Mehmet Zihni efendi

482 Pages·2010·3.39 MB·Turkish

ِ ِ ِ
ماٰلسا تمعن
ْ
ْ
ْ َ

NİMET-İ İSLÂM
MUFASSAL İLMİHÂL

ELHAC MEHMED ZİHNİ

İçindekiler
* Akaid-i İslâmiyye * Kitab-ut-Tahare
* Kitab-us-Salât * Kitab-us- Savm
* Kitab-uz-Zekât * Kitab-ul-Hac
* Kitab-un-Nikah

SALÂH BİLİCİ KİTABEVİ
Ordu cad. Hasan Paşa Han No: 19 Bayazıt-İstanbul
SALÂH BİLİCİ KİTABEVİ YAYINLARI: 37

İTHAF
Bu kitabı, büyük İslâm ve Türk âlimi Hacı Zihni Efendi merhumun değerli mahdumları
olan ve bundan bir müddet evvel hakkın rahmetine kavuşan, kıymetli devlet

adamlarımızdan Ali Rânâ Tarhan'ın ruhuna ithaf ediyoruz.

Kendileri, ölümünden bir müddet evvel pederi âlilerinin kıymetli eseri NİMET-İ

İSLÂM'ın yeni harflerle neşrine müsaade etmişler ve merhum hacı Mehmet Zihni efendi
hazretlerinin hâl tercümesini bizzat kaleme almak suretiyle bizleri minnettar
kılmışlardı.

Elhac Muzaffer OZAK
İÇİNDEKİLER

İKİNCİ BASKININ ÖNSÖZÜ....................................................................................1
MERHUM HACI ZİHNİ EFENDİNİN, HAL TERCÜMESİ...................................................3
AKAİD-İ İSLÂMİYYE..............................................................................................5
İMÂN ve İSLÂM yahut MÜSLÜMANLIK ..................................................................5
ERKÂN-I ÎMAN ..............................................................................................5
ALLAHA İMÂN............................................................................................5
MELEKLERE ÎMAN.......................................................................................5
KİTAPLARA ÎMAN........................................................................................5
PEYGAMBERLERE ÎMÂN...............................................................................6
ÂHİRETE İMÂN...........................................................................................6
KADERE ÎMÂN............................................................................................7
BİNÂİ İSLÂM.................................................................................................7
NAMAZ KILMAK..........................................................................................7
TAHARET...................................................................................................8
ABDEST.................................................................................................8
ABDESTSİZLİK .......................................................................................8
GUSÜL...................................................................................................8
TEYEMMÜM............................................................................................8
ORUÇ TUTMAK...........................................................................................9
ZEKÂT VERMEK..........................................................................................9
HACCETMEK............................................................................................10
FÂİDEİ İSLÂM .............................................................................................10
AHKÂM-I TEKLİFİYYE (MÜKELLEFİYET HÜKÜMLERİ).............................................12
KİTAB- UT-TAHARE ............................................................................................15
SULAR .......................................................................................................15
MAÎ MUTLAK............................................................................................16
MÂİ MUKAYYED........................................................................................18
ESAR (ARTIK SULAR)................................................................................19
TAHARRİ.................................................................................................20
ÂBÂR (KUYULAR)......................................................................................21
İSTİNCÂ, ÎSTİBRA, İSTİNKA..........................................................................25
AHKÂM-I VUZÛ' (A B D E S T) .......................................................................25
ABDEST HÜKÜMLERİNİN TAMAMLANMASI....................................................28
ABDESTİN SÜNNETLERİ ............................................................................29
ABDESTİN ÂDÂBI.....................................................................................33
ABDESTİN MEKRUHLARI............................................................................35
ABDESTİN VASIFLARI...............................................................................36
ABDESTİ BOZANLAR.................................................................................37
ABDESTİ BOZMAYAN ŞEYLER.....................................................................39
GUSÜL GUSLÜN AHKÂMI ..............................................................................40
FARZ OLAN GUSÜL...................................................................................40
GUSLÜN SÜNNETLERİ...............................................................................42
GUSLÜN ÂDÂBI........................................................................................42
GUSLÜN MEKRUHLARI ..............................................................................43
FARZ OLMAYAN GUSÜL.............................................................................43
KİTAB-UT-TEYEMMÜM (TEYEMMÜM)...............................................................44
TEYEMMÜMÜ BOZANLAR............................................................................51
MESTLERE MESH.........................................................................................52
SARGI VE BENZERÎ ÜZERİNE MESH............................................................56
AHVAL-İ NİSÂ (KADINLARA MAHSUS HALLER).................................................57
ÖZÜRLER YE HÜKÜMLERİ..............................................................................62
ENCAS VE ONDAN TAHARET (PİS OLAN ŞEYLER ve ONLARDAN TEMİZLENME)......64
ENCAS....................................................................................................64
MUTAHHİRAT (TEMİZLEYİCİLER)....................................................................68
GASL ÎLE TATHİR.....................................................................................69
I
MESH (SİLMEK) İLE TEMİZLEME.................................................................72
KURUMAK İLE TEMİZLENME.......................................................................72
NAHT İLE TEMİZLEME...............................................................................73
KALB VE İSTİHALE İLE TEMİZLENME...........................................................73
KAZIMA İLE TEMİZLEME............................................................................73
DEBAGAT İLE TEMİZLEME..........................................................................73
TAHLİL ÎLE TEMİZLEME.............................................................................74
ZEKÂT İLE TEMİZLİK.................................................................................74
TEHALLÜL İLE TEMİZLENME.......................................................................74
FERK İLE TEMİZLEME................................................................................75
DELK İLE TEMİZLEME................................................................................75
GİRMEK İLE TEMİZLİK...............................................................................75
TAGAVVUR İLE TEMİZLİK...........................................................................76
KISMEN TASARRUF ÎLE TEMİZLENME ..........................................................76
NEDEF İLE TEMİZLEME..............................................................................76
NEZH İLE TEMİZLEME...............................................................................76
ATEŞ ÎLE TEMİZLEME................................................................................76
GALY İLE TEMİZLİK ..................................................................................77
GASLİ- BAAZ İLE TEMİZLEME.....................................................................77
TAKAVVUR İLE TEMİZLEME........................................................................77
BAZI MÜHİM MESELELER..............................................................................78
KİTAB-US-SALAT............................................................................................81
SALÂVATI MEKTUBE (FARZ NAMAZLAR)..........................................................81
NAMAZ VAKİTLERİ.......................................................................................83
EVKATI MÜSTAHABBE (MÜSTAHAB VAKİTLER)..............................................86
EVKATI MEKRUHE (KERAHET VAKİTLERİ).....................................................89
EZAN VE İKAMET.........................................................................................92
NAMAZIN ERKAN VE ŞARTLARI.................................................................... 100
NAMAZIN ŞARTLARI İLE İLGİLİ DİĞER HÜKÜMLER...................................... 116
VACİBAT-I SALÂT (NAMAZIN VACİPLERİ)...................................................... 121
NAMAZIN SÜNNETLERİ............................................................................... 129
ÂDÂBI SALÂT: (NAMAZIN ÂDÂBI)................................................................ 136
TERKÎBİ EF'ÂLİ SALÂT (NAMAZ FİİLLERİNİN TERKİBİ).................................... 137
İMAMET ve CEMAATLE NAMAZ..................................................................... 141
CEMAATTAN ALIKOYAN ÖZÜRLER............................................................. 150
İMAMETE EHAK OLAN.............................................................................. 152
SAFLARIN TERTİBİ ................................................................................. 155
İMAMA UYULUP UYULMAYACAK YERLER..................................................... 157
FARZLARDAN SONRAKİ DUA ve TESBİHLER................................................... 158
NAMAZDA HADES...................................................................................... 160
İSTİHLÂF .............................................................................................. 163
İSNA AŞERİYE MESAİLİ:............................................................................. 166
MÜFSİDAT................................................................................................ 167
ZELLETÜL-KARİ......................................................................................... 180
NAMAZI İFSAD ETMEYEN ŞEYLER................................................................. 181
NAMAZIN MEKRUHLARI.............................................................................. 182
MUSALLİ İÇİN, MEKRUH OLMAYAN ŞEYLER.................................................... 193
SÜTRE İTTİHAZI VE MUSÂLLİNİN ÖNÜNDEN GEÇENİ DEFETMESİ..................... 194
NAMAZIN BOZULMASINI VEYA TEHİRİNİ GEREKTİREN ŞEYLER......................... 195
NAMAZI TERKEDENİN HÜKMÜ..................................................................... 196
VİTİR NAMAZI........................................................................................... 197
NEVAFİLİN BEYANINA DAİR ........................................................................ 201
MÜEKKED SÜNNETLER............................................................................ 201
GAYRİ MÜEKKED SÜNNETLER................................................................... 201
TAHİYYET-İ MESCİT, SALÂTI - DUHA İHYÂ-İ LEYÂLİYE vs. DAİR ...................... 204
HACET NAMAZI......................................................................................... 205
OTURARAK KILINAN NAFİLE NAMAZI............................................................ 208
II
BİNEK ÜZERİNDE NAMAZ............................................................................ 209
YÜRÜYEREK NAMAZ................................................................................... 210
FARZ VE VACİPLERİN BİNEK ÜZERİNDE KILINMASI........................................ 210
SEFİNE (GEMİ) İÇİNDE NAMAZ KILMAYA DAİR: ............................................ 211
TERAVİH NAMAZI:..................................................................................... 213
TERAVİHİN KEMİYYET VE KEYFİYYETİ........................................................ 214
KABE İÇİNDE VE KÂBE ÜSTÜNDE NAMAZ...................................................... 216
SALÂTI MİSAFİR (YOLCULUKTA NAMAZ)....................................................... 217
SEFERİN HÜKÜMLERİ................................................................................. 218
MARİZ (HASTA) NAMAZI............................................................................. 222
ISKATI SALÂTA DAİR ................................................................................. 226
GEÇMİŞ FARZLARIN KAZASI ....................................................................... 227
İDRAK-İ FARİZA: (CEMAATA YETİŞMEK)....................................................... 232
SECDE-İ SEHİV: (YANILMA SECDESİ)........................................................... 239
REKÂT SAYISINDA TEREDDÜDE DAİR........................................................... 246
TİLAVET SECDESİ...................................................................................... 247
ŞÜKÜR SECDESİ........................................................................................ 251
CUMA NAMAZI .......................................................................................... 251
HUTBE.................................................................................................. 254
HUTBENİN ŞARTLARI........................................................................... 254
HUTBENİN SÜNNETLERİ....................................................................... 255
AHKÂMI IYDEYN: (İKİ BAYRAMA AİT HÜKÜMLER)........................................... 258
BAYRAM NAMAZI....................................................................................... 259
SALÂTI KÜSUF .......................................................................................... 261
İSTİSKA (YAĞMUR DUÂSI).......................................................................... 262
SALÂT-ÜL-HAVF (KORKU NAMAZI)............................................................... 262
EDÂ KEYFİYYETİ........................................................................................ 263
AHKAMI CENAİZ (CENAZENİN HÜKÜMLERİ)................................................... 264
MEYYİTİN GASLİ .................................................................................... 265
MEYYİTİN TEKFİNİ.................................................................................. 266
CENAZE NAMAZI.................................................................................... 268
MEYYİTİN DEFNİ.................................................................................... 273
KABİR................................................................................................... 275
TELKİN................................................................................................. 277
TELKİN KEYFİYYETİ............................................................................. 277
TÂZİYET................................................................................................ 278
KABİR ZİYARETİ..................................................................................... 279
AHKÂMI ŞEHİT....................................................................................... 279
KİTAB-US-SAVM .......................................................................................... 281
ORUCA NİYYET.......................................................................................... 285
RAMAZAN VE ŞEVVAL AYLARININ SÜBÛTU.................................................... 286
YEVMİ ŞEK ............................................................................................... 289
YEVMİ ŞEKTE ORUÇ................................................................................ 290
MUFTIRAT (ORUCU BOZAN ŞEYLER)............................................................. 291
ORUCU BOZMAYAN ŞEYLER......................................................................... 291
ORUCU BOZUP KAZAYI GEREKTİREN ŞEYLER................................................. 293
ORUCU BOZUP HEM KAZAYI VE HEM KEFARETİ GEREKTİREN ŞEYLER................ 297
KEFARETE VE ONU ZİMMETTEN İSKAT EDİCİ ŞEYE DAİR................................. 299
ORUÇLUYA MEKRUH OLAN VE OLMAYAN ŞEYLER............................................ 302
ORUÇ TUTMAMAYI MÜBAH KILAN ÖZÜRLER................................................... 303
BAZI TEMRİNLER....................................................................................... 307
ORUÇ MEVZUUNDA BİLİNMESİ GEREKLİ BAZI FIKIH MESELELERİ................. 307
İSKATI SAVM............................................................................................ 308
NEZİR (ADAK) ORUÇLARI ........................................................................... 308
NEZRİN HÜKÜMLERİ.................................................................................. 310
FIKIH BİLMECELERİMİZDEN........................................................................ 311
İTİKÂF BABI.............................................................................................. 311
III
SADAKA-İ FITIR........................................................................................ 316
KİTAB-UZ-ZEKÂT.......................................................................................... 318
ZEKATI NUKUT (NAKİT PARANIN ZEKÂTI)..................................................... 323
URUZUN ZEKÂTI........................................................................................ 324
SEVAİM (SÜRÜLER)’İN ZEKÂTI .................................................................... 325
DEVELERİN ZEKATI.................................................................................... 326
SIĞIR VE MANDA ZEKATI............................................................................ 326
GANEMİN (DAVARIN) ZEKÂTI...................................................................... 327
FIKIH BİLMECELERİMİZDEN........................................................................ 331
FETVA KİTAPLARINDAN.............................................................................. 332
— HAYRİYEİ NÂBÎ'DEN — ........................................................................... 333
KİTAB-UL-HAC.............................................................................................. 334
HAC VE OMRE........................................................................................... 335
EŞHÛRİ HAC: (HAC AYLARI)........................................................................ 335
MEKRİ VE ÂFÂKİ........................................................................................ 335
HACCI KIRAN, HACCI TEMETTU, HACCI İFRAD............................................... 335
İHRAM, TIRAŞ, TAKSİR............................................................................... 336
TELBİYE................................................................................................... 336
MEVAKİT (MİKATLER)................................................................................. 336
KÂBEİ MÜKERREME.................................................................................... 337
TAVÂF VE METAF....................................................................................... 337
İZTİBÂ, İSTİLÂM VE REMEL......................................................................... 338
SAİY VE MES'Â.......................................................................................... 339
HERVELE.................................................................................................. 339
VUKUF..................................................................................................... 339
REYMİ CİMAR............................................................................................ 340
EYYAM..................................................................................................... 340
HEDY....................................................................................................... 341
HİL VE HAREM .......................................................................................... 341
MEŞAR-İ HARAM........................................................................................ 341
FEVAT, FESAD, İHSAR................................................................................ 341
CİNAYET................................................................................................... 342
MESAİLİ HAC (HAC MESELELERİ)................................................................. 342
HACCIN VÂCİPLER..................................................................................... 345
HACCIN SÜNNETLERİ................................................................................. 346
FEZAİLİ HAC............................................................................................. 349
HAC EFÂLİNİN TERKİBİ KEYFİYYETİ ............................................................. 350
FASIL....................................................................................................... 354
OMRE....................................................................................................... 355
FEVAT, FESAD VE İHSAR AHKÂMI................................................................ 356
HAC CİNAYETLERİ ..................................................................................... 357
HAC KURBANLARI...................................................................................... 360
BEDEL (İHCAC) VE BAŞKASININ HACCI........................................................ 361
MEDİNEİ MÜNEVVERENİN ZİYARETİ............................................................. 365
KİTABÜ-S-SAYD (AV ve AV HAYVANLARI)......................................................... 369
MÜLKİYETİN SÜBUTU................................................................................. 369
YEMENİN HELAL OLMASI ............................................................................ 370
ZEBAYİH (BOĞAZLANMASI GEREKENLER)..................................................... 374
ETİ YENMEYEN HAYVANLAR ........................................................................ 375
UDHİYE.................................................................................................... 375
KİTAB-UN-NİKÂH VET-TALAK.......................................................................... 379
TEADDÜDÜ ZEVCAT VE TALÂK..................................................................... 380
KİTAB-UN-NİKÂH....................................................................................... 381
NİKÂHTA VEKÂLET VE FUZULÎ MÜDAHİLİN AKDİ............................................ 385
MUHARREMAT (NİKÂH DÜŞMEYENLER)........................................................ 387
VİLÂYET................................................................................................... 393
BÜLÛĞ HİYÂRI VE AZATLIK HİYÂRI.............................................................. 395
IV
KEFAET.................................................................................................... 397
MEHİR ..................................................................................................... 399
MEHR-İ MİSİL VE MÜSEMMA.................................................................... 399
MEHRİ MUACCEL VE MEHRİ MÜECCEL....................................................... 400
DÜHUL VE HALVET..................................................................................... 402
MEHİRDE MUVAZAA, TASARRUF VE TEKRAR............................................... 403
FÂSİD NİKÂH YAHUT FÂSİD AKİD VE AHKÂMI................................................ 405
NİKÂHI RAKÎK........................................................................................... 407
NİKÂHI KÜFFAR (KAFİRLERİN NİKÂHI) ......................................................... 409
KASM....................................................................................................... 414
ZEVCENİN HUKUKU ................................................................................... 415
TESETTÜR VE KADIN.................................................................................. 416
NAFAKA ................................................................................................... 416
KİTAB-UT-TALÂK (BOŞANMA)...................................................................... 420
TALAKI SÜNNİY VE BID'Î......................................................................... 422
TALÂKI REC'Î VE BÂİN YAHUT SARİH VE KİNAYE......................................... 425
ELFÂZI SAHİHA VE ONLARIN HÜKMÜ ........................................................ 425
ELFÂZI KİNAİYYE VE ONLARIN HÜKMÜ...................................................... 425
TALÂKI REC'İ VE ONUN HÜKMÜ................................................................ 427
KAVLÎ VE FİİLÎ RİCÂT................................................................................. 427
TALÂKI BÂİN VE ONUN HÜKMÜ.................................................................... 428
BÜYÜK VE KÜÇÜK BEYNUNET (AYRILIK)........................................................ 429
BOŞAMA................................................................................................... 430
TALAKIN TEFVİZİ....................................................................................... 431
TALÂKIN TÂLİKİ (ŞARTA BAĞLI BOŞAMA)..................................................... 433
TALÎKLE ALÂKALI BAZI MESELELER.............................................................. 435
MUHALÂA................................................................................................. 436
TALÂKI FUZÛLÎ.......................................................................................... 439
TALÂKI MARİZ........................................................................................... 439
İSTİSNA................................................................................................... 440
İYLÂ ........................................................................................................ 440
KİTAB-ÜL-EYMAN.......................................................................................... 443
YEMİNİN KISIMLARI................................................................................... 443
ZIHAR...................................................................................................... 447
LİÂN........................................................................................................ 450
LİÂNIN SIFATI....................................................................................... 452
İNANET, CİBAB VEYA HISA SEBEBİYLE MÜFARAKAT ....................................... 452
İDDET...................................................................................................... 454
İDDETİN NEVİLERİ................................................................................. 455
İDDETEYNİN TEDAHÜLÜ.......................................................................... 458
İDDET NAFAKASI ................................................................................... 459
HİDAD VEYA İHDAD................................................................................... 460
BAZI MESELELER VE HAL TARZLARI............................................................. 461
RİCALİN (ERKEKLERİN) İDDETİ................................................................... 461
HADÂNE................................................................................................... 462
NESEBİN SÜBUTU VE İSTİLÂD..................................................................... 464
DÂÎ ......................................................................................................... 468
LAKİT ...................................................................................................... 468
KİTABÜR-RIDÂ (EMİŞME) ........................................................................... 469
FETVA KİTAPLARINDAN ALINAN BAZI MÜHİM MESELELER............................... 473
V
İKİNCİ BASKININ ÖNSÖZÜ
Nimet-i İslâm, yeni harflerle ilk defa 1957 de basılmıştı. O zaman gerek âcil bir ihtiyacı
hemen karşılamak, gerek eski Türk harflerini bilmeyen yeni nesle daha faydalı olmak
isteğiyle kitap içinde geçen âyet, hadîs ve duâ gibi metinler de yeni harflerle yazılmıştı.
Ayrıca kitabın ilk tertip şekline sadık kalmak istediğimizden her bölüme ayrı sayfa
numarası verilmişti. Kısmen de sadeleştirilerek irfan hayatımıza sunulan eser,
okuyucudan ümidimizin üstünde büyük bir alâka görmüş ve kısa zamanda mevcudu
tükenmiştir. Hem muhteva genişliği, hem de ilmî tetkik ve tahkik değeri itibariyle
Türkçede yazılmış en büyük fıkıh kitabı olan bu kıymetli eseri neşretmemiz, dindar ve
kadirşinas münevverlerimiz tarafından takdirle karşılandı. Fakat onlar kitabı daha da
mükemmel görmek istediklerinden irşad, ikaz ve tenkitlerini esirgemeyerek, bizi teşvik
ettiler ve eserin ikinci baskısının hazırlanmasına mânen yardımcı oldular.
İkinci baskıyı aceleye getirmek istemedik. Kitabın ehemmiyetini göz önünde
bulundurarak, salâhiyetli kimselerce dikkat ve itina ile hazırlanmasına ve hataların
asgariye indirilmesine çalıştık. İşte elinizdeki bu ikinci baskı böyle bir çalışmanın sonunda
meydana geldi. Şu hususlarda değişiklik yapmayı ve bunları sizlere açıklamayı uygun
bulduk.
1) Nimet-i İslâm'ın eski Türk harfleri ile ve merhum Hacı Zihni efendi tarafından
neşredilen ilk baskısı ayrı zamanlarda ve ayrı ayrı kitaplar olarak meydana getirilmiş
olduğundan, o zamanlar her kitaba müstakil bir sayfa numarası verilmişti. Fakat kitabın
bütün bölümleri tek cilt halinde bir araya getirilince, gerek kitaba kazandıracağı bütünlük,
gerek okuyucuya sağlayacağı kolaylık bakımından, sayfa numarasının da devamlı olması
zarureti vardır.
2) Âyet ve hadîs metinlerinin yeni harflerle yazılması umulan kolaylığı sağlamamış,
aksine birçok imlâ ve mâna yanlışlarının meydana gelmesine sebep olmuştu. Kitabın ilmî
ve dinî hüviyetini nazarı dikkate alarak, bu baskıda gerekli bütün metinlerin islâmî
harflerle yazılmasını, bazı yerlerde tercümesi ile birlikte verilmesini, bazı yerlerde de
mehaz gösterilmek şartiyle yalnız tercümesi ile yetinilmesini daha faydalı bulduk. Böylece
daha sıhhatli bir yol tuttuğumuza ve maksada hizmet ettiğimize inanıyoruz.
3) Bu baskı, merhum Hacı Zihni efendinin hayatında neşrettiği ilk ana baskı esas
tutularak hazırlandı. Istılâh (terim) olan kelimelere dokunulmadan, geri kalan tarafı
günümüzün lisanına uygun düşecek şekilde kısmen sadeleştirilmiştir. Kitapdan azamî
istifadeyi mümkün kılacak her şeyi yapmaya çalıştık. Cenab-ı Hak muvaffakiyet ihsan
eylesin.
— NÂŞİR —
1

MERHUM HACI ZİHNİ EFENDİNİN, HAL TERCÜMESİ
Müellifin ismi (Mehmet) olup (Zihni) mahlası, hocası tarafından konmuştur. (Hacı Zihni
Efendi) diye anılır ve tanınırdı.
1262 hicrî senesinde (1845) İstanbul'da doğmuştur.
Babası, Mülkiye kaymakamlarından Mehmet Reşit efendi, anası Güzide Gülsüm hanımdır.
Cami derslerine devam ile, ulûmu âliye şahadetnamesi demek olan (icazetnamei -
esâtize) yi ihraz etmiştir. Arapça ve Türkçe, telif ve. tercüme suretiyle bir hayli eserleri
vardır.
Hayatını tetebbü, telif ve tedrise hasretmiştir. Evinde veya vazifesi başında olmadığı
zaman, umumî kütüphanelerde bulunurdu. Evinde, ailesine ayırdığı mahdut fakat şefkat
dolu zaman haricinde vakti, ibadetle, tetebbû ile ve yazmakla geçerdi. Az uyurdu.
(Şâbânî) tarikatına mensup idi. İlmi ile âmildi. Ciddîlik, samimîlik, edep ve terbiye,
çalışkanlık, şefkat, hamiyyet, kendisinde kemâliyle bulunan vasıflardandı.
Resmî Hayatı:
1280 hicrî senesinde (1864) Bâbıâlide Meclisi Vâlânın mazbata odasına devama başlamış,
1868 de Matbaai - Âmire Takvimi Vakayi kitabet ve musahhihliğine geçmiştir. 1878
senesinde Mektebi Sultanî (Galatasaray) ulûmu - arabiye ve diniye muallimliğine tâyin
olunarak 1879 da Matbaai Âmiredeki vazifesinden istifa etmiştir. 1883 de, Mektebi
Sultanîdeki muallimliği uhdesinde kalmak üzere, mülkîye mektebinin usulü-fıkıh
muallimliğine tayin olunmuştur. 1891 de Maarif Nezareti Reisliğinde beş âzadan
mürekkep olarak teşekkül eden «Tetkiki-Müellefat» komisyonu âzalığına tâyin olunmuş
ve Mülkiye Mektebindeki vazifesine arabî muallimliği ilâve edilmiştir. 1895 senesinde
Mülkiyedeki dersine «fıkıhı-şerîf» ilâve olunmuş, bunun üzerine arabî muallimliğini
terketmiştir. Aynı sene, uhdesindeki vazifelere halel gelmemek üzere, «Meclisi - kebiri
maârif» âzalığına tâyin edilmiştir. 1903 te Maârif Nezareti Encümeni-Teftiş ve Muayene
Reisliğine tâyin edilmiştir. 1908 de Mülkiyedeki muallimliğini terketmiştir. Aynı sene
«Meclisi - Kebiri - Maârif» âzalığına avdet etmiştir. Bu sırada sinni kanunen muayyen olan
haddi geçmiş olmasına rağmen, «erbabı - fazlü - kemâl'den bulunmasına mebni, mezkûr
mecliste ilmî hususlarda rey ve malûmatından istifade edilmekte olmasından dolayı,
tahdidi sinden istisnası» Meclisi Vükelâca tezekkür edilmiştir.
1884 Eylülünde Stockholm'de toplanmış olan Müsteşrikin Cemiyeti ilmiyesine gönderdiği
eserlerinden dolayı kendisine altın madalya verilmiştir.
Vefatı:
Son eseri olan Muhtasarat'ın tab'ına başlanıldığının on yedinci günü, 1332 hicrî senesinde
(1914) irtihali vukubulmuştur. Beylerbeyinde, Küplüce camii - şerifi yanındaki
kabristanda medfundur.
Matbaai - Âmire'de tab edilen (Sahihi - Buhârî) nin tashihi ile iki sene kadar meşgul
olmuş, sekiz ciltten müteşekkil bu kitabın tab'ını 1315 hicrî senesinde (1898) sona
erdirmeğe muvaffak olmuştur. Son zamanlarını, yine tab'ına nezarete memur edildiği
Hadîs kitaplarından (Müslim) in tashihine hasretmiştir; bu kitabın hâşiyeleri kendi
tetebbuları mahsulüdür. Mutadı üzere geceleri pek az uyur ve sabaha kadar evinin bir
köşesinde bu kitaba hâşiye tedariki ile meşgul olurdu. Sekiz cilt üzerinden mürettep olan
bu kitabın beşinci cildinin hitamına iki forma kadar kaldığı bir sırada, Hakkın rahmetine
kavuşmuştur.
Cenâbı «Tahirül - mevlevî» nin, merhumun vefatı hakkında söylediği tarih:
Yine hayfâ ki sîne-i vatanı bir ziya-i müessir incitti
Yine bir fâzılı yegânesini ilm-ü irfân cihanı kaybetti
Son zamanlarında âlem-i islâm, ne mühim zâyiat ile bitti
Düşdü bir nev hasâr marifete Hacı Zihni Efendi de gitti (1332)
Adne pervâz eden o ruh-i güzîn, bulsun â'lel-meratibi âmîn.
3