kimya teknolojisi yaş boya özellikleri

49 Pages·2012·1.17 MB·Turkish

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

KİMYA TEKNOLOJİSİ

YAŞ BOYA ÖZELLİKLERİ

Ankara, 2012
 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve
Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak
öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme
materyalidir.

 Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.

 PARA İLE SATILMAZ.
İÇİNDEKİLER

AÇIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3
1. KALİTE ve KALİTE KONTROL ....................................................................................... 3
1.1. Tanımı ........................................................................................................................... 3
1.2. Kalite Kontrolün Sınıflandırılması ................................................................................ 4
1.3. Kalite Kontrolün Boya İmalatındaki Önemi ................................................................. 6
1.4. Kalite Güvence Sistemleri ............................................................................................ 6
1.5. VOC Kavramı ............................................................................................................... 7
1.6. Risk (R) ve Güvenlik (S) Uyarıları ............................................................................... 8
1.7.Malzeme Güvenlik Bilgi Etiketleri .............................................................................. 11
1.8. Yaş Boya Özelliklerini Gözle İnceleme ...................................................................... 12
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 13
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 16
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................. 18
2.VİSKOZİTE VE TANECİK BÜYÜKLÜĞÜ TESTİ ......................................................... 18
2.1. Boyada Viskozite Ölçümü .......................................................................................... 18
2.2.1.Grindometre .......................................................................................................... 20
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 22
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 26
ÖĞRENME FAALİYETİ–3 .................................................................................................. 27
3. YAŞ BOYALARDA KATI MADDE MİKTARI TAYİNİ (SOLİD TAYİNİ) ................. 27
3.1. Yöntemin Prensibi ....................................................................................................... 27
3.2. Westphal Terazisi ........................................................................................................ 28
3.3. Hesaplamalar ............................................................................................................... 28
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 29
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 31
ÖĞRENME FAALİYETİ–4 .................................................................................................. 32
4. BOYA KURUMA MEKANİZMALARI ........................................................................... 32
4.1. Solvent Buharlaşması ile Kuruma ............................................................................... 32
4.2. Kimyasal Reaksiyon ile Kuruma ................................................................................ 32
4.2.1. Oksidasyon ile Kuruma ....................................................................................... 33
4.2.2. Yüksek Sıcaklık ile Kuruma ................................................................................ 33
4.2.3. İkinci Bir Bileşen ile Kuruma .............................................................................. 35
4.3. Kuruma Zamanını Ölçme ............................................................................................ 35
4.4.Dona Dayanıklılık Testi ............................................................................................... 36
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 37
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 40
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 41
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 43
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 45

i
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
ALAN Kimya Teknolojisi
DAL/MESLEK Boya Üretimi ve Uygulama
MODÜLÜN ADI Yaş Boya Özellikleri
Bu modül, kalite ve kalite kontrol, viskozite ve tanecik
büyüklüğü testi, boyalarda katı madde miktarı tayini ve boya
MODÜLÜN TANIMI kuruma mekanizmaları ile ilgili temel bilgi ve becerilerin
kazandırıldığı öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/24
ÖN KOŞUL
YETERLİK Yaş boya özelliklerini kontrol etmek.
Genel Amaç
Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında, ASTM, TSE ve DIN
standartlarına uygun yaş boya özelliklerini kontrol
edebileceksiniz.
Amaçlar
MODÜLÜN AMACI
Gerekli ortam sağlandığında kurallarına uygun olarak
1. Yaş boya özelliklerini gözle inceleyebileceksiniz.
2. Boyada viskozite ve tanecik büyüklüğü testi
yapabileceksiniz.
3. Yaş boyada katı madde miktarını tayin edebileceksiniz.
4. Yaş boyada kuruma zamanını ölçebileceksiniz.
Ortam:
Sınıf, atölye, laboratuar, işletme, ev, malzeme laboratuarı,
işletme, kütüphane, bireysel öğrenme, bilgi teknolojileri ortamı
(Internet ) vb.
Donanım:
EĞİTİM ÖĞRETİM Malzeme laboratuvarı, ambalajlanmış boya, DIN CUP 4, 6, 8,
ORTAMLARI VE termometre, kronometre, ayak, cam panel, ceketleme sistemi,
DONANIMLARI termostat, numune boya, grindometre (15,25,50,100 mikron),
alüminyum kapak, terazi, spatula, hava sirkülasyonlu fırın,
etüv, ksilen veya mineral çözücü, pamuk ve bez, deney
numunesi, soğutucu, metal yada plastik kapaklı kap, cam
panel, beklemiş boyalar, metal kap, kriptometre, Zebra kağıdı,
aplikatör, metal kap, tartı
Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen
ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz.
ÖLÇME VE Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test,
DEĞERLENDİRME doğru-yanlış testi, boşluk doldurma, eşleştirme vb.) kullanarak
modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek
sizi değerlendirecektir.

ii
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,

Günümüzde kısaca ‘amaca uygunluk derecesi’ olarak da tanımlanan kalite, önceleri
‘standartlara uygunluk’ şeklinde ifade edilmekteydi. Ancak tüketici istek ve beklentilerinin
zamanla değişiklik göstermesi üzerine kalite ‘kullanmaya uygunluk’ olarak algılanmaya
başlanmıştır. Bu tanım ışığı altında kaliteyi, şirketler için bir ürünün performansı, nitelikleri,
güvenirliği, standartlara uygunluğu, dayanıklılığı, estetiği ve algılanabilirliği itibarıyla birçok
boyutu olan önemli bir stratejik silah olarak görmek mümkündür. Çünkü kalite, bir yandan
verimlilik, maliyet, diğer yandan yöneticiler dahil tüm elemanların nitelik veya uzlaşma
derecesi gibi işletme içi birçok kriterde belirleyici rol oynarken sağlık, eğitim, kültür ve
ahlaki normlara katkısıyla da tüm toplum için vazgeçilmez bir öğe olmuştur.

İyi bir boyada bulunması gereken tüm özelliklerin alt sınırı bugün boyada zorunlu
standart olarak TSE tarafından tanımlamış durumdadır. Boya bugün hayatımızın her
evresinde mevcuttur. Yaşadığımız mekânlar, okuduğumuz gazete, giydiğimiz giysiler hatta
yediğimiz yiyeceklere kadar boyanın girmediği hiçbir yer yoktur.

Boya iki önemli unsuru içerir. Birincisi korumaktır. Bu tamamen teknik bir içeriktir.
Ancak, korumak kadar önemli bir unsur da boyanın bize hoş gelen ruhumuza hitap eden
renklerin dünyası olmasıdır. Boyasız bir meta bizde hep bitmemiş yarım kalmış hissini
uyandırır.

Bu modülü başarı ile tamamladığınızda, ASTM, TSE, DIN’a uygun olarak yaş boya
kalite kontrol, viskozite ve tanecik büyüklüğü testi, katı madde miktarı tayini (solid tayini),
boya kuruma mekanizmaları gibi özelliklerinin kontrolünün nasıl yapıldığını
kavrayabileceksiniz. Bunun için, planlı, sabırlı, titiz ve düzenli, kurallara uygun çalışmalar
yapabilmeli ve bu modülde hedeflenen yeterlilikleri kazanmanız sonucunda, fabrika ve
çeşitli işyeri laboratuarlarında iş bulmanızın kolaylaşacağını unutmamalısınız.

1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ–1

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ

Gerekli ortam sağlandığında kurallara uygun olarak yaş boyanın kalite ve kalite
kontrolünü yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA

 Kalite ile ilgili araştırma yapınız.
 Boyayı oluşturan ana ögeleri araştırınız.
 Viskozite ve ölçümü ile ilgili araştırma yapınız.
 Katı madde miktar tayini ile ilgili araştırma yapınız.

1. KALİTE VE KALİTE KONTROL

1.1. Tanımı

Önceleri kalite ile ilgili olarak ürünün sağlamlığı ve uzun ömürlü olması eş anlamda
değerlendirilmiş ve yapılan bir eşyanın ya da aletin sağlamlığı onun kaliteli olarak
değerlendirilmesi için yeterli olmuştur. Sanayi devrimiyle birlikte ürünlerde ölçülere uyum,
bir başka ifadeyle standart kavramı gündeme gelmiştir. Ürünlerin standartlara uygun olarak
üretilmesi, ürünün belirlenen standartlara uygunluğu ve kusursuzluğu kalite kontrol olarak
kabul edilmiştir. Günümüzde kalite, yoğun rekabet ortamında işletmelerin rekabet güçlerinin
göstergesi olarak karşımıza çıkmakta ve sürdürülebilir başarının ve yok edici rekabet
ortamında firmaların varlıklarını korumaları için anahtar bir kavram olarak görülmektedir.

Kalite kavramı ile ilgili çok sayıda tanım mevcut olup, bunlar arasında bir tanım
birliği mevcut değildir. Ayrıca kalite kavramlarının çoğunlukla ürün ağırlıklı olduğu
görülmektedir. Ancak bir takım gereksinimlerin karşılanması, işlerin gerçekleştirilmesi için
yapılan hizmetlerden de kalite beklenmektedir. Hizmeti de kapsayan ve uluslararası düzeyde
kabul gören kalite tanımlarından bazıları şunlardır:
Kalite, bir ürün veya hizmetin belirlenen veya olabilecek ihtiyaçları karşılama
yeteneğine dayanan özelliklerinin toplamıdır (TS-ISO 9005/1991, ISO 8402/1986).
Kalite, bir mal veya hizmetin belirli bir gereksinimi karşılayabilme yeteneklerini
ortaya koyan karakteristiklerin tümüdür (Amerikan Kalite Kontrol Derneği, ASQC).
Kalite, bir ürün veya hizmetin amaca ve isteklere uygun olmasıdır. Bir başka deyişle
ürün veya hizmetin müşteriyi tatmin etmesi, müşteri isteklerini karşılamasıdır.
3
Kalite, müşteri ihtiyaçlarının tatmini, operasyonun performansının iyileştirilmesi ve
maliyetlerin düşürülmesi amacıyla kullanılan bir araçtır.
Kalite kullanıma uygunluktur (J. M. Juran).
Kalite, bir hizmet veya ürünün isteklerine uygunluk derecesidir (Avrupa Kalite
Kontrol Organizasyonu).
Kalite, müşterinin şimdiki ve gelecekteki isteklerinin karşılanmasıdır (Deming).

Kalite kontrolü, kalite isteklerini sağlamak için kullanılan uygulama teknikleri ve
faaliyetleridir (TS 6005 / 07.1988). Kalite kontrolü, hataları saptamak ve trendleri görmek
amacıyla kullanılan teknikler ve araçlardır. Örnek olarak, istatistiksel proses kontrolü (İPK),
muayene, ölçme, deney vb.

Tüketici ihtiyaçlarının kaliteli ve ekonomik ürünler ile giderilmesi, kalite kontrolün
kendisini oluşturur. Kalite kontrol, ürünlerde aranılan özelliklerin sağlanabilmesi için
üreticinin yürütmek zorunda olduğu faaliyetlerdir. Aslında kalite kontrolü, bir yönetsel
faaliyet için yetki ve sorumluluğun verilmesidir. Bu yetkilendirme, gereksiz ayrıntılarla
zaman harcanmadan sonuçların incelenmesini ve düzeltici kararların etkin bir biçimde
alınmasını kolaylaştırır. Kalite kontrole gereken önemin verilmesi en az harcama ile en iyi
kaliteyi elde etmeyi mümkün kılar.

 Kalite kontrol ile üretim sonunda ürüne muayene ve test yapılır.
 Düzeltilebilir durumdaki ürünler, düzeltici faaliyet için yeniden işlenir.
 Hammadde olmaya uygun bir malzeme ise yeniden ham madde yapılarak
kullanılır.
 Eğer bunlar mümkün değilse hurda olarak atılır.

1.2. Kalite Kontrolün Sınıflandırılması

ISO, Uluslararası Standardizasyon Organizasyonu’nun İngilizce adından
(International Organisation for Standardization) türetilmiş bir kısaltmadır. 1947 yılında
kurulan ISO, dünya genelinde, uluslararası üretim, ticaret ve haberleşmeye yönelik
standartların geliştirilmesini amaçlamaktadır. Birçok ülkenin ulusal standart örgütü ve Türk
Standartları Enstitüsü (TSE) de ISO’nun üyesidir.

1987’de Avrupa Topluluğu (şimdiki adıyla Avrupa Birliği-AB) tarafından yayınlanan
‘ISO 9000 Kalite Güvence Sistem Standartları’ kalite yönetim sistemine ulaşmadaki asgarî
(minimum) yeterliliklerin belirlendiği, uluslararası düzeyde tanınmış ve birçok ülkece
benimsenmiş kalite sistem modelini tanımlar.

Önceleri Avrupa Birliği’ne ihracat yapabilmenin bir şartı olarak algılanan bu sistem,
daha sonra sanayi kuruluşlarının tedarikçilerinden talep ettiği bir ön şart hâline gelmeye
başlamıştır. Kendini kısaca ‘Kalite Sistemi’ olarak tanımlayan ISO 9000 Kalite Güvence
Sistemi, bir seri standarttan oluşmaktadır.

4
ISO 9000: Kalite Yönetimi ve Kalite Güvencesi Standartları Seçim ve Kullanım
Kılavuzu. ISO 9000, başlangıçta 1987 yılında ISO tarafından yayınlanmış olan beş ayrı
kalite standardının birleştirici çerçevesini oluşturmaktadır.

ISO 9001: Kalite Sistemleri -tasarım/geliştirme, üretim, tesis ve hizmette kalite
güvencesi modeli. ISO 9001, ürünün geliştirilmesi ve tasarımlarından, üretim, ürünün
kurulup çalıştırılması ve servis işletmelerine kadar imalatın tüm hususları ile ilgili firmalar
için kalite güvencesi standardıdır. Standart, büyüklüğe değil fonksiyona dayanır. ISO 9001
on iki maddeden oluşmaktadır.

ISO 9002: Kalite sistemleri, üretim ve tesiste Kalite Güvencesi modeli. ISO 9002, bir
ürünün üretimi ve kurulması ile ilgilenen ve özellikle uzun tek bir prosesi veya çok sayıda
prosesi olan firmaların kalite güvencesi standardıdır. ISO 9002 on sekiz madde içinde
açıklanmaktadır.

ISO 9003: Son muayene ve deneylerde kalite güvencesi modeli. ISO 9003, nispeten
basit ve düzgün bir imalatı olan veya müşterilerine üretim sürecine ilişkin kalite güvencesi
vermek isteyen firmalar için sadece test aşamalarını içeren bir kalite güvencesi standardıdır.
Bu standart ürün testi yapan tesisleri olan firmalar için uygun olabilir. Standart on iki madde
de açıklanmıştır.

ISO 9004: Kalite yönetimi ve kalite sistemleri elemanları (kılavuz). ISO 9004,
yukarıdaki üç standarttan “standardın istediği hususları kontrol eden bir liste olarak
sunulmaması” bakımından farklıdır. Daha çok ISO 9000 başvurusunda temel olması gereken
kalite yönetim felsefesi ve politikaları için rehberlik yapacak olan hususları açık bir şekilde
ifade eder. ISO 9004 hataları önleme müşteriye yönelme maliyet hususları proses kontrol
belgeleme, satın alma, istatistiksel araçların (kontrol şemaları) kullanılması, eğitim ve hatta
çalışanların motivasyonu gibi temel kalite kavramları üzerine yoğunlaşmıştır. Bu standart
9001, 9002 veya 9003’e başvuran herkes tarafından okunmalı, anlaşılmalı ve
uygulanmalıdır.

ISO 9005: Kalite Tanımlamaları. Görüldüğü gibi, ISO 9001, 9002 ve 9003 birer
standart özelliğindedir ve kapsadıkları faaliyetler farklıdır. ISO 9004 bir çeşit kalite
güvencesi ders kitabı özetini andırmaktadır. Bu standartların birçok ülkede eşdeğerleri
olmasına rağmen ISO 9000 en çok kullanılan kalite güvencesi sembolüdür. Serinin
öğelerinin incelenmesinden anlaşılacağı gibi ISO 9001, 9002 ve 9003 serisi birbirini içeren
kapsamdadır.

Klasik kalite sisteminde uygulanan hataların aranması yerine, bunların nedenleri
üzerine gidilmesi ve hata kaynaklarının ortadan kaldırılmasını hedefleyen kalite güvencesi
ile sağlanan faydaları şöyle sıralamak mümkündür:
 Kalitede süreklilik
 Yönetim kontrolünün ve organizasyonunun toplam etkililiğinin iyileştirilmesi
 Daha iyi ürün tasarımı yapılması
 Hurda/yeniden işleme ve müşteri şikâyetlerinde azalma
 İş ortamında stresin azalması
5
 Şirket imaj ve itibarının iyileştirilmesi
 Daha iyi rekabet olanağı
 Müşterinin güven duygusu
 Zaman içerisinde ve sistemin başarısı oranında kalite kontrol işleminin
kapsamına girerek daraltılması
 Yüksek verim
 Çağdaş bir çalışma ortamı
 Çalışanlarda yüksek motivasyon
 Minimum maliyet
 Maksimum güvence

1.3. Kalite Kontrolün Boya İmalatındaki Önemi

Organik kaplama malzemeleri, üretim tesislerinde yaş boya veya kuru boya biçiminde
bir malzeme olarak üretilmekte ve satılmaktadır. Kullanma ortamındaysa, bu maddeler
yüzeye ince bir film halinde uygulandıktan sonra sertleşip, boyanın eşyayı süsleyen ve
koruyan bir kuru film olarak kullanıma girmektedir. Bu nedenle, boyayla ilgili müşteri
ihtiyaçlarının büyük bir bölümü, uygulama sonucunda elde edilen kuru filmin renk,
görünüm, yapışma, sertlik, dayanıklılık ve direnç gibi özellikleriyle ilgilidir. Dolayısıyla
boya sanayinde kalite yönetiminden söz ederken sadece boya üretim tesisini hedef alan bir
kalite sağlama yaklaşımı ve örgütlenmesinden bahsetmek yanlış olur.

Oluşturulacak olan kalite yönetim sisteminin boya üretim sisteminde kalite
güvenirliğini sağlamasının yanı sıra boyanın uygulanması ve süsleyici/koruyucu bir film
olarak yüzey üzerinde kullanılması sırasında da kalite güvenirliğini sağlayacak biçimde
oluşturulması gerekir.

1.4. Kalite Güvence Sistemleri

Kalite güvencesi, ürün veya hizmetin, kalite için belirlenen istekleri karşılamak
maksadıyla yeterli güveni sağlaması için gereken planlı ve sistematik faaliyetlerin bütünüdür
(TS 6005 / 07.1988).

ISO 9000, faaliyetlerin firmalarda nasıl gerçekleştirileceğini ortaya koyan ve
uluslararası düzeyde denetimi yapılan bir sistemdir. Bu sistemin, üzerine oturduğu kavram
ise en genel ifadesi ile kalite güvence sistemidir. Kalite kontrol ile kalite güvencesinin ürün
ve müşteri tepkilerini değerlendirme felsefeleri, temel farkı yansıtmaktadır.

 Kalite kontrol ürüne odaklanır.
 Kalite güvencesi üretim sistemi üzerine odaklanır.

Kalite kontrolü, ürün üretildikten sonra gerçeği meydana çıkarmayı hedeflemektedir.
Kalite güvencesi ise sistem üzerinde gerçekleştirildiğinden kaliteyi sağlamaya, başka bir
deyişle güvenceye almaya dönüktür. İşlem yapıldıktan sonraki sonuçlara değil, işlemin
doğru yapılmasına yöneliktir.
6