Table Of ContentPamiętniki i listy
polskich autorów z Ziem Zabranych
Wydano w ramach NPRH, nr umowy 0083/NPRH2/H11/81/2012
Projekt realizowany w latach 2012–2017
Pamiętniki i listy
polskich autorów z Ziem Zabranych
(Litwa, Białoruś, Ukraina) w latach 1795–1918
Materiały do katalogu
Tom II
Listy rękopiśmienne i drukowane
Opracowanie i redakcja naukowa
Maria Domańska-Nogajczyk, Tomasz Wójcik,Wiesław Caban, Lidia Michalska-Bracha
Uniwersytet Jana Kochanowskiego Wydawnictwo
w Kielcach Uniwersytetu Jana Kochanowskiego
Kielce 2017
Recenzent
dr hab. Janusz Pezda, Uniwersytet Jagielloński
Autorzy wpisów źródłowych do elektronicznej bazy danych projektu NPRH
Pamiętniki i listy polskich autorów z Ziem Zabranych (Litwa, Białoruś, Ukraina)
w latach 1795–1918 (Numer projektu – Umowa Nr 0083/NPRH2/H11/81/2012):
Anna Brus, Wiesław Caban, Wojciech Cedro, Kamila Cybulska, Maria Domańska-
-Nogajczyk, Rafał Kowalczyk, Svitlana Kravschenko, Krzysztof Karbownik,
Tomasz Kargol, Jacek Legieć, Wojciech Majkowski, Lidia Michalska-Bracha,
Jerzy Z. Pająk, Wojciech Piotrowski, Alexandr Radziuk, Jerzy Szczepański,
Krzysztof Ślusarek, Stanisław Wiech, Łukasz Wołczyk, Tomasz Wójcik
Opracowanie redakcyjne
Anna Małgorzata Kurska
Paulina Warzycha
Projekt okładki
Anna Domańska
Formatowanie komputerowe
Józef Bąkowski
Copyright © by Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2017
Publikacja przygotowana i finansowana w ramach projektu Narodowego Progra-
mu Rozwoju Humanistyki: Pamiętniki i listy polskich autorów z Ziem Zabranych
(Litwa, Białoruś, Ukraina) w latach 1795–1918 (Numer projektu – Umowa Nr 0083/
/NPRH2/H11/81/2012)
ISBN 978-83-7133-698-0
ISBN 978-83-7133-692-8 tom II
Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego
25–369 Kielce, ul. Żeromskiego 5
tel. 41 349 72 65
fax 41 349 72 69
http://www.ujk.edu.pl/wyd
e-mail: [email protected]
Spis treści
Przedmowa..................................................... 7
Wstęp......................................................... 11
Sigla archiwów, bibliotek i muzeów ................................. 23
Wykaz inwentarzy i katalogów bibliotecznych wykorzystanych
do opracowania Materiałów do katalogu .......................... 25
Wykaz skrótów cytowanych wydawnictw ............................ 29
Wykaz skrótów tytułów czasopism i kalendarzy ....................... 33
Wykaz tytułów czasopism i kalendarzy, dla których nie zastosowano
skrótów .................................................... 39
Wykaz skrótów zastosowanych w opisach ............................ 41
Nota bibliograficzna – listy rękopiśmienne ........................... 49
Listy rękopiśmienne ............................................. 51
I. Białoruś ................................................ 51
II. Francja ................................................. 51
III. Litwa .................................................. 53
IV. Polska ................................................. 119
V. Rosja .................................................. 295
VI. Ukraina ................................................ 301
Nota bibliograficzna – listy drukowane .............................. 443
Listy drukowane ................................................ 445
Przedmowa
Pamiętniki i listy polskich autorów z Ziem Zabranych (Litwa, Białoruś, Ukra-
ina) w latach 1795–1918. Materiały do katalogu są efektem kilkuletnich kwerend
źródłowych, jakie prowadzone były w ramach Narodowego Programu Rozwoju
Humanistyki (NPRH) przez międzynarodowy zespół badaczy z wielu krajowych
i zagranicznych ośrodków naukowych. Wydawnictwo jest nie tylko podsumo-
waniem wyników dotychczasowych badań członków zespołu, w tym osób, które
podjęły się opracowania materiałów do katalogu, ale jest także znakomitą okazją
do przedstawienia dalszych perspektyw i postulatów badawczych w zakresie ba-
dań nad mocno rozproszonymi, dziewiętnastowiecznymi źródłami pamiętnikar-
skimi i epistolograficznymi Polaków pochodzących z Ziem Zabranych.
Znaczne rozproszenie tego typu dokumentacji źródłowej stało się głównym
powodem do podjęcia przez kieleckie środowisko naukowe wielokierunkowych
prac badawczych zmierzających do rozpoznania i zinwentaryzowania rękopiś-
miennych pamiętników i listów polskich autorów z Ziem Zabranych, przechowy-
wanych nie tylko w zbiorach krajowych, ale przede wszystkim poza granicami
kraju, w bibliotekach i archiwach ukraińskich, litewskich, rosyjskich i białoru-
skich, a także w polskich instytucjach muzealnych i bibliotecznych w Paryżu oraz
w Londynie. Prowadzone w latach 2013–2017 prace dokumentacyjne pozwoliły
w efekcie na skatalogowanie prawie 5300 pozycji źródłowych. Znaczna ich część
wprowadzona została do internetowej bazy danych przez członków zespołu w ra-
mach projektu NPRH.
Wartość naukowa tej dokumentacji źródłowej jest z pewnością niezaprze-
czalna. Świadczy o tym wyraźnie zorganizowana przez nas w ramach projektu
w czerwcu 2016 r. konferencja międzynarodowa, podczas której badacze z wielu
krajowych i zagranicznych ośrodków naukowych zaprezentowali różne stano-
wiska historiograficzne wobec problematyki badań źródłowych nad dziewiętna-
stowiecznymi kolekcjami listów i pamiętników polskich autorów z Ziem Zabra-
nych1.
1 Polskie dziewiętnastowieczne pamiętniki i listy z Ziem Zabranych – rola i miejsce w bada-
niach historycznych, pod red. W. Cabana i L. Michalskiej-Brachy, Warszawa 2017.
— 8 —
W coraz większym obiegu naukowym, krajowym i zagranicznym znajdują
się katalogi i inwentarze dziewiętnastowiecznych kolekcji pamiętników i listów,
co tylko dowodzi rosnącego zainteresowania naukowego tego typu dokumenta-
cją źródłową. Publikowane przez nas Materiały do katalogu znakomicie wpisują
się więc w tę naukowo-wydawniczą tendencję. Pokazują także w całości zakres
i skalę przedsięwzięcia, jakim było zinwentaryzowanie listów i pamiętników pol-
skich autorów z Ziem Zabranych, w ramach projektu NPRH.
Katalog będzie służył zarówno polskim, jak i litewskim, białoruskim oraz
ukraińskim badaczom, gdyż kwestią spuścizny piśmienniczej Polaków (pamięt-
niki i listy) zajmuje się wcale niemałe grono historyków, literaturoznawców, an-
tropologów w tych krajach2.
Mamy pełną świadomość, że przygotowane wydawnictwo nie będzie miało
charakteru ostatecznego i nie wyczerpie wszystkich informacji źródłowych. Jed-
nakże będzie stanowiło istotny punkt wyjścia w dalszych badaniach nad dziejami
Polaków na Litwie, Białorusi i Ukrainie w XIX w. Uznać to należy za ważny
postulat naukowy mający na celu poszerzenie zakresu źródłowych kwerend i do-
tarcie do najcenniejszych, ale zapomnianych zabytków polskiego piśmiennictwa,
a w najbliższej perspektywie powód do zgłoszenia przez kieleckie środowisko
historyczne kontynuacji projektu NPRH.
Materiały do katalogu ukazują się w dwóch tomach; pierwszy obejmuje
pamiętniki rękopiśmienne i drukowane, drugi zaś zawiera listy rękopiśmienne
i drukowane. Trzecim odrębnym tomem jest Indeks osobowy autorów pamięt-
ników, listów i ich adresatów obejmujący autorów pamiętników i listów. Z uwa-
gi na charakter wydawnictwa i możliwość odrębnego funkcjonowania obydwu
tomów zdecydowano o zamieszczeniu części redakcyjnej opracowania zarówno
w pierwszym, jak i w drugim tomie Materiałów do katalogu.
***
Podczas realizacji projektu współpracowaliśmy z pracownikami wielu insty-
tucji archiwalnych i bibliotecznych w kraju i poza jego granicami, którym w tym
miejscu chcieliśmy złożyć podziękowania za życzliwość i pomoc w udostępnia-
niu materiałów źródłowych.
2 Przykładowo por.: A. Prašmantaité, Wydawnictwa źródeł proweniencji Kościoła rzymsko-
katolickiego z XIX wieku w ostatnim dwudziestoleciu na Litwie, w: Edytorstwo źródeł XIX
wieku. Problemy teoretyczne i praktyka edytorska, pod red. J. Sikorskiej-Kuleszy, Warszawa
2016, zwłaszcza aneks zamieszczony na s. 118–120; V. Makarevich, Edycje źródeł z XIX wie-
ku w Republice Białoruś. Osiągnięcia i problemy 25-lecia niepodległości, tamże, s. 121–131;
В. О. Єршов, Польська мемуаристична література Правобережної України доби роман-
тизму, Житомир 2010, 454 ss.
— 9 —
Słowa podziękowania kierujemy także pod adresem Dyrektora Biblioteki Uni-
wersyteckiej w Kielcach, Pana dra Henryka Suchojada, oraz pracowników Biblio-
teki za współpracę w ramach projektu NPRH. Szczególne wyrazy wdzięczności
należą się Pani mgr Marii Domańskiej-Nogajczyk i Panu drowi Tomaszowi Wój-
cikowi, którzy przejęli zasadniczy ciężar naukowego opracowania Materiałów
do katalogu. Prace te wymagały dużego zaangażowania, wielokrotnych kwerend
zagranicznych, a w niektórych przypadkach również weryfikacji i uzupełniania
zapisów źródłowych wprowadzonych do internetowej bazy danych przez człon-
ków zespołu. Za pomoc i wskazówki dziękujemy także Pani Zofii Kilarskiej, pra-
cownikowi Biblioteki Uniwersyteckiej.
Wiesław Caban
Lidia Michalska-Bracha
