Table Of Content5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu
yapıların varlığını bilmemektedir. Bu çalışma, Van Gölü havzasındaki bazı tarihi ulaşım Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıklarında Cam
yapılarının tanıtımı yapılarak havza turizminin canlandırılması ve tarihi nitelik taşıyan
Malzeme Kullanımı Üzerine Bir Araştırma
buköprülerin bakımsızlıktankaybolmasına engel olmak amacıylayapılmıştır.
Banu Gökmen Erdoğan
Kaynaklar Beykent Üniversitesi Meslek Yüksekokulu Beylikdüzü Yerleşkesi
Büyükçekmece/İstanbul
Bakış, A., Serdar, M.T., Işık, E., Akıllı, A., Hattatoğlu, F. (2015) Van Gölü Havzası
[email protected]
İpek Yolu Güzergâhı Üzerine Bir Çalışma. International Journal of Scientific and
Technological Research, 1 (2), 51-75.
Belli, O. (1977) Urartular Çağında Van Bölgesi Yol Şebekesi. Yayınlanmamış Doktora Özet
Tezi, İstanbul.
Bu çalışmada camın doğada kendiliğinden var olduğu en ilkel halinden yüksek teknoloji
Beygü, A.Ş. (1932) Ahlat Kitabeleri, 77-79, İstanbul. ürünü yapısal cam olana kadar geçirdiği tarihsel süreç ve restorasyonda çağdaş cam
malzeme kullanımı örneklerle ele alınmıştır.
Çevre ve Orman Bakanlığı. (2008) Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Van Gölü
Çağımızın gelişen teknolojik etkileri yapı malzemesi alanında da görülmektedir.
Havzası Koruma Eylem Planı, Ankara.
Yüksek teknoloji ürünü malzemeler tasarımcıya büyük olanaklar sağlamakta ve
Çulpan, C. (1975) Türk Taş Köprüleri, s. 120-121, Ankara. tasarımları daha özgür kılmaktadır. Bu noktadan hareketle tarihi yapıların
restorasyonlarında da farklı nedenlerle geniş olanaklar sunan çağdaş yapı
DAKA. (2013) TRB2 Bölgesi Mevcut Durum Analizleri, Van. malzemelerinin kullanımına rastlamaktayız.
Restorasyonda; geleneksel malzeme ile aslına uygun onarımın kural olmasına rağmen
Gürbüz, O. (1994) Van Gölü Çevresinin Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Sosyal
çağdaş malzeme kullanımının gerekli olduğu durumlar ise çeşitlilik göstermektedir.
Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Örneğin yapının özgün halinde mevcut olmayan bazı değişiklikler, eklemeler ve
Johansson, E. (2012) Sürdürülebilir Turizm, Türkiye ve Dünya Deneyimleri. Doğu güçlendirme yapılması gibi sonradan müdahaleler gerektiğinde ya da işlevi
Anadolu'da Kültür Turizmiİçin İttifaklar, BM Ortak Programı, Kars. değiştirilerek korunması planlanan yapılarda yeni işlevden kaynaklanan yeni mekan
ihtiyaçları gibi.
Serdar, M. T. (2013) Şehri-i Bitlis. Bitlis Belediyesi Kültür Yayınları, Yayın No: 1,
Bu çalışmada seçilmiş olan çağdaş cam malzeme; tarihi yapı restorasyonlarında,
İlkay Matbaacılık Basın Yayıncılık San. Ve Tic. Ltd. Şti., 108-110, İzmir.
geleneksel malzemeler ile beraber kullanılan belki de en masum yapı malzemesidir.
Tabak, N. (1972) Ahlat Türk Mimarisi, s. 43, İstanbul. Cam malzeme, özgün malzemelerin önüne geçmeyen, geri planda kalarak özgün yapıyla
uyum sağlayan ve geri dönüşümlü bir malzemedir.
Top, M. (1998) Van’ın Tarihi Köprüleri. Dünyada Van, s.12-17, İstanbul.
Çağdaş cam malzeme; restorasyonda tercih edilen bir malzeme olmasına rağmen
sorunlu noktalar da vardır. Kullanımında karşılaşılan en büyük sorun sera etkisi ve
TÜİK. (2011) Bölgesel İstatistikler.
yoğuşmadır. Bu sorunlar, doğru tasarım ve önlemler ile çözümlendiğinde yukarıda
bahsedilen restorasyon uygulamalarında, günümüz ihtiyaçlarını büyük oranda
KGM Köprüler Dairesi Başkanlığı, Tarihi Köprüler Şubesi Müdürlüğü
karşılayabilecek bir malzemedircam.
Erişim tarihi: 04Mayıs2015, http://www.vankulturturizm.gov.tr
Anahtar Sözcükler:Restorasyon, koruma, geleneksel ve çağdaş cam malzeme
Erişim tarihi: 12Mayıs 2015, http://www.kulturportali.gov.tr
Erişim tarihi: 13Mayıs 2015, http://www.ahlat.gov.tr
Erişim tarihi:31.08.2015, https://www.google.com/maps
14 347
5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu
Giriş Yapısal Camın Kısa Tarihçesi
Tarihi yapılarla ilgili çalışmalar uzun uğraşlar ve yoğun bir sabırla Kökleri Latince’de “kehribar” anlamına gelen “glesum” ya da “glaseum”sözcüklerine
gerçekleştirilmektedir. Hem projelendirme hem uygulama aşaması oldukça zorludur. dayanan “glass”, yani cam, Romalılar tarafından “vitrum” diyeadlandırılmıştır
Her aşaması titizlikle ve incelikle ele alınmalı, oldubittiye getirilmemelidir. Bu yüzden (Avlanmaz, 2001).
tarihi yapıların restorasyonunda malzeme seçimi çok önemlidir. Doğru olan tabii ki
öncelikle özgün malzeme kullanılmasıdır. Ancak projelendirme aşamasında gerekli Camın ilk ortaya çıkışına dair farklı görüşler vardır. Örneğin Romalı tarihçi Pliny’ye
olduğu tespit edildiği takdirde çağdaş malzemeler de restorasyon uygulamalarına göre, bir ticaret gemisindeki Finikeli denizciler, MÖ 3000 dolaylarında camı tesadüfen
keşfetmişlerdir. Çıktıklarıbir kıyıda nehir yatağında ateşyakan denizciler, kaplarını ateş
girebilmektedir. Bu şekilde kullanılan çağdaş malzemelerden camı son yıllarda
üstüne oturtmak içintaş bulamayınca, gemilerinde yük olarak taşıdıkları soda bloklarını
restorasyon uygulamalarında daha sık görmeye başladık.
kullanırlar. Ertesi gün yaktıkları ateşin külleri arasında saydam cam parçaları bulurlar
Cam, doğal yapısı itibari ile diğer yapı elemanlarından ayrılır. Ne tam olarak doğal bir (Küçükerman, 1998).
malzeme ne de tamamen yapay yani insan üretimi bir malzemedir. Çünkü insanoğlu
cam üretmeyi öğrenmeden önce de cam doğada bulunuyordu. Camın suni olarak ilk defa ne zaman yapıldığı bilinmemekle beraber, medeniyet
tarihinin başından beri var olduğundan şüphe yoktur. Camın daha çok seramiğin
Camın, yapılarda açıklıklarda kullanılmaya başlamasının en önemli özelliklerinden biri gelişmesi neticesinde bulunduğu düşünülmektedir (Kılıç, 1995). MÖ. 5. Yüzyıl seramik
saydamlığıdır. İnsanın barınma ihtiyacı nedeniyle kapandığı barınaklarından dış ustaları, seramikte kullanılan sırlama tekniğinin aslında bir cam kaplama olduğunu belki
dünyaya açılmasını sağlarken aynı zamanda onu tabiat koşullarından korumaktadır. de bilmiyorlardı ancak zamanla malzeme olarak bir çeşit cam olan bu sır, tek başına
Bulunuşu binlerce yıl öncesine dayanmasına rağmen cam malzemenin günümüzde kullanılarak ilk camsı ürünler elde edilmeye başlanmıştı. Mısır Firavunlarının
yapılarda kullanımını değerlendirirken geçirdiği teknolojik süreç göz önünde mezarlarından çıkan ve cam imalatının ilk örnekleri sayılan MÖ 3500 tarihli yeşil cam
bulundurulduğunda, ona çağdaş malzeme denilmesi daha doğrudur. boncuklar, camsı ve seramik olmayan örnekler olması açısından oldukça önemlidir.
Kolay üretimi, pratik kullanımı, uzun yıllar kaybolmayan parlaklığı ve solmayan
Teknolojik gelişmeler sonucu günümüzde çağdaş malzeme olarak tanımladığımız cam renkleriyle kısa zamanda oldukça yaygınlaşan cam ürünlere Akdeniz’in hemen her
malzemenin korunması gerekli kültür varlıklarındaki kullanımları iyi irdelenmeli ve yöresinde yapılan kazı ve araştırmalarda sıkça rastlanmıştır.Cam yapımını tarif eden ilk
doğru detaylar kullanılmalıdır. Aksi takdirde tarihi yapılarda kullanılabilecek en masum belge, Asyalı kral Ashurbanipal’ın (MÖ. 668-628) Nineveh’teki kütüphanesinde yer
çağdaş malzemelerden biri olarak değerlendirdiğimiz cam malzeme bile yapıya geri alan kil tablet üzerinde bulunmuştur. Çivi yazısıyla kaleme alınmış tablette camın,
dönüşü olmayan zararlar verebilmektedir. prensipte bugün hala doğru olan tarifi şöyle yapılır : “60 ölçü kum, 180 birim deniz
ürünü külü ve 5 birim tebeşiri birleştir. Cam elde edeceksin.” (Avlanmaz, 2001).
Cam Malzeme
İlk bilinçli cam üretiminin M.Ö. 1000 yıllarında Finikeliler tarafından cam
Cam; amorf yapılı (atomları düzensiz dizili), atmosfer etkileri ve ısı değişikliklerine karışımlarının tespiti ile olduğu bulgulardan öğrenilmiştir. M.Ö. 9. yy'dan sonra
karşı yüksek dayanımlı, ışığı düzgün kırma özelliğine sahip saydam bir yapı Mezopotamya ve Suriye'de cam yapımcılığı ilerlemiş ve önemli bir gelir kaynağı
malzemesidir (Altınok ve Başarık, 2010). Cam, silisyum dioksit (SiO2) ile kalsiyum olmuştur. İskenderiye kenti de M.Ö. 332'de kurulmasından sonra önemli cam üretim
karbonat (CaCO3) ve sodyum karbonat (Na2CO3) bileşkesinden oluşmaktadır. merkezlerinden biri olmuştur. Özellikle çeşitli renklerdeki küçük cam çubukların
Silisyum dioksit “kum”, kalsiyum karbonat “kireçtaşı”, sodyum karbonat ise “soda” kesilmesiyle mozaik cam üretilmiştir. (Umaroğulları, 2001)
biçiminde doğada bulunmaktadır (Erten-Yağcı, 1993). Yanardağ patlamaları, şimşek
çakması ya da meteor düşmesi sonunda eriyen kayaların ani soğuması sonucu doğal M.Ö. 1. yüzyılda, Suriye/Filistin bölgesinde 'üfleme camın' icadı göze çarpmaktadır.
cam oluşmuştur(Kantur, 2009). Camın üflenmesitekniği, mimarlıkta camın gelişimindeki ilk önemli adım olmuştur. İlk
buluştan sonra geçen iki bin yıl süre içinde 'üfleme cam' ortaya çıktığı zaman,
Cam insanoğlunun keşfettiği ve ürettiği en eski maddelerden biridir. Taş devrinden pencereler için yeterli sağlamlıkta incesaydam levhaların üretiminin yapılması olanaklı
kalan bazı aletlere bakıldığında o dönemden itibaren camın kullanıldığını görmek hale gelmiştir. Bu gelişme, mimarlıkta yeni kavramsal dillerin oluşmasını olanaklı
mümkündür. Şimdiye değin arkeolojik kazılarda bulunan en eski cam ürün M.Ö. 5500 kılmıştır(Raymond, 1961).
yıllarına ait olup, Mısır'da bulunmuştur.
İlk pencere camı 3. yüzyılın sonlarında camın büyük düz bir taş üzerine dökülmesiyle
Camın hammaddeleri, belli oranlarda karıştırılır ve fırında 1500ºC’nin üzerine ısıtılır.
elde edilmiştir. Yeterince büyüklükte levha cam yapılması ancak 11. yüzyılda
Erimiş ve sıvı halde bulunan cama, kontrollü soğutma yöntemleri kullanılarak istenen
"şişirilmiş silindir" yöntemi ile gerçekleştirilebilmiştir. Evlerde pencereye cam koyma
ürün şekli verilir. Birçok cam ürün üretim prosesinden hemen sonra kullanıma hazırdır.
fikrinin Romalılardan geldiğisanılmaktadır. Roma İmparatorluğu'nun ikiye ayrılması ve
Cam malzeme üretimi sırası ile dört kademeden oluşmaktadır. İlk kademe ana
Batı Roma İmparatorluğu'nun giderek zayıflaması, cam üretiminin Bizans'a kaymasına
bileşenlerin hazırlanması, ikinci adım eritme, üçüncü adım biçimlendirme ve son
neden olmuştur. 4. ve 9. Yüzyıllararasındaki en önemli cam üretim merkezinin İstanbul
kademe tavlamadır (Kantur, 2009).
olduğu anlaşılmaktadır. Renkli cam kilise pencerelerinde kullanılmış daha sonra ünlü
341 8 2
5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu
Giriş Yapısal Camın Kısa Tarihçesi
Tarihi yapılarla ilgili çalışmalar uzun uğraşlar ve yoğun bir sabırla Kökleri Latince’de “kehribar” anlamına gelen “glesum” ya da “glaseum”sözcüklerine
gerçekleştirilmektedir. Hem projelendirme hem uygulama aşaması oldukça zorludur. dayanan “glass”, yani cam, Romalılar tarafından “vitrum” diyeadlandırılmıştır
Her aşaması titizlikle ve incelikle ele alınmalı, oldubittiye getirilmemelidir. Bu yüzden (Avlanmaz, 2001).
tarihi yapıların restorasyonunda malzeme seçimi çok önemlidir. Doğru olan tabii ki
öncelikle özgün malzeme kullanılmasıdır. Ancak projelendirme aşamasında gerekli Camın ilk ortaya çıkışına dair farklı görüşler vardır. Örneğin Romalı tarihçi Pliny’ye
olduğu tespit edildiği takdirde çağdaş malzemeler de restorasyon uygulamalarına göre, bir ticaret gemisindeki Finikeli denizciler, MÖ 3000 dolaylarında camı tesadüfen
keşfetmişlerdir. Çıktıklarıbir kıyıda nehir yatağında ateşyakan denizciler, kaplarını ateş
girebilmektedir. Bu şekilde kullanılan çağdaş malzemelerden camı son yıllarda
üstüne oturtmak içintaş bulamayınca, gemilerinde yük olarak taşıdıkları soda bloklarını
restorasyon uygulamalarında daha sık görmeye başladık.
kullanırlar. Ertesi gün yaktıkları ateşin külleri arasında saydam cam parçaları bulurlar
Cam, doğal yapısı itibari ile diğer yapı elemanlarından ayrılır. Ne tam olarak doğal bir (Küçükerman, 1998).
malzeme ne de tamamen yapay yani insan üretimi bir malzemedir. Çünkü insanoğlu
cam üretmeyi öğrenmeden önce de cam doğada bulunuyordu. Camın suni olarak ilk defa ne zaman yapıldığı bilinmemekle beraber, medeniyet
tarihinin başından beri var olduğundan şüphe yoktur. Camın daha çok seramiğin
Camın, yapılarda açıklıklarda kullanılmaya başlamasının en önemli özelliklerinden biri gelişmesi neticesinde bulunduğu düşünülmektedir (Kılıç, 1995). MÖ. 5. Yüzyıl seramik
saydamlığıdır. İnsanın barınma ihtiyacı nedeniyle kapandığı barınaklarından dış ustaları, seramikte kullanılan sırlama tekniğinin aslında bir cam kaplama olduğunu belki
dünyaya açılmasını sağlarken aynı zamanda onu tabiat koşullarından korumaktadır. de bilmiyorlardı ancak zamanla malzeme olarak bir çeşit cam olan bu sır, tek başına
Bulunuşu binlerce yıl öncesine dayanmasına rağmen cam malzemenin günümüzde kullanılarak ilk camsı ürünler elde edilmeye başlanmıştı. Mısır Firavunlarının
yapılarda kullanımını değerlendirirken geçirdiği teknolojik süreç göz önünde mezarlarından çıkan ve cam imalatının ilk örnekleri sayılan MÖ 3500 tarihli yeşil cam
bulundurulduğunda, ona çağdaş malzeme denilmesi daha doğrudur. boncuklar, camsı ve seramik olmayan örnekler olması açısından oldukça önemlidir.
Kolay üretimi, pratik kullanımı, uzun yıllar kaybolmayan parlaklığı ve solmayan
Teknolojik gelişmeler sonucu günümüzde çağdaş malzeme olarak tanımladığımız cam renkleriyle kısa zamanda oldukça yaygınlaşan cam ürünlere Akdeniz’in hemen her
malzemenin korunması gerekli kültür varlıklarındaki kullanımları iyi irdelenmeli ve yöresinde yapılan kazı ve araştırmalarda sıkça rastlanmıştır.Cam yapımını tarif eden ilk
doğru detaylar kullanılmalıdır. Aksi takdirde tarihi yapılarda kullanılabilecek en masum belge, Asyalı kral Ashurbanipal’ın (MÖ. 668-628) Nineveh’teki kütüphanesinde yer
çağdaş malzemelerden biri olarak değerlendirdiğimiz cam malzeme bile yapıya geri alan kil tablet üzerinde bulunmuştur. Çivi yazısıyla kaleme alınmış tablette camın,
dönüşü olmayan zararlar verebilmektedir. prensipte bugün hala doğru olan tarifi şöyle yapılır : “60 ölçü kum, 180 birim deniz
ürünü külü ve 5 birim tebeşiri birleştir. Cam elde edeceksin.” (Avlanmaz, 2001).
Cam Malzeme
İlk bilinçli cam üretiminin M.Ö. 1000 yıllarında Finikeliler tarafından cam
Cam; amorf yapılı (atomları düzensiz dizili), atmosfer etkileri ve ısı değişikliklerine karışımlarının tespiti ile olduğu bulgulardan öğrenilmiştir. M.Ö. 9. yy'dan sonra
karşı yüksek dayanımlı, ışığı düzgün kırma özelliğine sahip saydam bir yapı Mezopotamya ve Suriye'de cam yapımcılığı ilerlemiş ve önemli bir gelir kaynağı
malzemesidir (Altınok ve Başarık, 2010). Cam, silisyum dioksit (SiO2) ile kalsiyum olmuştur. İskenderiye kenti de M.Ö. 332'de kurulmasından sonra önemli cam üretim
karbonat (CaCO3) ve sodyum karbonat (Na2CO3) bileşkesinden oluşmaktadır. merkezlerinden biri olmuştur. Özellikle çeşitli renklerdeki küçük cam çubukların
Silisyum dioksit “kum”, kalsiyum karbonat “kireçtaşı”, sodyum karbonat ise “soda” kesilmesiyle mozaik cam üretilmiştir. (Umaroğulları, 2001)
biçiminde doğada bulunmaktadır (Erten-Yağcı, 1993). Yanardağ patlamaları, şimşek
çakması ya da meteor düşmesi sonunda eriyen kayaların ani soğuması sonucu doğal M.Ö. 1. yüzyılda, Suriye/Filistin bölgesinde 'üfleme camın' icadı göze çarpmaktadır.
cam oluşmuştur(Kantur, 2009). Camın üflenmesitekniği, mimarlıkta camın gelişimindeki ilk önemli adım olmuştur. İlk
buluştan sonra geçen iki bin yıl süre içinde 'üfleme cam' ortaya çıktığı zaman,
Cam insanoğlunun keşfettiği ve ürettiği en eski maddelerden biridir. Taş devrinden pencereler için yeterli sağlamlıkta incesaydam levhaların üretiminin yapılması olanaklı
kalan bazı aletlere bakıldığında o dönemden itibaren camın kullanıldığını görmek hale gelmiştir. Bu gelişme, mimarlıkta yeni kavramsal dillerin oluşmasını olanaklı
mümkündür. Şimdiye değin arkeolojik kazılarda bulunan en eski cam ürün M.Ö. 5500 kılmıştır(Raymond, 1961).
yıllarına ait olup, Mısır'da bulunmuştur.
İlk pencere camı 3. yüzyılın sonlarında camın büyük düz bir taş üzerine dökülmesiyle
Camın hammaddeleri, belli oranlarda karıştırılır ve fırında 1500ºC’nin üzerine ısıtılır.
elde edilmiştir. Yeterince büyüklükte levha cam yapılması ancak 11. yüzyılda
Erimiş ve sıvı halde bulunan cama, kontrollü soğutma yöntemleri kullanılarak istenen
"şişirilmiş silindir" yöntemi ile gerçekleştirilebilmiştir. Evlerde pencereye cam koyma
ürün şekli verilir. Birçok cam ürün üretim prosesinden hemen sonra kullanıma hazırdır.
fikrinin Romalılardan geldiğisanılmaktadır. Roma İmparatorluğu'nun ikiye ayrılması ve
Cam malzeme üretimi sırası ile dört kademeden oluşmaktadır. İlk kademe ana
Batı Roma İmparatorluğu'nun giderek zayıflaması, cam üretiminin Bizans'a kaymasına
bileşenlerin hazırlanması, ikinci adım eritme, üçüncü adım biçimlendirme ve son
neden olmuştur. 4. ve 9. Yüzyıllararasındaki en önemli cam üretim merkezinin İstanbul
kademe tavlamadır (Kantur, 2009).
olduğu anlaşılmaktadır. Renkli cam kilise pencerelerinde kullanılmış daha sonra ünlü
1 342 9
5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu
katedrallerin pencerelerini bu gereçle yapılan resimler süslemeye başlamıştır meydana gelen önemli gelişmeleri görmüştür. 1789'da Boultan ve Watt tarafından
(Umaroğulları, 2001). Mekan içinde ışığın bir tasarım unsuru olarak cam ile birlikte yapılan bir buhar makinesi cam yüzeylerinin düzeltilmesi ve parlatılması amacıyla
kullanımı ilk olarak Bizans döneminde dikkat çekmektedir. Cam mozaikler ve vitray kullanılmaya başlamıştır. Giderek endüstriyel üretim yöntemlerinin uygulanmaya
camları Hristiyanlık sanatı olarak biliniyordu. Işığın metafiziksel kullanımının dinsel başlanması camın
atmosferi yansıtması neticesinde özellikle katedral ve kilise içlerinde cam kullanılmıştır. yapı gereci olarak kullanılmasına yol açmıştır. Endüstri döneminde cam kullanımı;
Böylece cam popüler bir malzeme olarak diniyapılarda yoğun olarak yeralmıştır. özellikle 18. yüzyıl sonu ile 19. yüzyıl boyunca etkisini hissettirmiştir. İngiltere’de
1820’li yıllarda ortaya çıkan endüstriyel devrim sosyal reformlar ile birlikte birçok
Cam üretim tekniği Romalılarla beraber kuzeye ve tüm Avrupa’ya yayılmıştır. Roman değişime sebep olmuştur. Endüstrileşmeye paralel olarak cam üretimindeki gelişmeler
pencere camları, bir metrekareden fazlave muhtemelen kalıba dökülerek yapılmışlardır. doğrultusunda demir ve camın birlikte kullanıldığı yapıtürleri ortaya çıkmıştır.(Şekil 1
İklim koşulları doğuya kıyasla kuzey Avrupa’da daha fazla cam ihtiyacı doğurmaktaydı ve 2). Bunlara bitki seraları (limonluklar, kış bahçeleri), tren istasyonları, geçişler,
(Wiggongton, 1996). Kuzey Avrupa'da ışığa susamışlık, güneşten, soğuktan ve pasajlar, sergi yapıları örnek olarak verilebilir(Turhan, 2007).
yağmurdan korunma ihtiyacı vardır. Cam, Gotik taş çerçevelerin büyük açıklıkları
içindeki doğal konumu ile mimari tasarım düzeni içinde yer almıştır. Daha önce hiç 19. yüzyıl sonuna doğru cam, yapılarda açıklıkları kapatmanın ötesine geçmiş ve artık
olmadığı kadar aydınlık oluşturmaya doğru yönelme, duvar mimarlığından cam demirle birlikte yapının strüktürünü oluşturmaya başlamıştır ve yüksek teknoloji ürünü
mimarlığına geçişi sağlamıştır (Raymond, 1961). olarak devam edecek olan macerasına hazırdır.
Yakındoğu’yu etkileyen İslam uygarlıklarında da camın yaygın kullanımı vardır. Sur,
Şam, Rakka, Halep gibi kentler cam üretimi ve işçiliğinin geliştiği merkezlerolmuştur.
Çeşitli ilişkiler sonucu 7. yy. den sonra İslam ülkelerinin de cam üretimine etkin olarak
katılmaya başladıkları gözlenmektedir. 1350'de Memlükler tarafından emaye edilmiş
cam yapılmıştır (Turhan, 2007).
Farklı bölgelerde bazen aynı bazen farklı tekniklerle cam üretimi devam ederken
giderek artan büyüklüklerde üretilen cam; Ortaçağın sonlarına doğru kilise ve
Şekil 1Rohault Botanik Bahçeleri (1833). Şekil 2Crystal Palace (1851, Londra).
manastırlarda sıkça kullanılmaya başlanmıştı. Camın en yoğun kullanıldığı bölgeler
genellikle nehir kenarları ve ormanlık bölgelerdi. Nitekim camın üretimi için gerekli Yüksek Teknoloji Ürünü Yapısal Malzeme Olarak Cam
enerji odun yakarak sağlanırken soğutma içinse suya ve su kenarındaki kuma ihtiyaç
vardı. Fakat zamanla ormanların tehdit altına girmesi, yeşil alanların tüketiminin kritik Yaklaşık 4000 yıl önce keşfedilmesine rağmen, malzeme özelliklerinin ve şekillendirme
boyutlara gelmesiyle cam üretimi pek çok yerde yasaklanmaya başladı. Kömürün, cam tekniklerinin geliştirilmesi uzun bir süreç gerektirmiştir. Son yıllardaki gelişimi
üretiminde enerji kaynakları arasına girmesiyle, odun yakarak cam üretimine tamamen sonucunda cam malzeme; güçlü, saydam, şekillendirilebilen, yapıyı dış koşullardan
son verildi (Avlanmaz, 2001). koruyan, aynı zamanda ışık ve görüşe imkan veren bir malzeme olarak mimarlığın
doğasını değiştirmiştir. Camın istenilen boyutlarda üretilmeye başlanması, çok katlı
16. yüzyıla gelindiğinde şeffaf cam üretimi mümkün olmasına rağmen ebatları hala binalarda büyük cephe boşlukları oluşturan bir eleman olarak kullanımını, teknolojik
küçük boyutlarla sınırlıydı. Büyük pencere boşlukları bir tek camla geçilemediği için olanaklar yardımıyla eğilme dayanımının arttırılması da strüktür malzemesi olarak
pencerelere ara çerçeveler yapılarak birden fazla cam kullanılarak geniş pencere kullanımını mümkün kılmıştır. Bunların yanı sıra mevsimlik değişimlere adaptasyon
yüzeyleri yeteneğine sahip, dinamik filtrelerle doğal aydınlatmayı sağlarken, güneşten ısı kazancı,
oluşturulmuş ve iç mekanlara daha fazla ışık alınmıştır. Kuzey Avrupa’da güneş ve güneş kontrolü, güneş spektrumunun farklı dalga boylarındaki ışınımlarını seçerek
ılıman iklimi alma düşüncesi önem teşkil ettiği için pencere tasarımı göz önünde geçirme özelliğine sahip olan akıllı camlar (seçici geçirgen camlar, elektrokromik,
olmuştur (Foster, 1989). fotokromik camlar) geliştirilmiştir. Şekil 3’te kısaca yüksek teknoloji ürünü cam türleri
gösterilmektedir.
16. yüzyılda İngiltere'de yaşanan en önemli ilerleme pencere camı konusunda olmuştur.
O güne kadar yanız katedrallerde ve çok önemli binalarda kullanılabilen cam, dokuma
endüstrisinde ve gelişen sanat kollarında daha çok işçi çalışması, halkın ekonomik
durumunun iyileşmesi ve üretimin artmasıyla orta halli evlere de girmeye başlamıştır.
İlk camlı pencere, kafes esasına dayanılarak kafes biçimindeki kurşun bir ağın arasına
konan cam parçalarıyla oluşturuluyor ve açılmıyordu(Avlanmaz, 2001).
1730 yılında, silindir yöntemiyle yapılan geniş cam, çoğunlukla kullanılan bir
malzemedir. 1775 yılı civarında, 2135 mm x 1320 mm ebadında levha camüretilmiştir.
XVIII. Yüzyıl Avrupası, cam ve buna bağlı olarak pencere ve ayna yapımı tekniğinde
353 0 4
5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu
katedrallerin pencerelerini bu gereçle yapılan resimler süslemeye başlamıştır meydana gelen önemli gelişmeleri görmüştür. 1789'da Boultan ve Watt tarafından
(Umaroğulları, 2001). Mekan içinde ışığın bir tasarım unsuru olarak cam ile birlikte yapılan bir buhar makinesi cam yüzeylerinin düzeltilmesi ve parlatılması amacıyla
kullanımı ilk olarak Bizans döneminde dikkat çekmektedir. Cam mozaikler ve vitray kullanılmaya başlamıştır. Giderek endüstriyel üretim yöntemlerinin uygulanmaya
camları Hristiyanlık sanatı olarak biliniyordu. Işığın metafiziksel kullanımının dinsel başlanması camın
atmosferi yansıtması neticesinde özellikle katedral ve kilise içlerinde cam kullanılmıştır. yapı gereci olarak kullanılmasına yol açmıştır. Endüstri döneminde cam kullanımı;
Böylece cam popüler bir malzeme olarak diniyapılarda yoğun olarak yeralmıştır. özellikle 18. yüzyıl sonu ile 19. yüzyıl boyunca etkisini hissettirmiştir. İngiltere’de
1820’li yıllarda ortaya çıkan endüstriyel devrim sosyal reformlar ile birlikte birçok
Cam üretim tekniği Romalılarla beraber kuzeye ve tüm Avrupa’ya yayılmıştır. Roman değişime sebep olmuştur. Endüstrileşmeye paralel olarak cam üretimindeki gelişmeler
pencere camları, bir metrekareden fazlave muhtemelen kalıba dökülerek yapılmışlardır. doğrultusunda demir ve camın birlikte kullanıldığı yapıtürleri ortaya çıkmıştır.(Şekil 1
İklim koşulları doğuya kıyasla kuzey Avrupa’da daha fazla cam ihtiyacı doğurmaktaydı ve 2). Bunlara bitki seraları (limonluklar, kış bahçeleri), tren istasyonları, geçişler,
(Wiggongton, 1996). Kuzey Avrupa'da ışığa susamışlık, güneşten, soğuktan ve pasajlar, sergi yapıları örnek olarak verilebilir(Turhan, 2007).
yağmurdan korunma ihtiyacı vardır. Cam, Gotik taş çerçevelerin büyük açıklıkları
içindeki doğal konumu ile mimari tasarım düzeni içinde yer almıştır. Daha önce hiç 19. yüzyıl sonuna doğru cam, yapılarda açıklıkları kapatmanın ötesine geçmiş ve artık
olmadığı kadar aydınlık oluşturmaya doğru yönelme, duvar mimarlığından cam demirle birlikte yapının strüktürünü oluşturmaya başlamıştır ve yüksek teknoloji ürünü
mimarlığına geçişi sağlamıştır (Raymond, 1961). olarak devam edecek olan macerasına hazırdır.
Yakındoğu’yu etkileyen İslam uygarlıklarında da camın yaygın kullanımı vardır. Sur,
Şam, Rakka, Halep gibi kentler cam üretimi ve işçiliğinin geliştiği merkezlerolmuştur.
Çeşitli ilişkiler sonucu 7. yy. den sonra İslam ülkelerinin de cam üretimine etkin olarak
katılmaya başladıkları gözlenmektedir. 1350'de Memlükler tarafından emaye edilmiş
cam yapılmıştır (Turhan, 2007).
Farklı bölgelerde bazen aynı bazen farklı tekniklerle cam üretimi devam ederken
giderek artan büyüklüklerde üretilen cam; Ortaçağın sonlarına doğru kilise ve
Şekil 1Rohault Botanik Bahçeleri (1833). Şekil 2Crystal Palace (1851, Londra).
manastırlarda sıkça kullanılmaya başlanmıştı. Camın en yoğun kullanıldığı bölgeler
genellikle nehir kenarları ve ormanlık bölgelerdi. Nitekim camın üretimi için gerekli Yüksek Teknoloji Ürünü Yapısal Malzeme Olarak Cam
enerji odun yakarak sağlanırken soğutma içinse suya ve su kenarındaki kuma ihtiyaç
vardı. Fakat zamanla ormanların tehdit altına girmesi, yeşil alanların tüketiminin kritik Yaklaşık 4000 yıl önce keşfedilmesine rağmen, malzeme özelliklerinin ve şekillendirme
boyutlara gelmesiyle cam üretimi pek çok yerde yasaklanmaya başladı. Kömürün, cam tekniklerinin geliştirilmesi uzun bir süreç gerektirmiştir. Son yıllardaki gelişimi
üretiminde enerji kaynakları arasına girmesiyle, odun yakarak cam üretimine tamamen sonucunda cam malzeme; güçlü, saydam, şekillendirilebilen, yapıyı dış koşullardan
son verildi (Avlanmaz, 2001). koruyan, aynı zamanda ışık ve görüşe imkan veren bir malzeme olarak mimarlığın
doğasını değiştirmiştir. Camın istenilen boyutlarda üretilmeye başlanması, çok katlı
16. yüzyıla gelindiğinde şeffaf cam üretimi mümkün olmasına rağmen ebatları hala binalarda büyük cephe boşlukları oluşturan bir eleman olarak kullanımını, teknolojik
küçük boyutlarla sınırlıydı. Büyük pencere boşlukları bir tek camla geçilemediği için olanaklar yardımıyla eğilme dayanımının arttırılması da strüktür malzemesi olarak
pencerelere ara çerçeveler yapılarak birden fazla cam kullanılarak geniş pencere kullanımını mümkün kılmıştır. Bunların yanı sıra mevsimlik değişimlere adaptasyon
yüzeyleri yeteneğine sahip, dinamik filtrelerle doğal aydınlatmayı sağlarken, güneşten ısı kazancı,
oluşturulmuş ve iç mekanlara daha fazla ışık alınmıştır. Kuzey Avrupa’da güneş ve güneş kontrolü, güneş spektrumunun farklı dalga boylarındaki ışınımlarını seçerek
ılıman iklimi alma düşüncesi önem teşkil ettiği için pencere tasarımı göz önünde geçirme özelliğine sahip olan akıllı camlar (seçici geçirgen camlar, elektrokromik,
olmuştur (Foster, 1989). fotokromik camlar) geliştirilmiştir. Şekil 3’te kısaca yüksek teknoloji ürünü cam türleri
gösterilmektedir.
16. yüzyılda İngiltere'de yaşanan en önemli ilerleme pencere camı konusunda olmuştur.
O güne kadar yanız katedrallerde ve çok önemli binalarda kullanılabilen cam, dokuma
endüstrisinde ve gelişen sanat kollarında daha çok işçi çalışması, halkın ekonomik
durumunun iyileşmesi ve üretimin artmasıyla orta halli evlere de girmeye başlamıştır.
İlk camlı pencere, kafes esasına dayanılarak kafes biçimindeki kurşun bir ağın arasına
konan cam parçalarıyla oluşturuluyor ve açılmıyordu(Avlanmaz, 2001).
1730 yılında, silindir yöntemiyle yapılan geniş cam, çoğunlukla kullanılan bir
malzemedir. 1775 yılı civarında, 2135 mm x 1320 mm ebadında levha camüretilmiştir.
XVIII. Yüzyıl Avrupası, cam ve buna bağlı olarak pencere ve ayna yapımı tekniğinde
3 354 1
5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu
Şekil 3.Yüksek Teknoloji Ürünü Cam Türleri. bulmuştur. 15. Yüzyıldan sonra Batıdaki kullanım tekniğinden farklılıklar göstererek
Camın, ikincil işlemlere tabii tutularak özelliklerinin yüksek teknoloji sayesinde özellikle anıtsal yapılarda yerini almıştır. Osmanlı'nın, camları alçı kayıtlar içine
ihtiyaçlar doğrultusunda farklılaştırılması ile beraber mimariye etkisi hatta daha ileri bir yerleştirmesiyle kendini batının vitray tekniği anlayışından ayırmıştır.
tabirle; kendi mimari dilini oluşturması kaçınılmaz olmuştur. Özellikle kendine en geniş
alanı önceleri pencere açıklıklarında bulan cam malzemenin serüveni küçük mozaiklerle Avrupa’daki gelişimine benzer bir şekilde ülkemizde de cam, önceleri anıtsal yapılarda
başlayıp cephe kurulumunda tek parça çok büyük ebatlarda kullanım seviyesine küçük boyutlarda kullanılabilmekteyken endüstrileşmenin sonucunda sivil yapılar için
ulaşmıştır. Ancak ilk ortaya çıkışındaki geleneksel cam malzeme ile günümüz yüksek de daha ulaşılabilir bir hal almıştır. 19. Yüzyıl sonlarına doğru revzenlerden ve tepe
teknoloji ürünü cam malzemeyi fiziksel ve diğer özellikleri olarak aynı kategoride pencerelerinden aşağılara inerek yapılarda daha yaygın olarak kullanılmaya
değerlendirmek neredeyse imkansızdır. başlanmıştır.
Günümüz mimarisinde yapıların dış kabuğunun tamamının cam olabilmesine imkan Koruma Kavramı ve Korumada Çağdaş MalzemeKullanımı
veren yüksek teknoloji ürünü camlar sayesinde; çağdaş mimari tasarımlarda kullanımına
benzer nitelikte restorasyon alanında kullanımı da artmaktadır. Camın günümüz
Tarih boyunca koruma kavramına pek çok farklı yaklaşımın olduğunu görmekteyiz.
mimarisinde hem yeni yapılarda hem de eski eser restorasyonlarında tercih edilmesinde
Ancak son yıllardaki "kullanarak koruma" yaklaşımı özellikle ilk yapım işlevlerini
bazı özellikleri öne çıkmaktadır. Bunlardan saydamlık, mimarlık içinde her zaman
kaybetmiş taşınmaz kültür varlıklarının, yeniden işlevlendirilerek yaşatılmasını
önemli bir özellik olmuştur. Camın saydamlık özelliğinin, restorasyonda kullanımında
sağlamıştır. Yapının özgün işleviyle korunmasıdurumunda çok sık ihtiyaç duyulmayan
da büyük etkisi olduğunu ilerleyen konularda örneklerini göreceğiz.
kültür varlığına müdahale; işlev değişikliği söz konusu olduğunda kabul edilebilir
ölçülerde zorunlu olarak yapılmaktadır. En başta tesisat ve güvenliğe yönelik
Geleneksel Türk Mimarisinde Cam
yönetmelikler gereğince yapılan müdahaleler dışında, işlevin gereklilikleri için de
müdahaleler yapılmaktadır. Korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarına
Yerleşmiş medeniyetlerde gelişen cam sanatı ve endüstrisinin, Anadolu Türklerine
yapılabilecek müdahaleler koruma kararlarınca belirlenmiştir. Koruma kararları
bakıldığında, Malazgirt Zaferinden sonra Anadolu’ya yerleşen Selçuklu Türkleriyle
içerisinde malzeme seçimi önemli unsurların başında gelmektedir. Uluslararası
başladığı görülmektedir. Anadolu camcılığının M.Ö XVI. yy sonlarından M.S XIX
sözleşme ve tüzüklerde tanımlanan koruma ilkeleri arasında ilk temel ilke, özgün
yüzyılın sonuna kadar uzanan yaklaşık 3500 yıllık gelişimine bakıldığı zaman yer yer
malzemeyi en az müdahale ile korumaktır. Bukapsamda, özgün malzemeye gerekenden
belirsizleşendalgalanmalarla karşılaşılmaktadır. Artuklular ve Selçuklular dönemine ait
fazla müdahale yapılmamalı, müdahaleler geri dönüşebilir olmalıdır. Uluslararası
cami ve medrese gibi binalarda kullanılan ve şemsiye denilen cam çeşidi oldukça
sözleşme ve tüzüklerde çağdaş teknikler ve malzemelerle yapılacak müdahaleler belli
meşhurdu. Selçuklularda cam işçiliğinin, günümüze kadar ulaşan eserlerden oldukça
kararlara bağlanmıştır.
gelişmiş olduğu anlaşılmaktadır. I. Alaaddin Keykubat tarafından yaptırılan Kubad
Abad Sarayı kazılarından çıkan cam buluntular, saray ve köşk gibi özel kullanıma
Venedik Tüzüğü Madde 10’a göre “Geleneksel tekniklerin yetersiz kaldığı yerlerde,
yönelik yapılarda cam kullanılmış olabileceğini kanıtlamaktadır. Kubad Abad’da çok
koruma ve inşa için bilimsel verilerle ve deneylerle geçerliliği saptanmış herhangi
sayıda bulunanyuvarlak biçimde saydam ve renkli camlarla, alçı içine gömülmüş renkli
çağdaş bir teknik kullanılarak kültür varlığı sağlamlaştırılabilir.”
cam parçaları gerek dışlık, gerekse nakışlı içlik pencerelerinin varlığına işaret
etmektedir.
Icomos Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü 1999 Koruma İlkeleri, ikinci maddesi
“Geleneksel yapılara, yapı gruplarına ve yerleşmelere yapılacak çağdaş müdahaleler
Osmanlı mimarisinde büyük mekân kuruluşlarında, orta kubbe ile birlikte görev alan
onların kültürel değerlerine ve geleneksel karakterlerine saygı göstermelidir”der.
yarım kubbeler çepeçevre ve aynı değerde bir ışık çemberi tarafındanaskıya alınır. Bu
ışık çemberleri revzen pencerelerle oluşturulmuştur. Cephelerde düzenli aralıklarla
Aynı tüzüğün Uygulama İlkeleri dördüncü maddesinde ise “Malzeme ve mimari
yinelenen pencere açıklıkları, kuşkusuz ilk olarak ışık ve havalandırma gibi salt işlevsel
ögelerin değiştirilmesi, yenilenmesi: Çağdaş kullanım isteklerinin zorladığı ve kabul
nedenlerle amaçlanmış, giderek pencerelerin biçim, boyut, sıralanış ve kümeleniş
edilebilir değişimler bütünün genel ifadesine uyumlu, görünüş, doku ve biçim yönünden
düzenleriyle estetik katkıları da artmıştır. Pencere açıklıklarını cam ile örtme
aykırı olmayan malzemelerle yapılmalı; yapı malzemelerin birbiriyle uyumuna özen
uygulamaları başlangıçta yalnızduvarların üst katlarındaki pencerelerle sınırlı kalmıştır.
gösterilmelidir” şeklindedir (Ahunbay, 1996).
Isı kaybını önlemek gibi işlevsel amaçlarla başlayan bu uygulamalarda zamanla
pencerelerin yapıların iç mekânlarının süsleme programına, ışık ve renk kalitelerine
Yukarıda görüldüğü gibi Tüzükler çağdaş malzeme kullanımına tamamen karşı
katkıda bulundukları düşünülebilir. Başlangıçta camsız olan alt sıralardaki pencereler
olmamakla beraber; kullanımına kısıtlamalargetirmektedir.
ahşap veya demir kafes ve tahta kepenklerle örtülmüş, daha sonra, kuşkusuz büyük
boyutlarda cam üretimini gerçekleştiren teknik gelişmeler paralelinde bunlara da cam
Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıklarında Cam
yerleştirilmiştir(Eryılmaz, 2010).
Malzeme Kullanımı
Osmanlı mimarisinde camın vitray olarak kullanımına da sıklıkla rastlamaktayız.
Geleneksel cam malzemenin koruma ve onarımında karşılaşılan en büyük sorun
Avrupa’da etkisini kaybetmeye başladığı dönemde, Osmanlı mimarisinde yeniden hayat
kırılganlığı sebebiyle zaman içerisinde tarihi tespit edilemeyen değişiklikler
355 2 6
5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu
Şekil 3.Yüksek Teknoloji Ürünü Cam Türleri. bulmuştur. 15. Yüzyıldan sonra Batıdaki kullanım tekniğinden farklılıklar göstererek
Camın, ikincil işlemlere tabii tutularak özelliklerinin yüksek teknoloji sayesinde özellikle anıtsal yapılarda yerini almıştır. Osmanlı'nın, camları alçı kayıtlar içine
ihtiyaçlar doğrultusunda farklılaştırılması ile beraber mimariye etkisi hatta daha ileri bir yerleştirmesiyle kendini batının vitray tekniği anlayışından ayırmıştır.
tabirle; kendi mimari dilini oluşturması kaçınılmaz olmuştur. Özellikle kendine en geniş
alanı önceleri pencere açıklıklarında bulan cam malzemenin serüveni küçük mozaiklerle Avrupa’daki gelişimine benzer bir şekilde ülkemizde de cam, önceleri anıtsal yapılarda
başlayıp cephe kurulumunda tek parça çok büyük ebatlarda kullanım seviyesine küçük boyutlarda kullanılabilmekteyken endüstrileşmenin sonucunda sivil yapılar için
ulaşmıştır. Ancak ilk ortaya çıkışındaki geleneksel cam malzeme ile günümüz yüksek de daha ulaşılabilir bir hal almıştır. 19. Yüzyıl sonlarına doğru revzenlerden ve tepe
teknoloji ürünü cam malzemeyi fiziksel ve diğer özellikleri olarak aynı kategoride pencerelerinden aşağılara inerek yapılarda daha yaygın olarak kullanılmaya
değerlendirmek neredeyse imkansızdır. başlanmıştır.
Günümüz mimarisinde yapıların dış kabuğunun tamamının cam olabilmesine imkan Koruma Kavramı ve Korumada Çağdaş MalzemeKullanımı
veren yüksek teknoloji ürünü camlar sayesinde; çağdaş mimari tasarımlarda kullanımına
benzer nitelikte restorasyon alanında kullanımı da artmaktadır. Camın günümüz
Tarih boyunca koruma kavramına pek çok farklı yaklaşımın olduğunu görmekteyiz.
mimarisinde hem yeni yapılarda hem de eski eser restorasyonlarında tercih edilmesinde
Ancak son yıllardaki "kullanarak koruma" yaklaşımı özellikle ilk yapım işlevlerini
bazı özellikleri öne çıkmaktadır. Bunlardan saydamlık, mimarlık içinde her zaman
kaybetmiş taşınmaz kültür varlıklarının, yeniden işlevlendirilerek yaşatılmasını
önemli bir özellik olmuştur. Camın saydamlık özelliğinin, restorasyonda kullanımında
sağlamıştır. Yapının özgün işleviyle korunmasıdurumunda çok sık ihtiyaç duyulmayan
da büyük etkisi olduğunu ilerleyen konularda örneklerini göreceğiz.
kültür varlığına müdahale; işlev değişikliği söz konusu olduğunda kabul edilebilir
ölçülerde zorunlu olarak yapılmaktadır. En başta tesisat ve güvenliğe yönelik
Geleneksel Türk Mimarisinde Cam
yönetmelikler gereğince yapılan müdahaleler dışında, işlevin gereklilikleri için de
müdahaleler yapılmaktadır. Korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarına
Yerleşmiş medeniyetlerde gelişen cam sanatı ve endüstrisinin, Anadolu Türklerine
yapılabilecek müdahaleler koruma kararlarınca belirlenmiştir. Koruma kararları
bakıldığında, Malazgirt Zaferinden sonra Anadolu’ya yerleşen Selçuklu Türkleriyle
içerisinde malzeme seçimi önemli unsurların başında gelmektedir. Uluslararası
başladığı görülmektedir. Anadolu camcılığının M.Ö XVI. yy sonlarından M.S XIX
sözleşme ve tüzüklerde tanımlanan koruma ilkeleri arasında ilk temel ilke, özgün
yüzyılın sonuna kadar uzanan yaklaşık 3500 yıllık gelişimine bakıldığı zaman yer yer
malzemeyi en az müdahale ile korumaktır. Bukapsamda, özgün malzemeye gerekenden
belirsizleşendalgalanmalarla karşılaşılmaktadır. Artuklular ve Selçuklular dönemine ait
fazla müdahale yapılmamalı, müdahaleler geri dönüşebilir olmalıdır. Uluslararası
cami ve medrese gibi binalarda kullanılan ve şemsiye denilen cam çeşidi oldukça
sözleşme ve tüzüklerde çağdaş teknikler ve malzemelerle yapılacak müdahaleler belli
meşhurdu. Selçuklularda cam işçiliğinin, günümüze kadar ulaşan eserlerden oldukça
kararlara bağlanmıştır.
gelişmiş olduğu anlaşılmaktadır. I. Alaaddin Keykubat tarafından yaptırılan Kubad
Abad Sarayı kazılarından çıkan cam buluntular, saray ve köşk gibi özel kullanıma
Venedik Tüzüğü Madde 10’a göre “Geleneksel tekniklerin yetersiz kaldığı yerlerde,
yönelik yapılarda cam kullanılmış olabileceğini kanıtlamaktadır. Kubad Abad’da çok
koruma ve inşa için bilimsel verilerle ve deneylerle geçerliliği saptanmış herhangi
sayıda bulunanyuvarlak biçimde saydam ve renkli camlarla, alçı içine gömülmüş renkli
çağdaş bir teknik kullanılarak kültür varlığı sağlamlaştırılabilir.”
cam parçaları gerek dışlık, gerekse nakışlı içlik pencerelerinin varlığına işaret
etmektedir.
Icomos Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü 1999 Koruma İlkeleri, ikinci maddesi
“Geleneksel yapılara, yapı gruplarına ve yerleşmelere yapılacak çağdaş müdahaleler
Osmanlı mimarisinde büyük mekân kuruluşlarında, orta kubbe ile birlikte görev alan
onların kültürel değerlerine ve geleneksel karakterlerine saygı göstermelidir”der.
yarım kubbeler çepeçevre ve aynı değerde bir ışık çemberi tarafındanaskıya alınır. Bu
ışık çemberleri revzen pencerelerle oluşturulmuştur. Cephelerde düzenli aralıklarla
Aynı tüzüğün Uygulama İlkeleri dördüncü maddesinde ise “Malzeme ve mimari
yinelenen pencere açıklıkları, kuşkusuz ilk olarak ışık ve havalandırma gibi salt işlevsel
ögelerin değiştirilmesi, yenilenmesi: Çağdaş kullanım isteklerinin zorladığı ve kabul
nedenlerle amaçlanmış, giderek pencerelerin biçim, boyut, sıralanış ve kümeleniş
edilebilir değişimler bütünün genel ifadesine uyumlu, görünüş, doku ve biçim yönünden
düzenleriyle estetik katkıları da artmıştır. Pencere açıklıklarını cam ile örtme
aykırı olmayan malzemelerle yapılmalı; yapı malzemelerin birbiriyle uyumuna özen
uygulamaları başlangıçta yalnızduvarların üst katlarındaki pencerelerle sınırlı kalmıştır.
gösterilmelidir” şeklindedir (Ahunbay, 1996).
Isı kaybını önlemek gibi işlevsel amaçlarla başlayan bu uygulamalarda zamanla
pencerelerin yapıların iç mekânlarının süsleme programına, ışık ve renk kalitelerine
Yukarıda görüldüğü gibi Tüzükler çağdaş malzeme kullanımına tamamen karşı
katkıda bulundukları düşünülebilir. Başlangıçta camsız olan alt sıralardaki pencereler
olmamakla beraber; kullanımına kısıtlamalargetirmektedir.
ahşap veya demir kafes ve tahta kepenklerle örtülmüş, daha sonra, kuşkusuz büyük
boyutlarda cam üretimini gerçekleştiren teknik gelişmeler paralelinde bunlara da cam
Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıklarında Cam
yerleştirilmiştir(Eryılmaz, 2010).
Malzeme Kullanımı
Osmanlı mimarisinde camın vitray olarak kullanımına da sıklıkla rastlamaktayız.
Geleneksel cam malzemenin koruma ve onarımında karşılaşılan en büyük sorun
Avrupa’da etkisini kaybetmeye başladığı dönemde, Osmanlı mimarisinde yeniden hayat
kırılganlığı sebebiyle zaman içerisinde tarihi tespit edilemeyen değişiklikler
5 356 3
5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu
geçirmesidir. Geleneksel mimarimiz içerisinde de yapının tarihi ile örtüşmeyen cam
malzemeye sıklıkla rastlanabilmektedir. Özgün cam malzeme restorasyonuna bu
bildiride yer verilmemiş çağdaş cam malzeme kullanılan örnekler düşey eleman, yatay
eleman ve yapı kabuğu olmak üzere üç grup halinde incelenmiştir.
Düşey Eleman Olarak
Tuz Ambarı İstanbul’da Kasımpaşa’da bulunan ve önceden Tekel'e ait olan Tuz
ambarlarının DDB tarafından kiralanmasıyla birlikte yapının kapsamlı restorasyon ve
dönüşüm projeleri hazırlanmıştır. Mevcut dolu-boş ilişkilerine uygun olarak taş
duvarlara dokunmadan ikinci bir strüktür oluşturulmuş ve çelik-cam strüktür olarak
tasarlanmıştır.(Şekil 4)
Şekil 4Tuz Ambarı İç Mekan.
Feyzullah Efendi Medresesi – Millet Kütüphanesi İstanbul Fatih ilçesinde,
kitabesinden 1700 yılında yaptırıldığı anlaşılan medrese günümüzde kütüphane olarak
kullanılmaktadır. İlk yapımında açık olan revakların günümüz işlevi dolayısıyla
restorasyonunda kapatılması kayıtsız cam malzeme ile yapılmıştır.
Şekil 5 Revaklar. Şekil 6İç Mekan Cam Bölmeler.
Moritzburg Müzesi 1484 - Halle – Almanya Moritzburg Kalesi, Halle şehrinde
oldukça değerli askeri bir binadır. Yüzyıllar içinde geçirdiği savaşlara rağmen binanın
özgün mimari özellikleri günümüze ulaşabilmiştir. 1904 yüzyıldan beri müze olarak
kullanılan yapının mevcut duvarları korunmuş, cam malzeme ile bütünleme yapılmıştır.
7
Resim 7. Müze Cephesi Resim 8. Müze iç mekanı
354
5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu
geçirmesidir. Geleneksel mimarimiz içerisinde de yapının tarihi ile örtüşmeyen cam
malzemeye sıklıkla rastlanabilmektedir. Özgün cam malzeme restorasyonuna bu
bildiride yer verilmemiş çağdaş cam malzeme kullanılan örnekler düşey eleman, yatay
eleman ve yapı kabuğu olmak üzere üç grup halinde incelenmiştir.
Düşey Eleman Olarak
Tuz Ambarı İstanbul’da Kasımpaşa’da bulunan ve önceden Tekel'e ait olan Tuz
ambarlarının DDB tarafından kiralanmasıyla birlikte yapının kapsamlı restorasyon ve
dönüşüm projeleri hazırlanmıştır. Mevcut dolu-boş ilişkilerine uygun olarak taş
duvarlara dokunmadan ikinci bir strüktür oluşturulmuş ve çelik-cam strüktür olarak
tasarlanmıştır.(Şekil 4)
Şekil 4Tuz Ambarı İç Mekan.
Feyzullah Efendi Medresesi – Millet Kütüphanesi İstanbul Fatih ilçesinde,
kitabesinden 1700 yılında yaptırıldığı anlaşılan medrese günümüzde kütüphane olarak
kullanılmaktadır. İlk yapımında açık olan revakların günümüz işlevi dolayısıyla
restorasyonunda kapatılması kayıtsız cam malzeme ile yapılmıştır.
Şekil 5 Revaklar. Şekil 6İç Mekan Cam Bölmeler.
Moritzburg Müzesi 1484 - Halle – Almanya Moritzburg Kalesi, Halle şehrinde
oldukça değerli askeri bir binadır. Yüzyıllar içinde geçirdiği savaşlara rağmen binanın
özgün mimari özellikleri günümüze ulaşabilmiştir. 1904 yüzyıldan beri müze olarak
kullanılan yapının mevcut duvarları korunmuş, cam malzeme ile bütünleme yapılmıştır.
7
355
5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu
Şekil 18Genel görünüm.
Ruhr Endüstri Arkeolojisi Alanı - Doisburg – Almanya: Ruhr Bölgesi, Avrupa’nın
batısının en büyük kömür ocaklarını ve endüstri alanını kapsar. Bu bölgede 500 acrelik
(0.404 dönüm) endüstri arkelojisi alanı bulunmaktadır. Dökümevi ve buhar makinesi
salonu arasında kalan kısmın üstüne cam bir örtü tasarlanmıştır. Üst örtü hareketli ve
şeffaftır.
Şekil 19 Hareketli cam üst örtü. Şekil 20Alttan görünüm. Şekil 21Genel görünüm
Yapı Kabuğu Olarak
Roma Hamamı Arkeolojik Alanı - Almanya Badenweiler'de bir kaplıca kenti olan
Aqua Vialle'in önemli kalıntılarından Roma Hamamı üzerine uygulanan saydam
koruma yapısı, güneş ışınlarının kalıntılar üzerindeki olumsuz etkilerini azaltan yeni
malzemelerin kullanıldığı başarılı bir örnektir.
Şekil 22İçten Görünüm. Şekil 23Genel görünüm.
Hamar Kathedrali Koruma Yapısı – Norveç 12. yüzyıla tarihlenen katedral 16.
yüzyılda bir yangın geçirmiştir. Çatısının bir bölümü ve kolonları bu yangında ciddi
hasar görmüştür. Yangından sonra terk edilen yapı, yağmur ve karın yıkıcı etkisine
maruz kalmıştır. Koruma çalışmaları kapsamında kalıntıların ıslanma-kuruma, donma-
çözülme döngülerini ve rüzgar etkisini önleyebilmek için gerektiğinde sökülebilecek
şekilde cam ve çelikten bir koruma yapısı uygulanmıştır (Şekil 24).
Şekil 24 Hamar Katedrali.
10
Şekil 18: Genel Görünüm
356
Description:Restorasyonda; geleneksel malzeme ile aslına uygun onarımın kural bileşenlerin hazırlanması, ikinci adım eritme, üçüncü adım biçimlendirme ve
