Hypatia van Alexandrië, een receptiegeschiedenis

260 Pages·2013·6.46 MB·Dutch

by  Sara Van Hoecke

Proefschrift voorgedragen ten behalen van
de graad Master of Arts in de Geschiedenis:

Hypatia van Alexandrië, een receptiegeschiedenis

Faculteit Letteren & Wijsbegeerte
Academiejaar 2012-2013

Promotor: Prof. Dr. Peter Van Nuffelen Sara Van Hoecke
Co-promotor: Prof. Dr. Herbert Verreth
Lector: Prof. Dr. Albrecht Heeffer

Deze pagina is niet beschikbaar omdat ze persoonsgegevens bevat.
Universiteitsbibliotheek Gent, 2021.
This page is not available because it contains personal information.
Ghent University, Library, 2021.
Als
 de
 deugd
 in
 onze
 ziel
 wordt
 geboren
 met
 bezonnenheid,

en
 voor
 ons
 op
 weg
 gaat
 naar
 het
 hoogste
 levensdoel,
 openbaart
 ze
 God.

PLOTINOS,
 Enneaden,
 II,
 9,
 15.1

1
 FERWERDA,
 2005,
 p.
 238.
Woord
 vooraf

Toen
 ik
 vier
 jaar
 geleden
 besloot
 me
 in
 te
 schrijven
 als
 voltijds
 werkstudent
 voor
 een
 opleiding

tot
 Master
 in
 de
 Geschiedenis
 had
 ik
 niet
 kunnen
 vermoeden
 hoe
 snel
 deze
 vier
 jaar
 zouden

voorbijgaan.
 Dat
 de
 tijd
 niet
 stilstaat
 wist
 ik
 voordien
 al
 maar
 de
 stroomversnelling
 waarin
 deze

opleiding
  mij
  bracht
  lijkt
  achteraf
  gezien
  onvoorstelbaar.
  Na
  een
  ietwat
  schuchtere
  maar

succesvolle
  start
  koos
  ik
  vanaf
  het
  tweede
  jaar
  resoluut
  voor
  Klassieke
  Geschiedenis,
  een

beslissing
 uit
 het
 hart.
 Hypatia
 en
 haar
 dood
 vormden
 het
 onderwerp
 dat
 ik
 uitwerkte
 in

historische
 praktijk
 II
 bij
 professor
 Verboven
 en
 ook
 in
 mijn
 bachelorproef
 dook
 Hypatia
 weer

op
 in
 de
 context
 van
 religieus
 geweld
 in
 Alexandrië
 tijdens
 de
 4e
 en
 5e
 eeuw.
 Het
 blijven
 zoeken

naar
 de
 historische
 Hypatia
 en
 de
 manier
 waarop
 ze
 in
 de
 geschiedenis
 is
 blijven
 verderleven

vormde
 de
 motivatie
 tot
 het
 schrijven
 van
 deze
 thesis.
 Na
 drie
 jaar
 van,
 zeker
 het
 laatste
 jaar,

intensief
 onderzoek
 meen
 ik
 te
 mogen
 schrijven
 dat
 de
 mythologie
 rond
 Hypatia
 meer
 tussen

onze
 oren
 zit
 dan
 in
 de
 bronnen,
 we
 weten
 eenvoudigweg
 weinig
 over
 de
 historische
 Hypatia.

Mijn
 dank
 gaat
 in
 de
 eerste
 plaats
 uit
 naar
 mijn
 promotor
 Peter
 Van
 Nuffelen
 wiens
 opbouwende

kritiek
 mij
 verder
 deed
 graven
 in
 de
 bronnen.
 Ook
 mijn
 co-­‐promotor
 Herbert
 Verreth
 ben
 ik

enorm
 dankbaar
 voor
 de
 talrijke
 mails
 en
 tips
 die
 mijn
 werk
 positief
 deden
 evolueren.
 Door
 de

steun
 en
 interesse
 van
 Marc
 Van
 Kerchove,
 mijn
 werkgever,
 bleek
 het
 echt
 wel
 mogelijk
 om

werk
 en
 studie
 te
 combineren.
 Verder
 wil
 ik
 iedereen
 bedanken
 die
 mij
 de
 afgelopen
 jaren
 heeft

gesteund
 en
 geholpen,
 mijn
 familie,
 vrienden,
 collega’s
 en
 in
 het
 bijzonder
 David
 Vergauwen.

Ten
 slotte
 een
 speciaal
 woordje
 van
 dank
 aan
 iedereen
 die
 mijn
 teksten
 kritisch
 heeft
 nagelezen

en
 mij
 voor
 de
 opmaak
 van
 mijn
 tekst
 heeft
 bijgestaan:
 Ive
 Michiels,
 Liesbeth
 Everaert,
 Sylvie

Van
 Der
 Heyden,
 Angélique
 Blancke,
 Brigitte
 Van
 De
 Velde,
 Liesbeth
 De
 Moor
 en
 Catherine
 De

Groote.

INHOUDSTAFEL

WOORD
 VOORAF
  5

OVERZICHT
 ILLUSTRATIES
  10

INLEIDING:
 DE
 WERELD
 VAN
 HYPATIA
  11

1
  BESPREKING
 VAN
 DE
 ANTIEKE
 BRONNEN
 OVER
 HYPATIA
 EN
 ALEXANDRIË
  16

BRONNEN
 OVER
 HYPATIA
  16

1.1
  Anthologia
 Palatina,
 9.400
  16

1.1.1
  AP
 9.400

  16

1.1.2
  De
 auteur
  17

1.1.3
  Getuigenis
 over
 Hypatia
  19

1.2
  Synesios
 van
 Kyrene
  22

1.2.1
  Epistulae
  22

1.2.2
  De
 auteur
  35

1.2.3
  Getuigenis
 over
 Hypatia
  39

1.3
  Sokrates
 van
 Constantinopel
  48

1.3.1
  Sokrates,
 Historia
 Ecclesiastica
 VII,
 13,
 14
 en
 15
  48

1.3.2
  Cassiodorus,
 Historia
 Ecclesiastica
 Tripartita
 11,12
  63

1.3.3
  Nikephoros
 Kallistos
 Xanthopoulos,
 Historia
 Ecclesiastica
 XIV,
 16
  68

1.4
  Philostorgios
  72

1.4.1
  Historia
 Ecclesiastica
 VIII,
 9
  72

1.4.2
  De
 auteur
  72

1.4.3
  Getuigenis
 over
 Hypatia
  74

1.5
  Iohannes
 Malalas
  76

1.5.1
  Chronographia
 14,11-­‐12
  76

1.5.2
  De
 auteur
  76

1.5.3
  Getuigenis
 over
 Hypatia
  77

1.6
  Damaskios
  80

1.6.1
  Bronnen
  80

1.6.2
  De
 auteur
  82

1.6.3
  Getuigenis
 over
 Hypatia
  84

1.7
  Hesychios
  90

1.7.1
  Hesychios
 in
 Souda
 IV
 644,
 1-­‐11
 s.v.
 Hypatia
  90

1.7.2
  De
 auteur
  90
1.7.3
  Getuigenis
 over
 Hypatia
  91

1.8
  Iohannes
 Van
 Nikiou
  96

1.8.1
  Chronicon,
 84.87-­‐103
 editie
 Zotenberg,
 1883
  96

1.8.2
  De
 auteur
  97

1.8.3
  Getuigenis
 over
 Hypatia
  98

1.9
  Theophanes
  101

1.9.1
  Chronographia,
 Anno
 Mundi
 5906
 [AD
 413/414]
  101

1.9.2
  De
 auteur
  101

1.9.3
  Getuigenis
 over
 Hypatia
  102

1.10
  Nikephoros
 Gregoras
  105

1.10.1
  Historia
 Romana,
 VIII,
 3.2
  105

1.10.2
  De
 auteur
  106

1.10.3
  Getuigenis
 over
 Hypatia
  107

CONCLUSIE:
 BRONNEN
 OVER
 HYPATIA
  109

BRONNEN
 OVER
 ALEXANDRIË
 IN
 DE
 4E-­‐
 5E
 EEUW
 N.C.
  111

1.11
  De
 verwoesting
 van
 het
 Serapeion
  111

1.11.1
  Codex
 Theodosianus
 16.10.11
  112

1.11.2
  Rufinus
 van
 Aquileia,
 Historia
 Ecclesiastica
 XI,
 22
  114

1.11.3
  Eunapios,
 Vitae
 Sophistarum
 VI,
 21
  120

1.11.4
  Sokrates
 van
 Constantinopel,
 Historia
 Ecclesiastica
 V,
 16
  125

1.11.5
  Sozomenos,
 Historia
 Ecclesiastica
 VII,15
  129

1.11.6
  Theodoretos,
 Historia
 Ecclesiastica
 V,
 22
  136

1.11.7
  Conclusie
  140

1.12
  De
 bibliotheek
 van
 het
 Serapeion
  145

1.12.1
  Tertullianus,
 Apologeticum
 18.5-­‐8
  148

1.12.2
  Epiphanios,
 De
 ponderis
 et
 mensuris
 II
  151

1.12.3
  Orosius,
 Historiarum
 aduersum
 paganos
 VI,
 15.
 32
  153

1.12.4
  Anonymus
 Crameri
 (Tzetzes)
 Prolegomena
 de
 comoedia
 Aristophanis,
 1
  155

1.12.5
  Conclusie
  158

2
  HET
 NACHLEBEN
 VAN
 HYPATIA
  161

3
  CASE-­‐STUDY:
 AGORA
  180

3.1
  Inleiding
  180

3.2
  Overzicht
 van
 de
 scènes
  184

3.3
  Hypatia
  189
3.3.1
  Hypatia
 als
 exacte
 wetenschapper
  190

3.3.2
  Hypatia
 als
 filosofe
  198

3.3.3
  Hypatia
 als
 toepassing
 van
 de
 eerste
 regel
 van
 Euklides
  201

3.3.4
  Hypatia
 als
 martelaar
  206

3.4
  De
 verwoesting
 van
 het
 Serapeion
  213

3.4.1
  De
 chronologie
 van
 Codex
 Theodosianus
 16.10.11
  213

3.4.2
  Amenábars
 voorkeur
 voor
 Rufinus
  214

3.5
  De
 bibliotheek
 van
 het
 Serapeion
  219

3.5.1
  De
 Serapeion-­‐bibliotheek
 als
 actieve
 bibliotheek
 ca.
 392
  219

3.5.2
  Fictie
 of
 realiteit?
  224

3.6
  Evaluatie
  225

3.6.1
  Amenábars
 teleologie
  225

3.6.2
  Leidmotieven
 en
 links
 met
 de
 hedendaagse
 maatschappij
  228

3.6.3
  Anachronismen
  231

3.6.4
  De
 historische
 betrouwbaarheid
 van
 Agora
  233

3.6.5
  De
 receptie
 van
 Agora
  235

4
  BESLUIT
  239

5
  SUGGESTIES
 VOOR
 VERDER
 ONDERZOEK
  241

BIBLIOGRAFIE
 BRONNEN-­‐UITGAVEN
  242

BIBLIOGRAFIE
 SECUNDAIRE
 LITERATUUR
  251
Overzicht
 illustraties

Voorblad:
 Rachel
 Weisz
 als
 Hypatia
 in
 Agora,
 scène
 34,
 63:34-­‐64:04,
 2009.

Afb.
 1:
 Serapeion
 onder
 Ptolemaios
 III
 Euergetes
 I,
 246-­‐221
 v.C.

  146

Afb.
 2:
 Serapeion,
 reconstructie
 van
 de
 Romeinse
 fase,
 vóór
 oprichting
 van
 zuil
 van
 Diocletianus.
  147

Afb.
 3:
 Rafaël
 Sanzio,
 De
 School
 van
 Athene,
 fresco,
 Vaticaan,
 500
 cm
 x
 770
 cm,
 1509-­‐1510.
  161

Afb.
 4:
 Julia
 Margaret
 Cameron,
 Hypatia,
 Victoria
 &
 Albert
 Museum,
 1867.
  173

Afb.
 5:
 Charles
 William
 Mitchell,
 Hypatia,
 Laing
 Art
 Gallery,
 1885.
  173

Afb.
 6:
 Judy
 Chicago,
 The
 Dinner
 Party,
 Brooklyn
 Museum,
 1979.
  176

Afb.
 7:
 Judy
 Chicago,
 The
 Dinner
 Party,
 Hypatia,
 Brooklyn
 Museum,
 1979.
  177

Afb.
 8:
 Ptolemaïsch
 systeem.
  191

Afb.
 9:
 Agora,
 scène
 7,
 12:00-­‐14:41,
 epicycles
 voor
 de
 zwervers.
  192

Afb.
 10:
 Clepsydra
 vervaardigd
 door
 Toni
 Murer
 en
 gebruikt
 in
 Agora,
 2009.
  194

Afb.
 11:
 Agora,
 scène
 57,
 97:10-­‐101:21,
 Hypatia
 ontdekt
 de
 ellips.
  196

Afb.
 12:
 Agora,
 scène
 1,
 02:04-­‐03:22,
 Het
 klaslokaal
 van
 Hypatia.
  201

Afb.
 13:
 Agora,
 scène
 65,
 109:05-­‐113:19,
 Hypatia
 wordt
 meegenomen
 door
 de
 parabolani.
  210

Afb.
 14:
 Agora,
 scène
 15,
 27:40-­‐29:22,
 het
 geweld
 escaleert.
  215

Afb.
 15:
 Agora,
 scène
 2,
 03:33-­‐05:55,
 Sarapis,
 de
 stadsgod
 van
 Alexandrië.
  220

Afb.
 16:
 Agora,
 scène
 26,
 52:33-­‐52:48,
 Vogelperspectief
 met
 brandhaarden.
  222

Afb.
 17:
 Data
 van
 IMDb
 op
 13
 april
 2013.
  237

Afb.
 18:
 Data
 van
 IMDb
 op
 13
 april
 2013.
  238

10