orman işletmelerinin etkinlik düzeylerinin klasik ve bulanık veri zarflama analizi ile değerlendirilmesi

234 Pages·2008·1.73 MB·Turkish

Bakanlık Yayın No : 400 ISSN 1300-9508
Müdürlük Yayın No : 63
ORMAN İŞLETMELERİNİN ETKİNLİK
DÜZEYLERİNİN KLASİK VE BULANIK VERİ
ZARFLAMA ANALİZİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ
(DENİZLİ, İZMİR VE MUĞLA ORMAN BÖLGE
MÜDÜRLÜĞÜ ÖRNEĞİ)

Assessment of Efficiency Levels of Forest Enterprises using
Classical and Fuzzy Data Envelopment Analysis (A Case
Study: Denizli, İzmir and Muğla Regional Directorates)

(ODC: 643; 644; 654; 681)
Dr. İsmail ŞAFAK
TEKNİK BÜLTEN NO: 48

T.C.
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI
EGE ORMANCILIK ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ
EGE FORESTRY RESEARCH INSTITUTE
İZMİR - TÜRKİYE
Yayın Kurulu
Editorial Board

Başkan
Head
Dr. Fevzi BİLGİN

Üyeler
Members
M. Emin AKKAŞ
Dr. Mehmet SAYMAN
H. Handan ÖNER
Hadiye BAŞAR

Yayınlayan
Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü

Mustafa Kemal Bulvarı No: 75
Zeytinalanı Urla 35315 İzmir TÜRKİYE

Published by
Ege Forestry Research Institute

Mustafa Kemal Bulvarı No: 75
Zeytinalanı Urla 35315 İzmir TURKEY
Yayın Kabul Tarihi: 2009

Tel : [phone]
Faks: [phone]
E-posta:
[email protected]
Web: www.efri.gov.tr

Baskı
GÜNDOĞDU ELEKTRONİK
Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.
ISSN 1300-9508
ÖNSÖZ
Bu çalışmada Ege Bölgesinde bulunan 26 orman işletme müdürlüğünün,
2005–2007 yıllarına ait faaliyetleri esas alınarak klasik ve bulanık veri zarflama
analizi teknikleri ile etkinlik düzeyleri değerlendirilmiştir.
Çalışmanın başlangıcından itibaren beni yönlendiren ve araştırma sürecinde
zaman kısıtlaması olmaksızın büyük sabırla, geniş açıklamalarda bulunup yol
gösteren, değerli bilgilerinden faydalandığım danışmanım Prof. Dr. Altay Uğur
GÜL’e teşekkür ederim.
Yüksek lisans ve doktora dersleri aldığım, çeşitli zamanlarda araştırmayla
ilgili bazı konuları danıştığım öğretim üyelerine ve çeşitli görüşlerinden
yararlandığım Prof. Dr. Mustafa GÜNEŞ, Yrd. Doç. Dr. Çiğdem SOFYALIOĞLU
ile Doç. Dr. Sait ENGİNDENİZ’e çalışmanın yürütülmesinde sağladıkları öneri ve
uyarılar dolayısıyla teşekkür etmeyi borç bilirim.
Araştırma ile ilgili bazı verilerin oluşturulmasına ve değişkenlerin
belirlenmesine yardımcı olan, bilgi ve anket formlarını cevaplandıran Denizli, İzmir
ve Muğla Orman Bölge Müdürlüğü personeline, yardımlarını ve olanaklarını
esirgemeyen görev yaptığım Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü yöneticileri ve
personeline teşekkürlerimi sunarım.
Çalışmanın, ormancılığımıza ve konuyla ilgili kesimlere faydalı olmasını ve
katkıda bulunmasını temenni ederim.

İzmir, Ekim 2009

Dr. İsmail ŞAFAK
I
ÖZ
Araştırmada, Ege Bölgesinde bulunan 26 orman işletme müdürlüğünün
2005–2007 yıllarına ait faaliyetleri esas alınarak klasik ve bulanık veri zarflama
analizi (VZA) teknikleri ile etkinlik düzeyleri değerlendirilmiştir.
Klasik VZA çözümleri ile Ege Bölgesi orman işletmelerinin etkinlik
değerleri belirlenmiş ve her bir karar veya faaliyette etkin bulunmayan orman
işletmelerinin etkin olması için girdi ve çıktıların bulunması gereken düzeyleri
belirlenmiştir.
Bulanık VZA çözümleri aralık veriler üzerinden gerçekleştirilmiştir. Bu
kapsamda, üçgen üyelik fonksiyonu temelinde alt, merkezi ve üst sınırlar
tanımlanarak bulanık veriler oluşturulmuştur. Bu veriler, Zimmermann (1991)’nın α
kesme kümeleri yaklaşımı dikkate alınarak aralık verilere dönüştürülmüştür.
Böylece bulanık VZA yaklaşımı ile üç farklı α kesim düzeyinde (0,30, 0,50 ve 0,70)
alt ve üst sınır etkinlik değerleri elde edilmiştir. Daha sonra, minimaks pişmanlık
yaklaşımı ile etkin olmayan orman işletmeleri, en iyiden en kötüye doğru
sıralanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Orman işletmesi, etkinlik, bulanık veri zarflama
analizi, IDEA, Ege Bölgesi.

II
ABSTRACT
In this study, activities of 26 forest enterprises in the Aegean Region during
the 2005-2007 periods were investigated and evaluated using traditional and fuzzy
data envelopment analysis techniques and efficiency levels.
Efficiency scores of the forestry enterprises of Aegean Region were
determined using traditional data envelopment analysis solutions and then required
levels of input and output to maintain efficacy of forest enterprises which are not
efficient for every decision or activity are calculated.
Fuzzy data envelopment analysis solutions were realized by using interval
data. In this context, fuzzy data were generated by defining lower, central (median)
and upper bound in the base of triangle membership function. These data were
transformed into interval data considering α cut sets approach after Zimmermann
(1991). Thus, lower and upper efficiency bound values were determined at three
different α cut levels (0.30, 0.50 and 0.70). Consequently, inefficient forest
enterprises were ranked from the best to the worst using minimax regret-based
approach.
Keywords: Forest Enterprise, efficiency, fuzzy data envelopment analysis,
IDEA, the Aegean region.
III
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ................................................................................................ I 
ÖZ II 
ABSTRACT ..................................................................................... III 
İÇİNDEKİLER ................................................................................. IV 
ÇİZELGELER DİZİNİ .................................................................... VI 
ŞEKİLLER .................................................................................... VIII 
KISALTMALAR DİZİNİ ................................................................ IX 
1. GİRİŞ ............................................................................................. 1 
2. LİTERATÜR ÖZETİ ..................................................................... 6 
2.1. Türkiye Ormancılığında Etkinlik Belirlemesi Kapsamında
Yapılmış Çalışmalar ................................................................... 6 
2.2. VZA’nın Ormancılık Sektöründeki Uygulamaları ...................... 7 
2.3. Bulanık Veri Zarflama Analizi Uygulamaları ............................. 9 
3. MATERYAL VE YÖNTEM ....................................................... 14 
3.1. Karar Verme Birimlerinin Belirlenmesi .................................... 14 
3.2. Araştırmada Kullanılacak Verilerin Toplanması ...................... 15 
3.3. Araştırmada Kullanılacak Değişkenlerin Belirlenmesi ............. 21 
3.4. Araştırmada Kullanılan VZA Modelleri ................................... 24 
3.4.1. Klasik VZA modelleri ....................................................... 24 
3.4.2. Bulanık veri zarflama analizi modelleri ............................ 28 
3.4.2.1. Değişkenlerin alt ve üst sınır değerlerinin belirlenmesi 28 
3.4.2.2. Bulanık VZA modeli ................................................ 31 
4. BULGULAR ................................................................................ 33 
4.1. Klasik Veri Zarflama Analizi Sonuçları .................................... 33 
4.2. Bulanık Veri Zarflama Analizi Sonuçları ................................. 42 
4.2.1. Alt ve üst sınır etkinliğine yönelik sonuçlar ...................... 42 
4.2.2. Minimaks pişmanlık yaklaşımına yönelik sonuçlar .......... 54 
5. SONUÇ VE ÖNERİLER ............................................................. 64 
ÖZET 70 
IV
SUMMARY ...................................................................................... 71 
KAYNAKLAR ................................................................................. 72 
V
ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge 1. Ege Bölgesi orman işletme müdürlüklerinin orman bölge müdürlüklerine
dağılımı ................................................................................................... 15
Çizelge 2. Orman işletmeleri bilgi formu ................................................................. 16
Çizelge 3. Öncelik formu ve teknik personelin değişkenlere verdiği önem
puanlarının ortalaması ............................................................................. 20
Çizelge 4. Etkinlik değerlendirmesinde kullanılan girdi ve çıktı değişkenler .......... 23
Çizelge 5. Modellerde kullanılan girdi değişkenler ................................................. 26
Çizelge 6. Modellerde kullanılan çıktı değişkenler .................................................. 27
Çizelge 7. Acıpayam orman işletmesinin x değişkeninin α kesim düzeylerine göre
51
sınır değerleri .......................................................................................... 29
Çizelge 8. Acıpayam orman işletmesinin X değişkeninin α kesim düzeylerine göre
2
sınır değerleri .......................................................................................... 31
Çizelge 9. Model 1’in klasik VZA çözümüne göre etkin olmayan orman işletmeleri
................................................................................................................ 34
Çizelge 10. Model 1’in klasik VZA çözümüne göre etkin olmayan orman
işletmelerinin referans alması gereken orman işletmeleri..................... 35
Çizelge 11. Çal Orman İşletmesi için referans gösterilen orman işletmelerinin girdi
ve çıktı değişkenleri ile değişkenlerin bulunması gereken değerleri .... 36
Çizelge 12. Model 1’in klasik VZA çözümünde etkin olmayan işletmeler ............. 38
Çizelge 13. Modellerin klasik VZA sonuçlarına göre etkin olmayan orman
işletmelerinin etkinlik değerleri ............................................................ 40
Çizelge 14. En fazla etkinsizliğe sahip beş orman işletmesine ait değişkenlerin
değişim oranları özeti............................................................................ 41
Çizelge 15. Model 1’in bulanık VZA çözümünde üç α kesim düzeyi için alt sınır
etkinlik değerleri ................................................................................... 43
Çizelge 16. Model 1’in bulanık VZA çözümünde üç α kesim düzeyi için üst sınır
etkinlik değerleri ................................................................................... 44
Çizelge 17. Model 1’in klasik ve bulanık VZA çözümünde etkin olmayan orman
işletmeleri ve etkinlik değerleri ............................................................ 45
Çizelge 18. 0,30 α kesim düzeyinde en küçük alt sınır etkinliğini alan orman
işletmeleri ............................................................................................. 47
Çizelge 19. 0,50 α kesim düzeyinde en küçük alt sınır etkinliğini alan orman
işletmeleri ............................................................................................. 48
Çizelge 20. 0,70 α kesim düzeyinde en küçük alt sınır etkinliğini alan orman
işletmeleri ............................................................................................. 49
Çizelge 21. Üç α kesim düzeyinde modellerde en küçük alt sınır etkinliğini alan
orman işletmelerinin sayısı ................................................................... 50
Çizelge 22. Üst sınır etkinliği kapsamında 0,30 α kesim düzeyinde etkin olmayan
orman işletmeleri .................................................................................. 51
VI
Çizelge 23. Üst sınır etkinliği kapsamında 0,50 α kesim düzeyinde etkin olmayan
orman işletmeleri ................................................................................. 52
Çizelge 24. Üst sınır etkinliği kapsamında 0,70 α kesim düzeyinde etkin olmayan
orman işletmeleri ................................................................................. 53
Çizelge 25. Üst etkinlik sınırına göre elde edilen bulanık VZA sonuçları .............. 54
Çizelge 26. Model 1’in maksimum etkinlik kaybının minimum değerleri .............. 55
Çizelge 27. Minimaks pişmanlık yaklaşımı sonuçlarına göre, 0,30 α kesim
düzeyindeki en iyi etkinliğe sahip üç orman işletmesinin modellere
dağılımı ................................................................................................ 56
Çizelge 28. Minimaks pişmanlık yaklaşımı sonuçlarına göre, 0,50 α kesim
düzeyindeki en iyi etkinliğe sahip üç orman işletmesinin modellere
dağılımı ................................................................................................ 57
Çizelge 29. Minimaks pişmanlık yaklaşımı sonuçlarına göre, 0,70 α kesim
düzeyindeki en iyi etkinliğe sahip üç orman işletmesinin modellere
dağılımı ................................................................................................ 58
Çizelge 30. Minimaks pişmanlık yaklaşımı sonuçlarına göre, tüm modellerde en iyi
etkinliğe sahip orman işletmelerinin α kesim düzeylerine dağılımı ..... 58
Çizelge 31. Minimaks pişmanlık yaklaşımı sonuçlarına göre, 0,30 α kesim
düzeyinde en kötü etkinliğe sahip üç orman işletmesinin modellere
dağılımı ................................................................................................ 59
Çizelge 32. Minimaks pişmanlık yaklaşımı sonuçlarına göre, 0,50 α kesim
düzeyinde en kötü etkinliğe sahip üç orman işletmesinin modellere
dağılımı ................................................................................................ 61
Çizelge 33. Minimaks pişmanlık yaklaşımı sonuçlarına göre, 0,70 α kesim
düzeyinde en kötü etkinliğe sahip üç orman işletmesinin modellere
dağılımı ................................................................................................ 62
Çizelge 34. Minimaks pişmanlık yaklaşımı sonuçlarına göre, tüm modellerde en
kötü etkinliğe sahip üç orman işletmesinin α kesim düzeylerine
dağılımı ................................................................................................ 63

VII
ŞEKİLLER
Şekil 1. Ranking tekniğindeki dokuz dereceli likert ölçeği .......................... 20 
Şekil 2. Orman mühendisi sayısı değişkeninin alt ve üst sınır değerleri ...... 30 
Şekil 3. Model 1’in klasik ve bulanık VZA çözümünde etkin olmayan orman
işletmeleri ...................................................................................................... 46 

VIII