şâir mecmuası'nın millî edebiyat açısından incelenmesi

346 Pages·2010·1.17 MB·Turkish

View metadata, citation and similar papers at core.ac.uk brought to you by CORE
provided by Trakya University Academic Open Access System
1
T.C.
TRAKYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI
TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

ŞÂİR MECMUASI’NIN MİLLÎ EDEBİYAT

AÇISINDAN İNCELENMESİ

HAZIRLAYAN

SERCEM DÜŞMEZ

TEZ DANIŞMANI
PROF. DR. RECEP DUYMAZ

EDİRNE 2010
I
Tezin Adı: Şâir Mecmuası’nın Millî Edebiyat Açısından İncelenmesi
Hazırlayan: Sercem DÜŞMEZ

ÖZET

Dergiler yayımlandıkları devre tanıklık eden, o devrin edebi, siyasi, kültürel
yaşantımıza ışık tutan ve geçmişin izlerini bugüne taşımamızı sağlayan birer
kaynaktır.Her biri araştırılmaya ve incelenmeye muhtaçtır.

Hazırladığımız bu tez 1918-1919 yılları arasında İstanbul’da Yusuf Ziya Ortaç
tarafından haftalık olarak yayımlanan Şâir dergisinden hareketle Türk edebiyatının
geçirdiği en önemli değişim süreci olan Millî edebiyat döneminin edebi ve sanatsal
cephesini,edebi meselelerini, kültürel tarihini ortaya koyan bir çalışmadır.Türk tarih ve
edebiyatı açısından büyük önem arz etmektedir. Şiir, deneme, makale, tenkit, hikaye
gibi sanatın bütün nev’ilerine değinen Şâir mecmuası, Yahya Kemal, Faruk Nafiz,
Orhan Seyfi, Reşat Nuri, Aka Gündüz, Reşat Nuri, Ömer Seyfettin gibi birçok aydın,
şair ve yazardan izler taşımaktadır.

Bu tespitlerden hareketle tezimizde, Şâir mecmuasının ilk 10 sayısı günümüz
alfabesine aktarılmış, derginin kronolojik ve yazar adına göre dizini yapılmış, dergi
bütün nev’ileri ve bu nev’ileri meydana getiren şair ve yazarlar ışığında incelenmiş ve
böylelikle Millî edebiyat döneminin edebi, kültürel ve sanatsal cephesine ışık
tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Millî edebiyat, Şâir mecmuası, edebî dergi, Yusuf Ziya
Ortaç
II
Name of Thesis: The Poet Magazine’s Analysis For The Purpose Of National
Literature
Prepared by: Sercem DÜŞMEZ

ABSTRACT

This magazine is reflecting the atmosphere that the term it published. And it is
a source which shed lights on today with reflecting the literary, political and cultural
ambience of that times.

The thesis we have prepared is from the years 1918-1919, in İstanbul and is
published by Yusuf Ziya Ortaç by weekly. Poet magazine reveals the work of cultural
history which Turkish Literature has spent the most significant change process of the
National Literature period of literary, artistic fronts and literary issues. It is very
important for Turkish History and Turkish literature. The Poet Magazine touches all
the magazine types as poetry, essays, articles, criticism and story additionaly it has
some traces from Yahya Kemal, Faruk Nafiz, Orhan Seyfi, Reşat Nuri, Aka Gündüz,
Ömer Seyfettin and many other intellectuals, poets and writers.

Moving from these findings in our thesis The Magazine of Poet’s first ten
publications are transfered to contemporary Turkish, the magazine’s chronological and
according to writer name indexs is designed.All the products and those products that
make up the magazine is examined in the light of the poets and the writers, so that the
period of National Literature is shed light on the literary, cultural and artistic side.this
work and examined in the light of all the types and the writers who constitute these
types and National Literature of the period of literary , cultural and artistic side is to
shed light on.

Key Words: National Literature, The Poet Magazine, Literary Magazine,
Yusuf Ziya Ortaç
III

ÖN SÖZ

Dergiler, yayımlandıkları devri aydınlatan, o devri bütün birikimiyle gözler
önüne seren kıymetli kaynaklardır.Şâir Mecmuası üzerine çalışmalar yapan Sayın
Oğuzhan KARABURGU’nun da belirttiği gibi dergiler sadece edebiyat tarihçileri için
bir vesika değil,aynı zamanda kültürel,sosyal,ekonomik ve siyasi hayatımıza ışık
tutan,geçmişi bugüne taşıyan birer köprüdür.Bir şairin bazen bir beytini, bir gazelini
ya da bir kasidesini saklı olduğu yerden gün ışığına çıkarmak için mecmualar
vazgeçilmez kaynaklardır.

İşte 1918-1919 yılları arasında Yusuf Ziya Ortaç ve Sedat Salim Pek
tarafından çıkarılan Şâir mecmuası da Millî edebiyat devrini ve o devrin edebî ve
sanatsal cephesini ortaya koyan kıymetli bir mecmuadır.Bu nedenle bir devrin edebî
ve sanatsal tarihini aydınlatmak adına tezimizde bu dergi üzerinde çalışmaya karar
verilmiştir.

Çalışmaya başlarken öncelikle çalışmamıza ışık tutacak Şâir mecmuası
temin edilmiş, bu metin günümüz alfabesine aktarılmış, devamında Millî edebiyat
dönemi hakkında çeşitli kaynaklardan bilgi toplanarak bu bilgiler ışığında dergi
üzerinde genel bir inceleme yapılmıştır.Metnin günümüz alfabesine aktarımı sırasında
ufak tefek problemler yaşanmış olmakla beraber bu sorunlar kısa sürede
giderilmiştir.Ancak metnin eski bir metin olmasından dolayı tezimizde yer yer birkaç
tane okunamayan sözcük mevcuttur.

Tezimiz üç bölümden oluşmaktadır.Birinci bölümde Şâir mecmuası Millî
edebiyat açısından incelenmiş, ikinci bölümde mecmuanın kronolojik ve yazar adına
göre dizinleri yapılmış, üçüncü bölümde ise mecmua günümüz alfabesine
aktarılmıştır.Kaynakçada çalışmamıza ışık tutan bütün kaynaklar belirtilmiştir.

Bu tezi hazırlamamda bana yol gösteren ve yardımlarını hiçbir zaman
esirgemeyen danışmanım, kıymetli hocam Prof. Dr. Recep DUYMAZ’a , bu
IV
meşakkatli yolda yaptığım çalışmaya olumlu katkılarda bulunan değerli hocam
Yard.Doç Dr.Özcan AYGÜN’e,yine çalışmamda emeği geçen saygıdeğer hocalarım
Yard. Doç Dr.Esat CAN ve Yard. Doç. Dr. Yüksel TOPALOĞLU’na teşekkürü bir
borç biliyor; hazırladığım tezin Türk kültür ve edebiyatına ve bu sahada çalışacaklara
katkıda bulunmasını ümit ediyorum.

Sercem DÜŞMEZ
Haziran 2010
V

İÇİNDEKİLER

Özet ......................................................................................................................... I
Abstract ................................................................................................................... II
Önsöz ....................................................................................................................... III
İçindekiler ................................................................................................................ V

Giriş ......................................................................................................................... 1

I.Bölüm

Şâir Mecmuası’nın Millî Edebiyat Açısından İncelenmesi ..................................... 7

II.Bölüm

Şâir Mecmuası’nın Kronolojik Dizini ..................................................................... 12

Şâir Mecmuası’nın Yazar Adına Göre Dizini ......................................................... 18

III.Bölüm

Şâir Mecmuası’nın Günümüz Alfabesine Aktarılması (1-10. Sayılar) ................... 24

Sonuç ....................................................................................................................... 339

Kaynakça ................................................................................................................. 340
1

GİRİŞ

Dergi, sanat, edebiyat, siyaset, ekonomi ve daha başka konuları ele alıp
inceleyen ve belirli aralıklarla çıkan süreli yayındır. Dergiler, bir milletin edebiyat,
siyaset ve düşünce tarihine belge ve çeşitli malzeme sunarlar.Türk edebiyatı
tarihinde dergiler 19.yy.’ın ikinci yarısından itibaren çıkmaya başlamışlardır.

Basın tarihimizde tespitlerimize göre ilk dergi, Vakâyî-i Tıbbıye’dir.
Adından da anlaşıldığı gibi bu bir tıp dergisidir. 1850-1851 yıllarında İstanbul’da 28
sayı çıkmıştır.1

Şinasi’nin Tercüman-ı Ahval’i 1860 yılında çıkarmasından sonra basın
tarihimizde birçok dergi çıkmaya başlamıştır. Münif Paşa’nın çıkardığı Mecmua-yı
Fünun, bizde ilmî düşünceyle çıkan ilk dergilerden biridir. İlk dergimizden itibaren
1918 yılında çıkmış Şair dergisine gelinceye kadar basın tarihimizde çok sayıda
dergi çıkmıştır.2 Bunlar çeşitli alanlara ve meslek zümrelerine hitap eden yayın
organları olmakla beraber, aralarında dil, edebiyat ve sanat konularını ele alıp
işleyenleri de bulunmaktadır.Bunlardan iki tanesi edebiyat tarihimizde iz
bırakmıştır. Biri Servet-i Fünun, diğeri Genç Kalemler dergisidir.

Servet-i Fünun dergisini Ahmet İhsan Tokgöz çıkarmaya başlamıştır. Bu
dergi 1891-1944 yılları arasında çıkmış uzun ömürlü bir dergidir. Kendi adıyla
anılan bir edebiyat topluluğunun doğmasına sebep olmuştur. Dergide yazan Tevfik
Fikret, Halit Ziya, Cenap Şehabettin ve Mehmet Rauf başta olmak üzere edebiyat
tarihimizde Servet-i Fünun (1896-1901) adıyla anılan bir edebiyat hareketi meydana
getirmişlerdir. Tanzimat döneminde edebiyatımıza giren hikâye, roman ve edebiyat

1 M. Orhan Bayrak , Türkiye’de Gazeteler ve Dergiler Sözlüğü , Küll Yayınları , İstanbul 1994 , s.
153

2 Dergi maddesi , Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi , c.2 , Dergah Yayınları , İstanbul 1977 , s.
246-249
2
tenkidi gibi türler bu dönemde olgun duruma gelmişlerdir. Halit Ziya özellikle
roman türünü Batılı anlamda edebiyatımızda uygulayan bir yazar olarak bu dönemde
ortaya çıkmıştır.

Servet-i Fünun dergisi bu dönem edebiyatından sonra ortaya çıkan Fecr-i
Âti ve Yedi Meşaleciler gibi edebiyat topluluklarının da yayın organı
olmuştur.Tevfik Fikret’in aynı zamanda ressam olması , zaman zaman dergide çeşitli
ressamların tablolarının neşredilmesi, bu dergiye edebiyat ve düşüncenin yanında bir
de görsellik kazandırmıştır.Bu dergi ve bu edebiyat dönemi başta dili olmak üzere
çeşitli bakımlardan eleştirilmiştir. Arapça , Farsça kelime ve terkiplerle yüklü bir dil
kullanılmıştır.Bununla beraber dergi edebiyat tarihimizde özellikle Batı’dan gelen
edebiyat türlerinin gelişmesine katkıda bulunmuş ve edebiyatımızı hem yenileştirmiş
hem zenginleştirmiştir.

Genç Kalemler dergisini Ömer Seyfettin 1911 yılında Selanik’te
çıkarmıştır.Ziya Gökalp ve Ali Canip başta olmak üzere devrin birçok edebiyatçısı
bu dergide çalışmalarını yayımlamışlardır.Derginin öncelikle ele aldığı konu Türk
dilinin sadeleşmesi konusudur.Bu konu dergide “Yeni Lisan” başlıklı yazı dizisinde
etraflı bir şekilde anlatılmıştır.Bu yazıların ilkini Ömer Seyfettin yazmıştır.

Ömer Seyfettin’in Genç Kalemler dergisinde çıkan “ Yeni Lisan “
makalesini Millî Edebiyat’ın bildirisi, beyannâmesi kabul edenler vardır.3 Yazar bu
makalesinde Millî Edebiyat’ın bu boyutunu ele almıştır.Ömer Seyfettin “Yeni
Lisan” makalesini çeşitli yan başlıklar altında yazmıştır.Böylelikle hem okunmasını
kolaylaştırmış hem de düşüncelerini bir sıraya göre anlatma imkanını bulmuştur.
Kullandığı yan başlıkları numaralandırarak şöyle gösterebiliriz:

1. Eski Lisan
2. Edebiyatımız
3. Millî Edebiyatımız
4. Şarka Doğru
5. Garba Doğru

3 Recep Duymaz , Türk Edebiyatı Tarihinde Millî Edebiyat Dönemi , 3F Yayınları , İstanbul 2008 , s. 177
3
6. Bugünküler
7. Hastalıklar
8. Tasfiye
1. Nasıl?
2. Milliyete Doğru
3. Tasfiye Sarfı
4. İsimler ve Sıfatlar
5. İmlâ
6. Gaye
7. Ey Gençler
8. Netice

Bu makaleye sırf Millî edebiyat açısından baktığımızda şu
değerlendirmeyi yapabiliriz:

Bizim bir Millî edebiyatımız yoktur. Bunun sebebi, edebiyat tarihinde eser
bırakmış edebiyatçılarımızın 19. yy’a gelinceye kadar Şark’a yönelmiş
olmalarıdır.Yazarımıza göre Şark’tan kasıt Fars edebiyatıdır.Şark’a yönelen
edebiyatçılarımız Fars edebiyatını kendilerine model olarak görmüşlerdir.O
edebiyattaki gibi gazel , kaside , mesnevi ve daha başka nazım şekillerine benzeyen
manzumeler yazmışlardır. Fars edebiyatı, onları hem “dil” hem “tezeyyün”
bakımından etkilemiştir.Bu etkilemenin sonunda eski şairlerimiz , daha genel an-
lamda söyleyecek olursak eski edebiyatçılarımız, Fars edebiyatını nazım şekli
bakımından “taklit” eden, ona benzeyen bir edebiyat meydana getirmişlerdir.Bunun
doğal bir sonucu olarak Farsça’dan çok sayıda kelime, terkip ve dil bilgisi kuralı
almışlardır.

Bunların yanında nazımda aruz veznini, nesirde ise secii tercih
etmişlerdir.Farsça’nın yapısına uygun olan bu unsurların alınması zamanla
Türkçe’nin cümle yapısının bozulmasına sebep olmuştur. Ömer Seyfettin’e göre bir
ihtiyaç sonucu alınmış yabancı kelimeler dilimize zarar vermemiş, aksine onu
zenginleştirmiştir.Örneğin “haste” kelimesi alınmıştır. Halkımız bunu ünlü ses
uyumu kuralına uydurarak kendisine mal etmiş ve “hasta” şeklinde kullanmıştır.
4
Farsça kelime, terkip, vezin ve seci gibi dil unsurlarıyla 19.yy.’a kadar genelde
Türkçe’yi etkilemeye devam etmiştir.

Bizde Millî bir edebiyatın kurulamamasının bir diğer nedeni,
edebiyatçılarımızın 19. yy.’dan itibaren Batı edebiyatına, daha dar anlamda
söyleyecek olursak Fransız edebiyatına yönelmeleridir.Bu yönelme Servet-i Fünun
döneminde en ileri noktaya varmıştır.Bu edebiyatın nazımda en güçlü temsilcisi olan
Tevfik Fikret’in bazı şiir adlarının bile Fransız şairlerinden, bazı şiirlerinin
tercümesinden ibaret olduğu öne sürülmüştür.

Bütün bunlara rağmen hem doğu hem batı edebiyatından dilimize giren
unsurlar, 19. yy.’a kadar genelde bir sorun yaratmamıştır. Bu yüzyılın özellikle
ikinci yarısından itibaren Batı’da uyanan milliyetçilik düşüncesi , Osmanlı
Devleti’nin yönetimi altındaki unsurlar arasında da yayılmaya ve bu duyguyla
devletten ayrılmak isteyen unsurlar ortaya çıkmaya başlayınca , dilimiz ve
edebiyatımızdaki bu yabancı unsurlar bir sorun olarak görülmeye başlanmıştır.Bu
dönemde Yusuf Akçura , Ömer Seyfettin , Ali Canip ve Ziya Gökalp gibi Türkçüler
eserlerinde milliyet duygusunu anlatmak istemişlerdir ; fakat Türkçe’deki yabancı
kelime, terkip ve kaidelerle bunun mümkün olamayacağının farkına varmışlardır. Bu
sebeple işe temelden yani millî bir dil meydana getirmekten başlamışlardır.Millî bir
dil, hem sözlü hem yazılı anlatımda Türkçe kelimelerin ve kuralların hakim olduğu
dil demektir.Ömer Seyfettin bu düşünceyi “Millî bir edebiyat vücuda getirmek için
evvela millî bir lisan ister.” cümlesiyle özetlemiştir.

Servet-i Fünun ve Genç Kalemler dergilerinden sonra Şâir mecmuasının
çıktığı 1918 yılına gelinceye kadar kuşkusuz daha birçok dil, edebiyat ve düşünce
dergisi çıkmıştır.Çalışmamızın asıl konusu Şâir mecmuası olduğu için onun üzerinde
durmamız uygun olur.

Şâir mecmuası yukarıdan beri anlatmaya çalıştığımız dergicilik ortamında
I. Dünya Savaşı’nın sona ermesinden sonra İstanbul’da çıkmış bir edebiyat
dergisidir.