Table Of ContentNEOFEMINIZAM I SOCIJALISTIČKA ALTERNATIVA
Izdavač
'NIRO »Radnička štampan
Direktor
RADOSLAV ROSO
Glavni i odgovorni urednik
ČEDO MALES
Urednik
MILIVOJE PAVLOVIĆ
Recenzenti
Prof. dr MIROSLAV PEČUJLIĆ
Dr VUKAŠIN PAVLOVIĆ
Knjiga je štampana uz finansijsku pomoć Fakulteta političkih nauka
»Veljko Vlahović«, Sarajevo, i Samoupravne interesne zajednice
nauke BiH, Sarajevo
Nada Ler-Sofronić
Neofeminizam i
socijalistička alternativa
r/
RADNIČKA ŠTAMPA
Beograd, 1986.
Katalogizacija u publikaciji (CIP)
396.1
AEP-COOPOHHR, HaAa
Neofeminizam i socijalistička alternativa / Nada Ler-Sofronić,
— Beograd: Radnička štampa, 1985 (Beograd: BIGZ). — 151 crp.;
25 cm
I Ler-Sofronić, Nada
IIK: a. 2KeHCKO nHTaite
6. MapKCH3aM-<I>eMHHH3aM
Obrađeno u Narodnoj biblioteci Srbije, Beograd
MARKSIZAM I ŽENSKO PITANJE U
OSAMDESETIM GODINAMA
Problem odnosa marksizma i ideja i teorija pokreta za
oslobođenje žene u 80-tim godinama ovog stoleća dospeva u
žižu aktuelnih društvenih istraživanja. O tome svedoči i enor-
man porast literature i naučno-istraživačkih radova iz svih
društvenih nauka koje se bave položajem žene i mogućnostima
njenog oslobođenja. Unutar te literature sve veći je udeo
kritičkih rasprava s marksističkim premisama ili u pole
mičkom odnosu prema marksizmu. Izlaganje razloga za ak-
tuelnost ove problematike odmah nas uvodi u centar pro
blema ove knjige.
Tendencija preobražaja egzistencije i svesti društvenog
položaja i uloge žene u sa vremenom svetu dobij a specifičnu
težinu velike društveno-istorijske promene. Ta tendencija čini
sastavni deo svetskog procesa socijalizma. Unutar te tenden
cije nastaju bitne komponente socijalno-ekonomskih i socio-
-kultumih alternativa i civilizacijskih mena okrenutih ka so
cijalizmu, nasuprot krizi i retrogradnim promenama svih
savremenih društvenih i političkih sistema zasnovanih na
klasnoj strukturi društva.
Ovo istorijsko kretanje je mnogo šire od pokreta za
oslobođenje žene. Ti pokreti su zasad samo parcijalna idejna
i socijalno-politička artikulacija ovog istorijskog procesa. U
tom smislu ova knjiga istražuje i raspravlja socio-psihološke
socio-ekonomske, socio-kulturne i socio-političke uzroke po
jave pokreta za oslobođenje žene, njihovih ideologija i nji
hove prakse unutar celine društvenih zbivanja karakterističnih
/a svet u kome živimo.
5
Pokreti za oslobođenje žene danas se rađaju u višestru
kom kritičkom odnosu: prema građanskom društvu i nje
govim retrogradnim procesima; i prema statičnim, konzerva
tivnim, dogmatskim ideološkim i političkim strukturama
etatističkog socijalizma, kao i u odnosu na anahronične, spram
istorijskih mogućnosti zaostale ideje, projekte i praktične
inicijative značajnog dela radničkog pokreta. Ovaj kritički
odnos sadrži izvanredno duboke mogućnosti bitne inovacije
istorijskog projekta socijalizma i nove vidike oslobodilačke
prakse ljudi.
Na strani žene realizacija ove mogućnosti zavisi od arti
kulacije istorijske svesti pokreta za oslobođenje žene, od
teorijskog i praktičnog rešavanja brojnih dilema, a i od
prevazilaženja početnih stranputica u koje zapadaju pojedini
delovi tog pokreta. U tom smislu suštinski problem tiče se
podizanja kritičke svesti i istorijske inicijative pokreta za
oslobođenje žene iz okvira partikularne prakse i parcijalnog
društvenog bića žene, takve prakse i takvog društvenog bića
koji su nastali u celokupnoj istoriji antagonističkih i hije
rarhijskih društava i neizbežno se reflektuju u oslobodilačkim
pokretima žena. To opet zavisi od sjedinjavanja specifičnih
idejnih i socijalno-političkih vrednosti pokreta za oslobođenje
žene, sa istorijskom baštinom i živim strujanjima ideja i
prakse univerzalnog ljudskog oslobođenja, čiji je najbolji
tumač marksizam, odnosno ideja socijalizma.
Za rešavanje ovog ključnog pitanja, pitanja od kojeg
zavisi i istorijski projekat socijalizma, suštinsku smetnju
predstavlja dogmatski marksizam i njemu odgovarajuće ideo
logije i prakse.
Otklanjanje te velike prepreke ne može se ostvariti samo
u oblasti ideja, teorijske proizvodnje, intelektualnih dopri
nosa, već je za to neophodan praktičan istorijski susret naj
bolje sađriine savremenog radničkog pokreta i pokreta za
oslobođenje žena, kao i drugih novih socijalnih pokreta okre
nutih ka socijalizmu. Ova knjiga raspravlja o mogućnostima
razvoja teorije oslobođenja žene na temeljima marksizma, o
mogućnostima novih idejnih i teorijskih sinteza nakon istra
živanja praktičnih inicijativa i borbi ovih pokreta u kojima
se ta sinteza već nalazi na putu.
Uprkos izraženom antifeminizmu u našoj kulturnoj klimi
koji potiče od desnog konzervativizma i patrijarhalizma, te
6
dogmatske interpretacije neofeminizma kao »buržoaskog«,
ipak je u jugoslovenskoj idejnoj i intelektualnoj stvarnosti
legitimno tragati za mogućnošću potpunijeg viđenja ovih
procesa, jer je glavna idejna orijentacija ovog društva usme-
rena protiv dogmatske misli, konzervativnih ideologija i prak
se. Isto tako, viđenje ovog istorijskog procesa i istraživanje
njemu odgovarajuće teorijske sinteze neophodno je za bu
dućnost jugoslovenskog socijalizma, jer se istorijski projekat
samoupravnog socijalizma ne može dalje razvijati niti oži
votvoriti bez takvih sinteza.
Istorijski materijalizam — Marksova i marksistička opšta
teorija istorije, čoveka i društva, pretrpela je najtežu reduk
ciju u obliku dogmatskog marksizma. On ju je pretvorio u
shemu istorijskog determinizma nezavisnog od svesne isto
rijske prakse ljudi, čime opravdava autoritarnu praksu svojih
socijalnih protagonista. Savremena teorijsko-kritička misao
sadrži podsticaje da se ova opšta teorija dalje bitno razvija.
Otkrivajući i rešavajući prvobitna istorijska ograničenja i
protivrečja Marksove i marksističke misli, ona teži da pre
vazi đe i nadjača dogmatizovani istorijski materijalizam.
Centralni deo Marksove i marksističke teorije — kritika
političke ekonomije uključiv i Grundriisse i njihovu teorijsku
pozadinu u Marksovim ranim radovima — dobio je ekono
mističku i antihumanu interpretaciju unutar dogmatskog
marksizma. To se posebno odnosi na potiskivanje problema
tike ličnih odnosa i oblika vanekonomske eksploatacije, što
se posebno tiče žene. Rezultiralo je teorijsko nazadovanje u
odnosu na prvobitnu ideju socijalne jednakosti polova, Mark-
sovu i marksističku misao o oslobođenju žene. Sve to pred
stavlja najtežu smetnju za danas neophodni teorijski razvoj
i nove teorijske sinteze koje se tiču emancipacije žene.
U ovoj knjizi posvetićemo pažnju onim aspektima ove
centralne problematike marksizma za koje nam se čini da
pružaju dalekosežne mogućnosti za kritiku i prevazilaženje
dogmatske interpretacije. Ti aspekti su gotovo bez izuzetka
povezani sa istorijskom sudbinom žene u građanskom društvu
i u socijalizmu. Reč je posebno o teorijskim problemima koji
su našli malo mesta u klasičnoj i savremenoj marksističkoj
literaturi. To su: smisao kategorije uloge pola za reproduko-
vanje odnosa dominacije i eksploatacije; odnos predgrađanske
7
i građanske eksploatacije i alijenacije i funkcionalno uključi
vanje predgrađanskih oblika u kapitalističke strukture po
sredstvom eksploatacije žene i alijenacije u odnosima među
polovima; odnos između neposredne proizvodnje kapitala i
produkcije-reprodukcije radne snage kao kapitalističke robe
putem posredne kapitalističke eksploatacije žena u porodici
i restauracije ekonomskih i ideoloških patrijarhalnih struk
tura u građanskom društvu; dijalektika istorijskog razvoja
potreba i kapitalističke strukturacije otuđujućih potreba, što
posebno otkriva podela prakse na privatnu i javnu sferu,
podela na ekonomsku proizvodnju i delatnosti isključene iz
te proizvodnje, a bitne za egzistenciju i razvoj čoveka — sve
to zasnovano na antagonističkoj društvenoj podeli rada iz
među polova, na društveno inferiornom položaju žene.
U istorijskom razvoju marksizma, a suprotno njegovim
osnovnim humanističkim idejama i teorijskim aspiracijama,
zanemarena je spoznaja istorijske dijalektike na nivou indi
viduuma, ličnosti. Ova praznina je omogućila da se teorijske
spoznaje i istraživanja ličnosti i svih aspekata psihološkog,
intimnog, ljudskog, odvijaju mimo marksizma i artikulišu
u opoziciji prema marksizmu. Tu prazninu naročito je isko
ristio dogmatski marksizam i etatistički socijalizam potis-
nuvši čoveka i njegovu sreću iz projekta bitnih ciljeva revo
lucije; tako se i »žensko pitanje« našlo među drugorazrednim
problemima. Time delom možemo objasniti nedoumicu koja
se javlja prilikom problematizovanja »ženskog pitanja« u so
cijalizmu.
Iz rečenog je vidljivo da ne krećemo dosta uobičajenom
metodom u neofeminističkim ambijentima kao što je postav
ljanje pitanja: »Da li socijalizam oslobađa ženu?« Činjenice
i argumenti kojim se negativan odgovor na to pitanje može
potkrepiti su obilni, jer su rani socijalizmi većinu svojih eko
nomskih i socio-kultumih teškoća prevaljivali vrlo brzo na
leđa žene i to kroz rehabilitaciju familijarističke ideologije,
reprodukciju tradicionalne podele rada između žene i muš
karca, rekonstrukciju odnosa moći prema tradicionalnom
muškom modelu u politici i većini sfera javnog života.
Ali, šta ostaje posle odgovora: »Ne, socijalizam nije oslo
bodio ženu«? Rezignacija, jer je socijalizam izneverio ženu,
a ona u pokretu bila izmanipulisana? Stav da je ropstvo žene
8
