, mekân olarak ele alınış tarzını değişik
1 Mehmet Tekin,Roman Sanatı,Ötüken Yayınları, İstanbul 2004, s.131
1
kaynaklara da başvurarak ortaya koymaya çalıştık. İstanbul’un halk edebiyatında ve
divan edebiyatında mekân olarak ele alınış tarzına kısaca temas ettikten sonra, Türk
edebiyatında hikâye ve roman türlerinde İstanbul’un ne şekilde yer aldığını ifade
etmeye gayret ettik. Bu konuyu incelerken daha önce yapılmış İstanbul konulu
tezlerden de yararlandık. Hatıra türünde yazdıkları eserlerde İstanbul’u sadece mekân
olarak ele almaktan öte İstanbul’un gündelik hayatına, adetlerine, geleneklerine yer
veren Ahmet Rasim, Sermet Muhtar Alus, Abdülhak Şinasi Hisar ve Ruşen Eşref
Ünaydın gibi İstanbul yazarlarımızın görüşlerine sınırlı bir şekilde yer verip, bu
yazarlarla ilgili yapılan çalışmalardan kısaca bahsetmeyi uygun gördük..2 Prof.Dr.
Şerif Aktaş’ın “Ahmet Rasim’in Eserlerinde Mekân Olarak İstanbul” isimli
çalışmasının İstanbul’u mekân olarak ele alması yönünden bizim çalışmamızla
benzer bir bakış açısına sahip olduğunu belirledik.
“ S ait Faik’in Eserlerinde İstanbul Semtleri” başlıklı üçüncü bölümde, Sait
Faik’in mekân olarak İstanbul’a yer veren eserlerini tek tek belirledikten sonra, bu
eserlerde İstanbul’un ne şekilde yer aldığını açıkladık. Yazarın eserlerinde geçen
İstanbul semtlerinin hangi eserlerde yer aldığını beliterek, bu semtlerin özellikleri
üzerinde durduk. İstanbul semtlerinde yer alan açık ve kapalı mekanları da
incelememize dahil ettik. Bu mekânların çoğunun Sait Faik’in devamlı uğradığı ve
vakit geçirmekten hoşlandığı yerler olduğunu tespit ettik. Çalışmamızın bu
bölümünü hazırlarken, Sait Faik’in sadece hikâyelerini değil, değişik dergi ve
gazetelere yazdığı yazıları da esas aldık.
“Sait Faik’in Hikâye ve Roman Kahramanları İle Semtler Arasındaki
İlişki” başlıklı dördüncü bölümde, Sait Faik’in eserlerinde yer alan İstanbul semtleri
ile özdeşleşen tipleri, bahsedilen semtlerle ilgileri açısından incelemeye çalıştık. Sait
Faik’in eserlerinin bu açıdan değişik insan tiplerine yer veren geniş bir yelpazeye
sahip olduklarını gördük. Burgazadalı balıkçılar, Beyoğlu’ndaki Matmazel Todori,
Kadıköy iskelesindeki Cüce Kenan, Sirkeci otellerinde kalan hacıağalar, Galata
köprüsünü süpüren Çöpçü Ahmet’in bunlardan sadece birkaçı olduğunu belirttik.
2 Güneş, Şafak,Abdülhak Şinasi Hisar’ın Eserlerinde İstanbul (Boğaziçi)’da Gündelik Hayat,
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2005
2