Iran Sefaretnamesi-Ahmed Dürri Efendi

140 Pages·2007·7.65 MB·English

AHMED DÜRRİ EFENDİ’NİN
İRAN SEFARETNAMESİ

Ayhan ÜRKÜNDAĞ
Yüksek Lisans Tezi

Danışman: Doç. Dr. H. Mustafa ERAVCI

Afyon
2006
AHMED DÜRRİ EFENDİ’NİN
İRAN SEFARETNAMESİ

Ayhan ÜRKÜNDAĞ

Yüksek Lisans Tezi

Tarih Anabilim Dalı
Danışman: Doç. Dr. H. Mustafa ERAVCI

Afyon
Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Eylül 2006
İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………......…Sayfa
ÖNSÖZ…………………………………………………………………………………….…iii
ÖZET…………………………………………………………………....................................iv
ABSTRACT……………………………………………………………...................................v
ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………………..………vi
KISALTMALAR……………………………………………………….................................vi

GİRİŞ……………………………………………………………………………………......1-4

BİRİNCİ BÖLÜM

OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİNE GENEL BİR BAKIŞ

I. SAFEVİ DEVLETİNİN KÖKENLERİ………………………………………….…..5-9

II. XVIII. YÜZYILA KADAR OSMANLI-SAFEVİ İLİŞKİLERİ………...…….….9-17

III. III. AHMED DÖNEMİ OSMANLI-SAFEVİ İLİŞKİLERİ……………….…..17-22

İKİNCİ BÖLÜM

XVIII. YÜZYILDA İRAN’A GİDEN OSMANLI SEFİRLERİ VE
SEFARETNAMELERİ

I. XVIII. YÜZYILDA İRAN’A GİDEN OSMANLI SEFİRLERİ………………….23-24

II. XVIII. YÜZYILDA İRAN’A GİDEN OSMANLI SEFİRLERİNİN SEFARETNA-
MELERİ…………………………………………. …………………………………...24-27
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AHMED DÜRRİ EFENDİ’NİN HAYATI VE NÜSHALARIN HUSUSİYETLERİ

I. AHMED DÜRRİ EFENDİ’NİN HAYATI VE ESERLERİ………………………..28-30

II. YAZMA NÜSHALAR VE HUSUSİYETLERİ………………………………..…..30-31
A) Millet Genel Kütüphanesi Ali Emiri Tasnifi no:820
( M 820 nüshası)………………………………………………………………..32
B) İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Bölümü Ty No: 3228
( T 3228 Nüshası)…………………………………………………………....32-33
C) İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Bölümü Ty No:442
(T 442 Nüshası)……………………………………………………...….…..33-34
D) Topkapı Sarayı Kütüphanesi Hazine kısmı No: 1432
( H 1432 Nüshası) ……………………………………………………….....34-35
E) Millet Genel Kütüphanesi Ali Emiri Tasnifi No: 821
( M 821 Nüshası )…………………………………………………………...…..35
F) Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan Kısmı No: 1228
( R 1228 Nüshası)……………………………………………………………….36
G) Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan kısmı No: 1313 (Metin)…………….....36-37

III. YAZMA NÜSHALARIN DEĞERLENDİRİLMESİ……………………….…...37-39

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

SEFARETNAME-İ DÜRRİ EFENDİ’NİN MAHİYETİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ

I. SEFARET HEYETİNİN HAZIRLANMASININ NEDENİ………………....…....40-41

II. AHMED DÜRRİ EFENDİ’NİN İRAN’A YOLCULUĞU…………………….....41-42

III. ELÇİLİK HEYETİNİN İRAN SINIRINA DÂHİL OLMASI……………….…42-44
IV.ELÇİLİK HEYETİNİN ŞAH HÜSEYİN’İN ORDUGÂHINA GELMESİ….…..44-46

V. AHMED DÜRRİ EFENDİ’NİN ŞAH HÜSEYİN’İN HUZURUNA ÇIKMASI….46-49

VI. AHMED DÜRRİ EFENDİ’NİN II. DEFA ŞAH HÜSEYİN’İN HUZURUNA
ÇIKMASI ………………………………………………………………………………..49-54

VII. AHMED DÜRRİ EFENDİ’NİN İRAN’DAKİ DİPLOMATİK FAALİYETLERİ-
NİN SONA ERMESİ………………………………………………………….…..…..…54-55

VIII. AHMED DÜRRİ EFENDİ’NİN İRAN’DAN DÖNÜŞ YOLCULUĞU……….55-56

SONUÇ………………………………………………………………………………..…57-58
KAYNAKÇA …………………………………………………………………………...59-65
METİN TRANSKRİPSİYONU……… …………………………………………...…66-101
EKLER………………………………………………………………………………..102-137
ÖNSÖZ

Osmanlı elçilerinin gittikleri yabancı ülkelerdeki gözlemlerini ve buralarda yaptıkları
faaliyetleri anlatan sefaretnameler Osmanlı Diplomasi Tarihi için önemli kaynak eserlerdir.
Son zamanlarda ülkemizde araştırmacılar sefaretnameler üzerine bir hayli çalışmalar
yapmışlardır. Çalışmamızın konusu olan ve Ahmed Dürri Efendi’nin İran elçiliği sırasında
kaleme aldığı sefaretnamesi de bunlardan biri olup Osmanlı-İran ilişkilerine ışık tutacak
bilgileri içeren önemli bir eserdir.
XVIII. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti batıda yaptığı savaşlara son vererek bir
barış dönemine girmiştir. Bu sırada Safevi Devleti’nde iç karışıklıkların başlaması üzerine bu
ülkede iç durumu tetkik etmek için Ahmed Dürri Efendi Osmanlı Devleti tarafından İran’a
elçi olarak gönderilmiştir. İşte Ahmed Dürri Efendi bu elçiliği sırasında İran’da yapmış
olduğu diplomatik faaliyetleri ve gözlemlerini anlatan bir sefaretname kaleme almıştır. Biz
elimizde bulunan sefaretnamenin çeşitli yazma nüshalarını da inceleyerek, sefaretnamenin
içindeki bilgiler ışığında Safeviler’in son zamanlarında Osmanlı-İran ilişkilerini incelemeye
çalıştık.
Bu çalışmam sırasında bana yol göstererek yardımlarını esirgemeyen Hocam Doç. Dr.
H. Mustafa Eravcı’ya sonsuz şükranlarımı sunarım.

Ayhan Ürkündağ
ÖZET

Osmanlı İmparatorluğu ve Safevi İran’ı arasındaki ilişkiler, XVI. yüzyılda başlayıp,
XVIII. yüzyılın ilk yarısında Safeviler’in çöküşüne kadar devam etmiştir. Bu ilişkiler
genellikle karşılıklı çatışma şeklinde olmuştur.
Safeviler ile Osmanlılar arasındaki yaşanan çatışmaların en önemli sebebi Doğu
Anadolu topraklarında kimin hakimiyet kuracağı ile alakadır. XVIII. yüzyılın ilk yarısına
kadar devam eden bu ilişkiler sırasında iki devlet arasında bazı zamanlarda karşılıklı elçiler
gönderilmiştir. Bu elçilerden biri de Osmanlı İmparatorluğu tarafından İran’a gönderilen
Ahmed Dürri Efendi’dir.
Ahmed Dürri Efendi, zamanının önemli bir devlet adamı olmasının yanı sıra önemli
bir şairdir. XVIII. yüzyılın başlarında İran’da meydana gelen iç çatışmalar Osmanlı
İmparatorluğu’nun yönünü bu devlete çevirmesine neden olmuştur. İşte Dürri Efendi İran’da
yaşanan olayları öğrenmek için 1721 yılında İran’a gitti. İran’da Şah Hüseyin ile görüştükten
sonra İran’ın sosyal ve politik koşullarını inceledi. İstanbul’a döndükten sonra hazırlamış
olduğu sefaretnamesini, III. Ahmed’e sundu.
Ahmed Dürri Efendi’nin İran Sefaretnamesi Safeviler’in son zamanları hakkında
bilgiler içermesi nedeni ile çok önemli bir eserdir. Ahmed Dürri Efendi’nin İran
Sefaretnamesi’nin elimizde 7 farklı nüshası vardır. Bu Yüksek Lisans Tez’inde ben, bu
sefaretnamenin orijinal nüshasını bulmaya ve incelemeye çalıştım.
ABSTRACT

Diplomatic relations between Ottoman Empire and Safavid persia at the beganing in
the 16 th century and lasted until the collagse of the Safavids in the first half of the 18 th
century.These relations were generally mutual battles.

The most important reason of the battles between Safavids and the ottomans was
about the control of East Anatolia. These two states sent ambassadors to each other during the
relations which lasted until the first half of the 18 th century. Ahmed Dürri Efendi was one of
these ambassadors who was sent to Persia by the Ottoman Empire.

Ahmed Durri Efendi was an important statesmen at that time and he was also an
important poet. The inner conflicts in Persia which occured at the beginning of the 18 th
century cavsed the Otttoman Empire to head for Persia. Dürri Efendi went to Iran in 1721
obtain information. After he had negotiated with Şah Hüseyin in Iran he examined the social
and political conditons of Iran. After his returning to İstanbul he prepared his sefaretname
and submitted it to III. Ahmed.
Ahmed Dürri Efendi’s sefaretname is a very important work because it contains
information about the last days of Safavids. There are seven different copies of this
sefaratname. In this master thesis, I tried to find and examine the original copy of this
sefaratname.
ÖZGEÇMİŞ

Ayhan ÜRKÜNDAĞ
Tarih Anabilim Dalı
Yüksek Lisans

Eğitim
Lisans: 2001 Afyon Kocatepe Üniversitesi, Uşak Eğitim Fakültesi, Tarih Öğretmenliği
Bölümü
Lise: 1997 Alaşehir Orgeneral Kenan Evren Endüstri Meslek Lisesi, Metal İşleri Bölümü

İş/İstihdam
Tarih Öğretmeni, Milli Eğitim Bakanlığı

Kişisel Bilgiler
Doğum Yeri ve yılı: Alaşehir/ Manisa, 15 Şubat 1979 Cinsiyet: Erkek

Yabancı Dil
İngilizce
KISALTMALAR

a.g.e. : Adı geçen eser
a.g.m. : Adı geçen makale
a.g.t. : Adı geçen tez
C. : Cilt
çev. : Çeviren
Haz. : Hazırlayan
İ.A. : İslam Ansiklopedisi
İ.Ü.E.F. : İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
M.E.B. : Milli Eğitim Bakanlığı
OTAM : Osmanlı Tarihi Araştırma Merkezi
s. : Sayfa
S. : Sayı
TTK : Türk Tarih Kurumu
Yay. : Yayınları
YKY : Yapım KrediYayınları
YTY : Yeni Türkiye Yayınları