Table Of ContentNagelaandoeningen
Nagelaandoeningen
Handboek voor pedicures, podotherapeuten
en andere voetspecialisten
Dr. Johan Toonstra , dermatoloog
Dr. Anton C. de Groot , arts
Houten2010
© 2010 Bohn Stafl eu van Loghum, onderdeel van Springer Media
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,
opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in
enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopie-
en of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelij-
ke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van
artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd
bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient
men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stich-
ting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van
(een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compila-
tiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouw-
bare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aan-
vaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave
voorkomen.
ISBN 978 90 313 86185
NUR 890
Ontwerp omslag: Boekhorst design, Culemborg
Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg
Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (p) Ltd, Pune, India
Foto voorkant: detail van het voetstuk van een Romeins standbeeld uit de 5e eeuw
voor Christus, Casa de Pilatos Patio Principal, Sevilla, Spanje.
Bohn Stafl eu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
Inhoud
Ten geleide 8
1 Anatomie en fysiologie van het nagelapparaat 11
1.1 Functies van de nagels 11
1.2 Structuur van de nagels 11
1.3 Embryologie 15
1.4 De nagelvorming 15
1.5 Nagelgroei 16
1.6 De nagels op de kinderleeftijd en bij ouderen 16
2 Afwijkingen in de vorm en structuur van de nagelplaat 21
2.1 Hoe ontstaan nagelafwijkingen? 21
2.2 Afwijkingen in de grootte van de nagels en
afwezige nagels 23
2.3 Afwijkingen in de vorm (contouren) van de nagel 27
2.4 Dystrofi e van de nagels 36
2.5 Syndromen met nagelafwijkingen 59
3 Afwijkingen in de kleur van de nagels 62
3.1 Oorzaken van verkleuringen van de nagel 62
3.2 Witte verkleuring van de nagels: leukonychie 64
3.3 Rode verkleuring van de nagels: erytronychie 73
3.4 Gele verkleuring van de nagels 75
3.5 Groene nagelverkleuringen 76
3.6 Bruine of zwarte verkleuring: melanonychia striata
longitudinalis 78
3.7 Blauwe verkleuringen 80
4 Loslatende nagels 85
4.1 Onycholyse 85
4.2 Foto-onycholyse 93
4.3 Onychomadese 94
6 Nagelaandoeningen. Handboek voor pedicures, podotherapeuten en andere voetspecialisten
5 Afwijkingen van de nagelwallen, het nagelbed
en het hyponychium 96
5.1 Paronychium 96
5.2 Epitheelhyperplasie van het nagelbed
met hyperkeratose 98
5.3 Pterygium unguis (dorsaal pterygium) 100
5.4 Pterygium inversum unguis (ventraal pterygium) 101
5.5 Ingroeiende nagels 102
5.6 Granulatieweefsel 104
5.7 Overige afwijkingen van de weefsels rond de nagel 104
6 Nagelafwijkingen bij psoriasis 107
6.1 De oorzaak van psoriasis 107
6.2 Vormen van psoriasis 110
6.3 Prognose en behandeling 113
6.4 Nagelafwijkingen bij psoriasis 116
6.5 Diagnostiek: onderscheid tussen nagelpsoriasis en
onychomycose 125
6.6 Behandeling van nagelafwijkingen door psoriasis 125
7 Schimmelinfecties van de nagels 128
7.1 De veroorzakers van onychomycose 128
7.2 Klinisch beeld van onychomycose 129
7.3 Diagnostiek 134
7.4 Behandeling van onychomycose 137
8 Nagelafwijkingen bij andere dermatologische
aandoeningen 141
8.1 Lichen planus 141
8.2 Alopecia areata 143
8.3 Eczemen 145
8.4 Blaarvormende ziekten 147
8.5 Op psoriasis gelijkende (‘psoriasiforme’)
aandoeningen 148
8.6 Erytrodermie 154
8.7 Palmoplantaire keratodermie 155
8.8 Bindweefselziekten 156
8.9 Dyskeratosis follicularis 161
8.10 Naevus verrucosus 163
Inhoud 7
9 Nagelafwijkingen door geneesmiddelen 166
9.1 Geneesmiddelen als oorzaak van nagelafwijkingen 166
9.2 Cytostatica 167
9.3 Retinoïden 169
9.4 Overige geneesmiddelen 170
9.5 Overige geneesmiddelreacties op de nagels 171
10 Nagelafwijkingen bij inwendige ziekten 178
11 Tumoren en vaatafwijkingen aan de tenen en voeten 190
11.1 Goedaardige tumoren 191
11.2 Kwaadaardige tumoren 202
11.3 Afwijkingen aan de bloedvaten 205
Verklarende woordenlijst 218
Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 226
De auteurs 229
Register 2 31
Ten geleide
Nagels hebben verschillende belangrijke functies. Zo bieden ze be-
scherming aan de vingers en tenen, maken de vingernagels precisie
mogelijk bij het oppakken van kleine voorwerpen en hebben ze een
nuttige functie bij jeuk (krabben). Daarnaast bieden nagels de moge-
lijkheid om het lichaam te verfraaien, bijvoorbeeld door het aanbren-
gen van nagellak.
De nagel wordt geproduceerd in de nagelmatrix, waar uitrijpende
keratinocyten worden ingebouwd in de nagelplaat. De matrix is een
delicaat orgaan. Verstoringen in de fysiologie ervan resulteren al snel
in afwijkende nagels. Het aantal factoren, dat de matrixactiviteit kan
beïnvloeden, is groot en zeer divers: huidziekten, onvoldoende door-
bloeding, geneesmiddelen, koortsende ziekten, inwendige ziekten
en acuut of chronisch trauma. Welke nagelsymptomen optreden is
afhankelijk van de lokalisatie van het nagelinsult en de duur en ernst
daarvan. Soms gaat het alleen om een ingezonken dwarse groeve of
ontstaan er wat witte vlekjes in de nagel; deze symptomen zullen geen
klachten veroorzaken. Maar er kunnen ook dikkere nagels ontstaan
die pijn veroorzaken en bij acute en heftige invloeden op de nagelma-
trix kan de nagelplaat zelfs geheel verloren gaan. Een kenmerk van na-
gelpathologie is dat deze weinig specifi ek is: aan bijna elk symptoom
kan een groot aantal oorzaken ten grondslag liggen. Ook afwijkingen
in de weefsels rondom de nagel, zoals de nagelwallen, het nagelbed en
het hyponychium kunnen de nagel beïnvloeden.
In dit boek worden (nagenoeg) alle afwijkingen, die aan de nagels en
de andere weefsels van het nagelapparaat kunnen optreden, bespro-
ken. Een groot aantal afbeeldingen van hoge kwaliteit vergemakkelijkt
herkenning ervan.
Ten geleide 9
Dit handboek biedt twee verschillende mogelijkheden om nagelafwij-
kingen op te zoeken. Om te beginnen zijn alle mogelijke symptomen
aan de nagel, zoals verdikt, richels, groeven, putjes, bolle nagels,
witte lijntjes, gele verkleuring et cetera overzichtelijk gepresenteerd
met voor elk van deze afwijkingen een opsomming van welke ziekten,
medicijnen of andere factoren daarvoor verantwoordelijk kunnen zijn.
Dat geldt ook voor afwijkingen aan de andere weefsels van het nagel-
apparaat, zoals de nagelwallen die ontstoken kunnen zijn (paronychia)
en afwijkingen aan het nagelbed.
De andere ingang gaat uit van de oorzaken van nagelafwijkingen,
bijvoorbeeld een bij de cliënt bestaande ziekte of de door haar of hem
gebruikte medicijnen. Zo passeren alle dermatologische aandoenin-
gen die nagelpathologie kunnen veroorzaken de revue, evenals interne
ziekten en geneesmiddelen die dat kunnen doen. Voor elk hiervan
wordt beschreven welke symptomen men daarbij aan het nagelap-
paraat kan aantreffen. Aan schimmelinfecties van de nagels (onycho-
mycose) wordt, omdat dit verreweg de meest voorkomende nagelaan-
doening aan de voeten is, een apart hoofdstuk gewijd. Dat geldt ook
voor psoriasis, een huidziekte die bij 2% van de bevolking voorkomt
en die van alle huidafwijkingen het meest frequent nagelsymptomen
veroorzaakt.
Maar pedicures, podotherapeuten en andere voetspecialisten kunnen
bij het beoordelen van pijnlijke of abnormale nagels ook met afwij-
kingen daaromheen of elders aan de voeten geconfronteerd worden,
die mogelijk belangrijk voor de cliënt zijn. Zo kan men denken aan
de mogelijkheid van een kwaadaardige tumor zoals een melanoom of
aanwijzingen voor een slechte perifere bloedcirculatie zoals cyanose,
bleekheid, kleine necrotische plekjes of wondjes. In dergelijke geval-
len is het verstandig om de cliënt te adviseren de huisarts te bezoeken.
Om deze reden is een apart hoofdstuk gewijd aan tumoren en vaataf-
wijkingen die men aan de tenen of de voeten kan aantreffen.
Dit boek kan – om optimaal inzicht in de afwijkingen van de nagels te
krijgen – het beste gebruikt worden samen met onze eerdere publicatie
Voeten en Huid (2009), waarin alle huidafwijkingen die men aan de voe-
ten kan aantreffen uitgebreid zijn besproken en waarnaar in dit boek
regelmatig wordt verwezen.
Nagelpathologie is een moeilijk onderdeel van de dermatologie, niet
alleen voor voetspecialisten maar ook voor (ervaren) dermatologen.
10 Nagelaandoeningen. Handboek voor pedicures, podotherapeuten en andere voetspecialisten
Dit boek zal hen in staat stellen om gerichter en beter hun cliënten/pa-
tiënten met afwijkingen aan de nagels te diagnosticeren, adviseren en
eventueel behandelen.
Dr. Johan Toonstra, dermatoloog, Amersfoort en Utrecht
Dr. Anton C. de Groot, voormalig dermatoloog, Wapserveen
1 Anatomie en fysiologie van het
nagelapparaat
1.1 Functies van de nagels
De nagel heeft bij de mens diverse mechanische en sociale functies. Zo
bieden nagels bescherming aan de vingers, tenen, handen en voeten.
Ook maken deze structuren precisie mogelijk bij het oppakken van
kleine voorwerpen en bij vele andere subtiele functies van de vingers
door tegendruk te geven aan de onderliggende weefsels. Verder kun-
nen mensen met hun nagels krabben wanneer ze jeuk hebben en ten
slotte bieden nagels de mogelijkheid om het lichaam te verfraaien
door het aanbrengen van decoratieve cosmetica en door andere esthe-
tische ingrepen.
1.2 Structuur van de nagels
De anatomie van het nagelapparaat is schematisch weergegeven in
afbeelding 1.1-1.3. De nagel wordt aan de zijkanten begrensd door de
laterale nagelwallen en aan de lichaamszijde door de proximale nagel-
wal (nagelwal = perionychium , meervoud perionychia). Aan het uitein-
de heeft de nagel een vrije rand. De huid onder de vrije nagelrand heet
het hyponychium . De nagel rust op het nagelbed , dat zichtbaar is door
de doorzichtige nagelplaat en dat begint waar het witte halve maantje
(de lunula ) eindigt. Het voorste deel van het roze nagelbed, net proxi-
maal van de vrije nagelrand, is in een zone van 0,5-2 mm iets donker-
der van kleur: de onychodermale band (ook wel onychocorneale band
genoemd). Vanaf de proximale nagelwal dekt de nagelriem (cuticula ,
eponychium ) een tot enkele millimeters van de nagel af. De nagelma-
trix (nagelwortel), waar de nagel gevormd wordt, is gelegen onder de
proximale nagelwal en strekt zich uit tot het einde van de lunula.
De nagelplaat De nagelplaat is de grootste structuur van het nagelap-
paraat; zij rust op het nagelbed. Drie mechanismen zorgen ervoor dat
de nagel niet losraakt. Om te beginnen zijn de zijkanten van de nagels
door hun lichte kromming naar beneden ingebed in de laterale nagel-
