Table Of ContentHellenizm ve son osr ndo, lstonbul'do ontik dile ve tisiz iorihinde yer olryor, beg yuzyrllrk
Ortodoks Kilisesi oJ5unceye yonel;k Iikir horeketiyle or- Osmonlr donemi ise onormol bir ke-
toyo Erkmrg, ltolyo'do boqlongrgio ilk sintiden iboret soyrlryordu.2 Turkiye
odern Avrupo'yr oteki bu- himonistler Grek bilginlerinin oQren- Cumhuriyetinde Turk torihini yedi bin
tun geleneksel medeniyet- cisi olmuqtur. yrl once Orto Asyo'do insonlr!rn ilk
lerden oyrron ve ono bugu- Modern Avrupo'do oydrn kimligi, medeniyetine bogloyon Torih Tezi gi-
ne kodor dunyodo ustun bir egemenlik Hellen gelenegiyle ovunur olmugtur. bi, Yunon torih tezi de O*odoks kilise-
so!loyon fikri horeket humonizmo ile !oir Shelly (1792-1822) "btz hepimiz sine bo$lr srrodon Yunonlr iEin bir gey
boqlor. Humonizmo, yeryuzunde inso- Yunonlrlorrz" diye ovunuyor; Lord Byron ifode etmiyor ve modern Yunon top-
no, kdinoi ve hoyot srrlorrno inson ok- (l 78B-l 824), "Hellos"to Turklere kor- lumundo keskin bir onlogmozlrk ve oy-
lr ile yoklogrmo, rosyonolizme oncelik qr "Hellenlerin" bo!rmsrzlrk sovogrndo rrlr!rn temel nedeni oluyor. "Modern
'15.
veren yy. i-olyo'srndo doQmugtur. con veriyordu. Onlor gibi Avrupo'do Yunon kulturu", iddioyo gore "'Bofr' ile
Horekeiin ilhom koynogr Hellenizm, yerlegmig Rum intelligentsio'sr ontik 'Do$u'orosrndo Eozumu olmoyon bir
yoni duquncede sonollo ve yoEom- Hellenism ideoli ile cogorken, loik ve gerilimin iginde krvronmoktodrr ......
do ontik Yunon kulturu ve onun de- ozgurlukEu hel lenizm {edoileri " Graekr" Hellenizm,'Botr'nrn sembolik bir i{o-
$erler sistemini benimseme olmugtur. i'e Mo.o'do Turl.lere korqr Orlodoks desi gibi olgrlonryor".3
Skolost'k Arisro felsefesi Borogno'do popozlor ve Kleftler ile berober oyok- Botrlrlogmo onlomrndo Hellenizm
lbn Rugd'in tefsiriyle okutulurken, lonon Rum koylusu, "Romioi" orosrn- korgrsrndo, holk orosrndo her yer-
Floronso'do Acodemio Plotonico ile do higbir rikri bog yoktu. de hdzrr ve ndzrr Ortodoks kilisesi
Ploton felse{esi ve hurnonizmo, ikinc; Yunon devleii kuruldukton (1830) Riznns nelenenini conlr tutmokrodrr.
,1880'lerde
Atino gohretine er,gen bu 5ehirde ge- yorrm yuzyrl sonro yo- Yunonlryo gore lstonbul'doki Potrik,
ligiyordu. Antik Hellos, Avrupo'ntn zrlon torihlerde, Yunon torihi on- bu gelenegin koybolmoyon timsoli-
Urkutur'u gibi olgrlonryorrve Bott me- tik Hellos'ton beri suregelmig bir to- dir.l Kilise torihini yozon Yunonlr torih-
deniyetinin ustunlugu igin bir konrt olo- rlh olorok tek Eizgide sergileniyor; gilere gore, Osmonlr idoresinde dohi
rok ileri suruluyor. Hellenizm, Bizons'tn Oriodoks Bizons, Hellenlerin kesin- Yunon milleti Potrik'in idoresinde yol-
Pro{. Dr. Ho il inc crk Sokoryo Zof eri'nin 85. Yrldonrimii etkinliklerlne kot lorok Polotl BeLediyesi K0lttir Merkezi'nde 13 Ey tll okSom "Sokoryo,
Turk'ijn Koder Zoferi" boq k heyecon bir konuqmo yopmrstrr. Bu moko e ise llk kez DoQu Botr Yoy nlorr torof ndon 2004 yrlrndo yoyrmlonmr5, Polotlr
Be ediyesi toro{ ndon 85. Y donUmu etkin ikleri -cerqevesinde lOO0 odet bosrlorck kol rmc oro dog trlm 5trr. i5oret eitiQi problem er bok mrndon
gL.tnce liginl ve onemini korumokto olon bu mokoleyi iekror yoyrm omomrzo izin verdigi igin muhterem hocomtzo ieSekkiJr ederiz.
@ krlavuz
nrz dini gelenegi degil, oynr zomon- mondo yoprlmrg bir Rum ikon'undo, diyor. $unu belirtelim ki, berotto kili-
do bo!rmsrz millet vorlr!rnr iemsil et- Fdtih Sulton Mehmed Potrik hozret- selere ve monostrrloro oii toprok ve
migtir. Bu torihqilere gore Rum milleti lerine evrensel egemenligini lonryon eml6ke kimsenin korrqmomosr, olen
hiEbir zomon bo!rmsrzlr!rnr koybetme- belgeyi tokdim ediyor.T Soyrn Poirik bir popozrn mirosrndon beg bin okgo-
migtir.5 Bu iddio, ogogrdo onlotrloco$r Bortholomeos, dunyodo BO kodor don yukorr krsmrnrn podigoh hozine-
uzere, do!ru degildir; {okot Rum top- Ortodoks metropolit ve boqpiskopos sine teslim edilmesi emrediliyor; izdi-
lumundo kilisenin "Rum milleti" uze- bulundu$unu, bunlorrn "Osmonlr dev- voc ve miros iglerinde potrikin yetki-
rinde doimo iom otorite sohibi oldu- rinde oldugu gibi" istonbul'do Kutsol si ieyit olunuyor; Potrik'e oit vergilerin
gu iddiosrnr ispoi iqin, uzerlnde durul- Meclis'te (Soint Synode)'do toplonmo- loplonmosrndo Osmonlr mokomlorr-
mugtur. Bugun de Ortodoks kilisesinin sr gerektigini, Potrik'in onlor lorofrn- nrn hukmu verip yordrm etmesi igoret
n)fuzu, srrodon Rum holkr uzerinde don segilmesini sovunuyor (dunyodoki oluruyor. Uguncu kigilere hitop eden
Bo-rcr "hellenistlerden" doho guqlu- Ortodoks ruhbonr Heybeliodo Ruhbon berot, Potrik'e ltoot olunmosrnr emre-
.liir Rir^.. lzilicp nalonoAivla Rnt'rr mektebi yetiqtirmiqtir). Torihi gerqekle- diyor. Potrik hozlneye yrldo 2000 oltrn
kozmopolii Hellenizm (modernile) oro- re bokolrm: Osmonlr imporoiorlu!u "^i.r.." h,, ^^."Jyr orTtr|p poT-
^"1^..1i
srndoki korqrtlrgr gidermek, "ikilige qo- doneminde istonbul ve Bolkonlordo riklik;qln rekobet edenler eksik olmo-
zum bulmok" igin, Tsoukolos'o gore6 milyonlorco Ortodoks ieboosr olon drQr iqin "ortrk veren kirresneye veril-
"Helleno-Christionity" gorugu orioyo Podigoh, srrf dini iqlerde (izdivoc, mi- meye" diye toyin edilen potrike beroi-
otrldr (Turkiye'de Turk-lsl6m Sentezi ros vb) Potriki cemootin dini reisi olo- to oyrrco guvence verilmiqtir.
gibi). Fokot yine de, Yunoniston'do ve rok tonryon bir toyin berotr veriyordu. Potrik'in otoritesi yolnrz Osmonlr
Krbrrs'to kilise, Rum kimligini temsil Potriki, metropolltlerden kurulu Ruhon? ulkesindeki kilise ve monoslrrloro
cr]cn civncct irzcrinr]c zivnnlccivle ot- meclis se.ivor. foko* secilen Potrik'in gdmil idi; Potrik'i segen metropolit-
kin bir guEtur. cemoot uzerinde otoritesi oncok devle- ler, Osmonlr ulkesinde hizmet goren-
tin, podigoh'rn berotrylo hukuk? bir zo- lerden iboretti. Berotto onlor soyrl-
isfonbul Ortodoks
runluluk kozonryordu. Berottoki ifode- mrqtrr. Osrnonlr merkeziyelgi idoresi
Potrikinin iddiqlon yi oynen okuyolrm: "Nigon-i humdy0n Bolkonlordo Srrp-Bulgor doneminden
...hukmu oldurki, ddrende-i misdl-i kolon potriklikleri logvedip lsionbul
Gunumuzde Po'rik Bortholorreos,
qerif Simeyon'u mohr0so-i lstonbul'do potrikine bo!lomrgir.
kilisenin "ekumenil." (evrensel) bo-
Bodriyorh nosb edup".B Bundon son- Potrik Borholomeos Aksiyon'o ver-
!rmsrz korokteri uzerinde konugurken,
ro sultonrn toyin berotr, yoln z Osmonlr digi sOyleqide "Turkiye devletinin dun-
Osmonlr doneminde dohi bunun ",l4.
ulkesinde Potrik'e tdbi yerleri soyryor, yodo prestiiine" yordrm eder koydrylo,
osrrdon beri kesintisiz devom" etti$i
burolordoki metropolit ve piskopos- Turkiye uye olmodon once ekumenik-
iddiosrndodrr. Kuqkusuz yokrn bir zo-
lorrn "ozli ve nosbr bunun elinde olo" lik ve Ruhbon Mektebi'nin tonrnmo-
krlavuz @
sr gerektigi uzerinde durmokto, yok- imporctorlu!uno dohil ediliyordu. meyece!i boyle bir notoyr, Osmonlr
so AB'ye kotrlomozsrnrz, ihtorrnr yop- 1830'do Londro'do toplonon kon- hukumeti, iobli reddetti. Beklenmedik
mo kto {eronsto ildn edilen (3 tubot 1830) bir qey oldu: Muttefiklerin dononmo-
I
Soyrn Borteholomeos, Potrikligin kuguk Yunoniston devleti, o zomon sr hdindne bir soLdrrr ile Novorin'de
evrenselligini ispot konusundo dev- Moro, Attik yorrmodosr ve Kiklot odo- Osmonlr dononmosrnt yokrp yok etti
let bogkonlorrnrn kendisini ziyoretle- lorrnr srnrrlorr igin olryordu. Yunoniston, (20 Eklm 1827). Durumu f rrsot bilen
rini zikreder. ABD'de, sistemli Turkiye bu gekirdekten odrm odrm ilerleyip Rusyo horp ildn etti (14 Nison 1 828).
oleyhtorr bir Rum diosporosr oldugu 1912'de Merig nehrine f odor gen s- Sovoq (1 828-1829) sonundo Edirne
herkes n molumudur. ABD seqimle- leyecek, nihoyet 15 Moyrs l9l9'do ondloqmosrylo (14 Eylul 1829) Bobrdli,
rinde Boqkon odoyr, Rum ve Ermeni golip Avrupo devletlerinin dononmo- bogrmsrz bir Yunonlsion igin Buyuk
ozrnlrk oylorrnr gekmek igin mulloko lorr himoyesinde izmir'de Anodolu'yo devletlerin (Rusyo, lngiltere, Fronso)
Turkler ve Turkiye oleyhinde gorunme oyok bosocoktrr. ipsilonti oyoklonmo- Londro'do kororlcqirrdrklorr protokolu
gere!ini duyor. lsionbul'o gelen eski sr bostrrrldr, fokot ispilonti'nin kordegi kobul etmek zorundo koldr. 1832'de
ve yeni ABD bogkonlorr Potrik'i ziyorei- Dimitri, Moro'do kilesenin onculugu Buyuk Devletler, Yunoniston stntrlortnt
te kusur etmezler. Ameriko'dcki Rum kuzeyde Arto-Volo gizgisine kodor ge-
piskoposlorr Potrik segilmek ve bu- niglettller. Kiklot Adolorr ve Agirboz'un
nu Turkiye'ye tonrtmok isterler. Soyrn bu devlete verilmesiyle Turkiye iqin
Bortholomeos'o gore neden Turkiye ilk kez Ege sorunu ortoyo grkmrg ol-
d grndoki piskoposlordon Potrik seqil- du. Hristiyon olsun, hellenist olsun
mesin! Soyrn Polrik'in beyonlorr uzere Avrupo'do komuoyu, Yunon dovost-
"9 mdi yepyeni bir sureq vor, AB kopr- no coqkulu destek veriyordu. Osmonlr
s ndoki (l) Turkiye'nin Kopenhog kri- (Turkiye) igin yeni uzun torihi bir bu-
-er e' cerceves rde" Potrikl,gin 's-eL- no rm donemi oqrlmrq bulunuyordu.
"rrltot o" yerine getirilmelidir.e
"r BunoL m bugun de son bulmug degildir,
Kcr-oro vormck igin bu yczrdo, 'crr h be ki koqul or Turkiye igin gittikge do-
-j-j::.-j-::--'--v--r- , : - ro do koiulegmigtir (Yogmodo Fronso
co poyrn old ve Novorin'den sonro
dononmosrz kolon Osmonlr imporo-
tor uQunun bir porgosrnr, Cezoyir'i ig-
'1830.
gol etli: l4 Hoziron Osmonlr
devleii 1847'ye kodor bu iggoli tonr-
ll. Krbrrs ve Ege momrgtrr. Osmonlr hukumetinin ABD
ile ilk yokrnlogmosr do 1om bu torih-
Sorunlon'nrn Torihi
te gergeklegti, bir ontlogmo imzolondr
Koynogr: Megoli ldeo
(7 Moyrs lB30)).
ile hoikr oyoklondrrdr (6 Nison 1821).
Bugun Yunoniston ile sorunlort- isyon, Ege odolorrno yoyrldr. Asiler, Yunonlr lor, "mikroosyotik (Anodolu)
m z doho soglrklr de!erlendirmek Moro'do bir meclis kurup bo!rmsrzlrk feldketinden" sonro do bugune kodor,
igin geriye, lorihe bokmok gereklidir. il6n ettiler (l Ocok 1822). Mrsrr volisi iorihi Grek imporotorlu$unu ihyo ho-
Csmonlr ulkesinin, Hristiyon teboo- Mehmed Ali Pogo kuvvetleriyle isbirli0i yolinden vozgegmemiglerdir. Megoli
ldeo, durumo gore deglgik tokiik-
nrn bo!rmsrz dev'lle8tl2er'l kurorok porgo- yopon Osmonlr ordusu, sonundo isyo-
lonmosr sureci, Yunon isyonry- nr bostrrdr (Misolongi ve Atino'nrn tes- ler kullonrlso do, hellenizmin degiq-
lo boqlomrgtrr. Yunon gizli devrim or- limi 1827). O zomon Rusyo do!rudon mez hedefidir.r0 Her Yunonlr'nrn yu-
gutu Filiki Etherio boqkonr Aleksondr dog.,Jys horekete gegti; lngiltere ve reg nde bir gu'r is onbul ve izmir'de
lpsilonti, Rusyo himoyesinde I B2l'de Fronso ile onloqorok ozerk bir Yunon Yunon boyro!rnr gormek hoyoli yotor.
Bogdon'do isyon boyro!rnr koldrrdr (6 devleti igin ortok kororo vordrlor ve bu Torihte Yunonlrlor, Turklere korqr doimo
Mort 1821). Bizons'r ihyo igin kurulon koror Osmonlr hukumetine bildirildi. Hrisriyon Avruoo'n'n destegine guven-
Filiki Etherio (sonrodon Ethniki Eiherio) Osmonlr hukumetinin reddetmesi uze- miglerdir. I 352'de Turkler Avrupc'yo
Cemiyeti'ne, Polrik gizlice uye olmug- rine buyuk devletler (Rusyo, lng;11"t", oyok bostrgr torihten itiboren Bizons
tu. Cemiyetin progromrndo Megoli Fronso) kendi orolorrndo bu kez bo- devleti, Romo Popo'srylo iligki kuro-
ldeo'yo gore, Moro, Orto-Yunoniston, !rmsrz bir Yunon devleiinin kurulmo- rok Osmonlr'yo korqr Avrupo'don bir
Tesolyo, Trokyo, Botr Anodolu, Ege sr uzerinde bir proiokol imzoloyorok hoglr ordusunu horekete gegirmek
Adolorr, Girit, Krbrrs, Ponros; istonbul (4 Nison 1826) Bobrdli'ye bildirdiler. igin her iurlu goboyr horcomrqttr.rl
merkez olorok ihyo edilecek Grek Boirmsrz hiEbir devletin kobul ede- I 359'do Bizons-Popolrk dononmostntn
@ krlavut
Lopseki qrkormosr, Osmonlr'yo korqr di. Sovogo son veren Berlin Kongresi Horbi potlok verip Osmonlr devletiy-
ilk Hoqlr soldrrrsrdrr. O zomon omog, (l878), Bolkonlordo Osmonlr imPo- le sovog durumuno gelince ingil+ere,
Bo!oz'rn Avrupo yokosrndo yerleqmig rotorlu!unun porgolonmosr surecinde Krbrrs uzerinde egemenli$ini ildn etti.
bulunon Turkleri Anodolu'yo geri sur- boqlrco donum noktosr olmuqtur. ingilizler, Krbrrs't, doho sonro Mrsrr'r
mel+i (Gelibolu f.orE'srndo Lopseki, Berlin kongresi tortrgmolorr devom (1882) hoksrz yere iggol ettikten son-
Turt<lerir Rumeliye goqunun son ge- ederken, Ingil'ere hukuneti "gelecek- ro Osmonlr'yr destekleme politikosrnr
gig iskelesi idi). te Osmonlr Asyo'srno Rusyo toro{rn- terk edecek ve Osmonlr devletini or-
don yonelebilecek blr soldrrryr onle- iodon koldrrmok iqin elinden gelen her
Girit ve Krbrrs: Soldrrgon mek" igin goronti verme korgrlr$rndo geyi yopocoktrr.
Hellenizm ve Avrupo Krbrrs'rn ieslimini istedi; tehdit ve bos- Osmonlr devleiinin gug durumun-
krylo bunu Osmonlr hukumetine kobul don yororlonmoyr iemel siyoseti yopon
Giri.f in ve Ege Adolorrnrn Yunon ettirdi. Yoprlon onlogmodo Osmonlr Yunoniston, Berlin Kongresi goruEme-
devleti torofrndon iggoli sureci, bugun devleti, bu orodo Dogu-Anodolu'do leri srrosrndo resmen; Epir, Tesolyo
korgrloqtr!rmrz Krbrrs ve Ege sorunu Hristiyonlor (Ermeniler) igin isld- ve Girif in kendisine brrokrlmosrnr is-
igin oydrnlotrcr verller so!lomoktodrr. hot yopmoyr kobul ediyordu. Bu son tedi. Girit'ie yeniden isyon grkorto-
Girit'in ilhokr, Buyuk Yunoniston pld- modde ile ingiltere, Turkiye'nin boqr- rok Enosis'i gerqekleqtirmeyi denedi.
nrndo onemli bir oqomo idi. Drgorrdon no bir de Ermeni Sorunu grkorocoktrr. Girit odosrnrn Yunoniston'o ilhokr go-
komiteciler sokorok holkr isyono kr5- Anloqmodo, Dogu-Anodolu toProk- ruqmelerde gundeme geldi, Nihoyet,
krrtmo yoniemi, Girit'le 1839'don bog- lorrnrn Ruslorco boqoltrlmosr holinde, odonrn 1868'de kobul edilen ozerk-
loyorok bir srro isyon horeketlerinde ingilizlerin Krbrrs'r bogoltmosr kogu- lik durumunun guglendirilmesi kobul
uygulondr. Ado'do yerli holk orosrn- lu eklendi ve Ado uzerinde Osmonlr edilerek, Osmonlr egemenligi doho
do muslumonlor onemli bir soyrdo idi- egemenli$inin devom ettigi hokkrndo do zoyrf lotrldr: Gtrtt, 49 hristiyon, 31
ler. Yunonlston; ingiliere, Fronso ve ingiltere'den bir "senet" olrndr. Fokot muslumondon kurulu bir meclisin ido-
Rusyo'yo bir memorondum vererek ingiltere ododon gekllmedi ve l. Dunyo resi oltrno konocok, Turkge ve Rumco
Girii'le Enosis, "birlegme" tolebinde
bulundu (10 A$ustos 1839); oYnr zo-
mondo Osmonlr idoresinde bulunon
Tesolyo, Mokedonyo ve Epir'e komite-
ciler, sozde ogretmen popozlor gon-
dererek, korgoqo grkormoYo boglo-
dr. I853-l856 Krrrm Sovogr srrosrndo
Osmonlr devleti Rusyo'yo korqr Fronso
ve ingilfere'nin muttefiki oldu$u hol-
de Yunonision, sovog oqmok tehdi-
dinde bu undu. Girit'te krgkrrtmolor
sonucu, I866'do buyuk bir oYoklon-
mo oldu; Girit Rumlorr orolorrndo bir
hukumet kurup Enosis'i, Yunoniston
ile birlegtiklerini ildn ettiler. l86B'de
Osmonlr devleti, ciddi onlemler ol-
mo gere$ini onlodr; Girit'ie korgogo-
yr onlemek uzere Yunon hukumetine,
krgkrrtmoyo son vermesi igin bir no-
io verdi; notontn reddi uzerine iligki-
ler kesildi. Bir sovog qtkmosrnr isteme-
yen Buyuk devletler mudohele geregi-
'l869
ni onlodrlor. Po'is Kor^feronsrndo,
Yunon getelerinin fooliyeline son ve-
rilmesi ve sildh gonderilmesinin yo-
soklonmosr kobul edildi. Boylece, bir
Osmonlr-Yunon sovoqt onlenmiq oldu.
I 875-l 878'de Bolkonlordo orloyo Er-
kon isyonlordon ve Osmonlr-Rus sovo-
qrndon Yunoniston yororlonmok iste-
krlavuz @
resmi dil olocoktr. Andloqmodo oyrrco, Yunon hukumeti, ne olurso olsun, Osmonlr'yr destekleme politikosrnr
Osmonlr-Yunon stntrtndo Yunonision Avrupo'nrn kendilerini brrokmoyoco- segtiler. Enosis igin Yunoniston bir to-
lehine deQigiklik ongoren bir modde $rndon emin idi. Osmonlr huk0meii ni- krm ,gl8ir9ig9im'dloe rde bulunmoyr surdur-
kobul edildi. Osmonlr hukumetiyle is- hoyet I / Nison 1897'de Yunonision'o dii. bir Girit Anoyososr ve
yoncr Rumlor orostndo Holeoo'do bir sovoq ildn etmek zorundo koldr. Ado'nrn kendi boyrogr kob0l edildi;
onlogmo imzolondr (20 Kosrm lBZB). O zomon Bobrdli igin uluslororo- boylece Girii, sozde Osmonlr ege-
Girit Rumlorrntn ve Yunoniston'tn do- sr durum elveriqli idi: Buyuk Devletler menligi oltrndo olmoklo berober ger-
imo osrl omocr Enosis'ti. Yunoniston, dogudoki bunolrmrn bir genel sovoqo gekte bogrmsrz bir devletgik holine gel-
Berlin Kongresi'nde voodedilen srnrr donuqmesinden koygrlonorok sovo- di. l90l'de Yunonision'rn kendi bo-
degigikligi moddesini gerqekleqtirmek go korqr idiler; obur Bolkon devleileri, grno Enosis'i gergekleq+irme giriqimi-
iEin horekete geqti. Osmonlr hukume- Bulgorision ve Srrbiston, Yunoniston'rn ni Buyuk Devletler onlediler. l9O8'de
ti direnince Yunon hukumeti, Avrupo Mokedonyo'do genigleme girigimlerin- lstonbul'do Megrutiyet ildn edilince,
Buyuk Devletlerine boq vurdu. Buyuk den rohotsrz idiler. Osmonlt ordusu, Girit Meclisi, Yunoniston'lo birlegme
Devletlerin boskrsr sonucu Osmonlr Domeke'de Yunon ordusuno korgr ezici kororr oldr. Buyuk Devletler, Ado'doki
hukumeti Epir'in guneyini Yunonision'o bir zofer kozondr (15-1l Moyrs 1897), oskerlerini geri gektiler. Ancok mus-
brrokmok zorundo koldr. Buiun soru- Atino tehdit oltrndo idi. Yunoniston, lumon holkrn soyktrtmtno kurbon git-
nun oslr gudur: Yunonlrlor, Girii'te ol- oncok Buyuk Devletlerin hlmoyesinde mesini onlemek uzere bozr onlemler
sun ve bogko bolgelerde olsun mus- bu gug durumdon kurtulocok.irr. Buyuk olrndr. l. Dunyo Sovog'ndo, 'l 9,15'te
lumon holkrn vorlrQrnr gormezden ge- devletler otegkes iEin Bobrdli uzerinde ingiltere ve Fronso, Yunonision'r ii-
liyor; torihi geriye gevirmek isiiyordu. boskr yoptrlor. Rusyo, horp tehdidinde ti{oko sokmok igin, Megoli ldeo he-
Bugun Krbrrs'fo do oynr sorun korgt- bulundu. Buyuk Devletlerin de kotrlr- deflerinden biri olon Botr Anodolu'yu
srndoyrz. Popodopoulos'un uzlogmoz mrylo istonbul'do yoprlon borrg kon{e- onerdiler. liild{ devletlerinin l9'l 5
iutumunun osrl nedeni budur. ronsr okobinde, Osmonlr-Yunon borrg Mort Qonokkole bozgunu uzerine
Yunonislon, Guney Mokedonyo'n tn ondlogmosr imzolondr. Bu ondloqmo- ingiltere, Yunonlston'r sovoso kotrlmo-
ilhokr igin orodo do korgogo qrkor- sry o gdlip OsmonJr devleti Tesolyo'nrn yo ikno igin Krbrrs'r vood etti (1. Dunyo
mokto gecikmedi. Girit'i ilhok igin, tomom nr Yunoniston'o veriyordu. Sovogr g k nco Ingiltere, Ktbrts'r res-
'l885'te
potlok veren Bulgoriston Yunonision, doimo Avrupo'n n himo- men ilhok ettigini ildn etmigti). Buyuk
bunolrmrndon yororlonmok istedi yesine guvenerek soldrrr politikos nr Yunoniston hoyolinin nihoyet gergek-
(Bulgor PrensLigi nu{usun buyuk bo- s-rd-'ecel-ir (C zo-or Fronso'do go- legece!ine inonon Bogbokon Giritli
lumu Muslumon Turklerden oLugon zeieler Yunoniston igin enfont gdt6, gr- Eleulherios Venizelos, Yunoniston'r
Rumeli-i $orki Vildyetini iggol ve ilhok morLk gocuk deyimini kullonmoyo bog- muttefikler yonrndo sovoqo soktu (26
etmigti). Ado hristiyonlorr, l BBB'de ye- lodrlor; Yunoniston ve Krbrrs'r benim- Hoziron 1917). Dunyo Sovogr sonlo-
niden oyoklondrlor ve Muslumon hol- seyen Avrupo Birligi bugun de oynr rrndo imzolonon Neuilly borrg ondlog-
ko soldrrmoyo boglodrlor. Osmonlr hu- rolu surdurmuyor mu?). Buyuk dev- mosrylo (27 Kosrm l919) Yunoniston,
kumeti muslumonlort korumok uzere leiler, nihoyei Girit'i ozerk ildn ettiler Bulgoriston'don, Turklerin gogunluk
osker gondermek zorundo koldr; is- ve Turk oskerinin qekilmesini istedi- olugturdu!u Gumulcine-Dedeogoq
yonr bostrrdr. ler. Himoyesiz kolon Muslumon holk, bolgesini olorqk Merig nehrine do-
I895'ie Girit Rumlorr yeniden oyok- Ingiliz iggol kuvvetleri ve Rumloro kor- yondr. Yunon oskeri, ltildf Devletleri
londrlor. Bu kez Ado'doki Rumlorlo gr oyoklondr (l898). ingiltere ve ortok- kuvveileriyle birlikte istonbul'o girdi.r2
Muslumonlor orostndo gorprgmolor lorr, Osmonlr oskerini ve memurlort- Sdvres Andlogmosr (10 Agustos 1920),
boglodr. Buyuk devletler, bir Osmonlr- nr zor kullonorok odo drgrno ottrlor. i'-;. ',- F^o hAlneci'lo F. o ndo ln rr
Yunon sovogrnr onlemeye golrgtrlor- Adoyo Yunon prensi Yorgi'yi voli yop- Dog u-Trokyo'yt Yuno niston'o veriyor,
so do, bogorrlr olomodrlor. Adoyo trlor. Boylece Girit, Buyuk Devletlerin Krbrrs'rn Ingiltere egemenliSine brro-
Osmonlr oskerinin gonderilmesine mudoholesiyle Yunoniston'lo Enosis'e krlmosrnr onoylryordu. Megoli ldeo he-
korgr Erktrlor, ote yondon Yunoniston Eok yokloqtr. Muslumonlor Ado'don men henen gergekleEmek uzereydi.
odoyr ilhok iqin oskeri hozrrlrkloro bog- kitle holinde goqe boglodr. Yunoniston, Turkiye Bo!rmsrzlrk
lodr ve 10 $ubot 1897'de bir Yunon Bu ogomodo Almonyo'ntn Sovogr ve Lousonne Andlogmosr'ndo
birligi Honyo yokrnlorrndo koroyo qrktr. Avrupo'do ustun bir devlet olo- (24 femmuz 1923) koybettigi tum
Girit'in Yunonis.ion'o ilhokr ildn edildi. rok yri kseliqi doloyrsrylo ulusloro- olonlordo, yoni Krbrrs'to, Ege'de 19.
Buyuk Devletler, Giril'e bir dononmo rosr iligkilerde temelli degigiklik- yuzyrl boyunco oldugu gibi, bugun de
gondererek Enosis'i onlediler, odo- ler goruldu. AImonyo, Bolkon iqle- soldrrdr holindedir. AB iqinde, Avrupo
yr iggol ettiler. Bu sefer Yunoniston, rinde onohtor devlet durumuno geldl himoyesinde (Moostricht gorontileri
Mokedonyo'yo geteler gondererek (l8Bl Uq imporotor ittifokr). Almonyo Yunonlrlor orosrndo boyrom gibi kut-
sovogr koqrnrlmoz nole getirdi. Ziro, ve Avusturyo bloku, Girit sorunundo lonmrgtrr) Yunoniston, Ege'de Kordok
@ krlavuz
koyolrklorrndo pervosrzco Turkiye'ye verdi (14 $ubot 1914). Osmonlr hu- yo elveriqli bir hovo olonr kuruldu-
meydon okumo cesoretini bulmok- kumetinin protestosu bir sonug ver- !u unutulmoktodrr. Prof. Oron'o go-
tod rr. medi. l. Dunyo Sovogr orefesinde yo- re, Limni ve Semodirek odolorrnrn
prlon gizli onloqmolordo ltolyo'nrn 1937'den beri oskeri yonetim oltrno
Ege Sorunu Oniki Ado uzerinde tom egemenli$i konmosrno Turkiye, "dostluk ve diyo-
onoylondr (26 Nison 1915). Ancok, log" diplomosisi hotrrrno, itiroz etme-
Osmonlr-ltolyo sovogr strostndo
ll. Dunyo Sovogr'ndo ltolyo'nrn yenil- migtir, eimemektedir.
(l9l I -1 912) deniz ustunlugune sohip Ege'de Yunon ihl6lleri,
gisi uzerine Oniki Ado (Dodeconese)
Itolyo, Oniki Ado'yr iggol etti (23 Nison-
Yunoniston'o verilecektir (31 Mort "Lozon'don sonro,.'lusloro.osr ge-
17 Moyrs 1912) (14. ynzytlda Rodos,
1946). Boylece, Megoli ldeq onemli ligmelerin Yunoniston Iehine igle-
Oniki Ado ve Meis, Popolrk'o bo$lr
bir ogomosrnr gergeklegtirmig, yeni- mesinden koynoklonmoktodtr".r5
Soini-Jeon $ovolyeleri Torikotr'nrn ido- den Anodolu kryrlorrno doyonmrgtrr. Ozellikle, "Yunoniston, AB'nin por-
resi oltrno girdi. Osmonltlar, 1522'de
Yukorrdo ozetledigimiz torihge, gosrdrr ve kendisiyle gorprqocok bir
Rodos ve Oniki Ado ve Meis'i, 1566'do Yunoniston devleiinin kurulugundon Turkiye'nin oynr zomondo AB'yle go-
Sokrz'r ulkeye kottrlor). Rusyo'ntn qo- (l830) 1946'da Oniki Ado'nrn iggo- trgoco!rnrn forkrndodrr"'o
bolorr ve himoyesi sonucu, Bolkon line kodor, doimo Avrupo'ntn deste- Turkiye'nin Botr ile iliqkileri yo-
Devletlerinin (Srrbisron, Bulgoriston
giyle odrm odrm nosrl genigledigini gun oldugu holde Yunoniston'rn
ve Yunoniston) Osmonlr'yo korgr bir- gostermigiir. Lousonne Andlogmosr Dogu ile iligkileri buno boko-
leqmeleri ve sovo! ogmolorr (7 Ekim korgrsrndo toohhutlerini birer birer rok gok doho srnrrlrdrr. Bu yuzden,
1912) izerine, Bobroli itolyo ile bo- Ege Denizi'nde uluslororosr sulor,
1r r9q1 y2o):p mTrookb lzuorgruonrpd oi tokolylod'ry (o1 8b rErokkimrl- #*r**,k *€.r r,i 1i v: Y* ;t*.c'"r i *?;ei:, Tleu rikliiQyek'inlelnri Aigkidne hnoizy om.iie monleekmet lteorgiyrr-.
dr. Anlogmo gere!ince Oniki Ado &# i;g**i *!;+-rxL ":c**14 {,*{.:- Ege'de ,1500 odo Yunoniston srntr-
Osmonlr'yo geri verilecekti. &e,r {z +}t {rz'{zr i: i r Li* * * r91 e-J ;x, lorr igindedir ve bunlordon ustun-
O zomon Osmonlt, Yunoniston de inson yogoyon odolorrn korosu-
Tri ril.lil*'ni* *ay+ti {3?-q*f*-
ile horp holinde idi. Hukumet, Oniki yu hokkr vordrr. Kordok bunolrmrndo
Ado'nrn Yunoniston toro{rndon ig- *t1;art x* iear6t g3*tx"i*st;*;i ortoyo grktr!r gibi, Yunoniston, Turk
golini onlemek igin, gegici olo- kryrlorrno yorrn yerlerde egemenlik
rok itolyo elinde kolmosrno rozr ol- .q&t* i r #*it iir; i*s:: l*a'ai ::*;lk- iddiosrylo Ege'de konirol sohostnt
du. Bolkon Sovoqr (17 Ekim 1912 - t-3. r**+;;q*t *tc:t*ht**i Y. biteviye geniElet-e oeqindedir. Son
3 Arolrk 1912) sonundo Osmonlr, olorok nufussuz odocrklorr, Avrupolr
milyonlorco Turk-Muslumon holkrn gignedigi holde, Bobr6li hukumetleri yoboncrlor dohil nolf rn gelip yerleg-
oiurdu!ur3 ium Rumeli'yi koybetti. gibi, Cumhuriyet hukumetleri de kor- mesine ogmrqirr; bu onlem, kuqkusuz,
Yunonision, Seldnil.'i iggol et+i; do- gr onlemler olmo imkdnrndon kendi- korosulorrnr genigletmek igin bogvu-
nonmosr Ege Denizi'nde ustunluk sog- ni yoksun gormugtur. Yunonision'tn rulmuq yeni bir onlemdir.
lodr. Londro Konferonsr (30 Moyrs "Lousonne ihldlleri", Boskrn Oron to- Korosulorr, Lousonne'do 3
l9l3); Seldnik, Guney Mokedonyo ve rof rndon ,1995 torihine kodor oyrrn- mil olorok kobul edildi. 1936'do
Girit'i Yunonision'o verdi. Yunonlrlor, trlr olorok iglenmigtir.ra Turkiye'yi bir- Yunoniston tek toroflr olorok 6 mile
Ege Adolorr uzerinde iddiolorrndon kog kez sovoErn kenorrno getiren, Ege grkordr.'Dosi" Turkiye ifiroz etmedi.
vozgegmediler. Bolkonlr mutie{ikler Adolorr'nrn ve Krbrrs'tn onilogmolorlo Bu degiglklik sonucu, Yunoniston'rn
orosrndo sovoq bogloyrnco (Hoziron sopionon stotusu uzerindeki ihldlleri, Ege'de poyr %35'e grktr, 1947'de
1 91 3), Osmonlr'n'n Midye-Enez hot- Yunoniston'rn AB cephesine kotrlmo- Oniki Ado'nLn ilhokrylo bu olgu
tr otesinde oskeri horekdio girigme- srndon sonro Turkiye iqin son derece %47'ye erigti. Ege'de Turk korosu-
sine Buyuk Devletler izin vermedi- ndzik hoyoti bir nitelik kozonmrgtrr. lorr ise oncok 7. 1'lik bir poyo ulog-
ler. Bobrdli, Anodolu kryrlorrnrn he- Ozellikle, lstonbul ve Botr Anodolu tr. 1981'de Bogbokon Andreos
men yokrnrndo Midilli ve Sokrz gibi igin hoyoti bir ihl0l, Limni, Semodirek, Popondreu, Yunon korosulortntn
Adolorrn Yunoniston'o btro<rtmostno Midilli, Sokrz, Sisom ve Nikoryo odo- l2 mile grkorrlmosrndon soz etti.
korqr oldu!unu resmen bildirdi (Arolrk lorrnrn oskerilegtirilmesi ve sildhlon- Turkiye, Ege'yi bir Yunon golu holine
1913). Buyuk devletler buno olumsuz drrrlmosrdrr. Yunoniston, bu ihldllerin, getirecek bu iddio korgrsrndo bunun
yonrt verdiler ve Londro'do bir oroyo Turkiye'nin 1974'Ie Ege Ordusu'nun bir ",ls9o9v5o'gte n edeni" oloco!rnr ildn eiii
gelen Buyi.rkelqiler Kon{eronsr, Meis (4. Ordu) konuglondrrmrg olmostno ve T.B.M.M. hukumeie os-
drgrndo Oniki Ado'yr itolyo'yo, imrot korqr bir onlem oldugunu ilerl sur- keri mudohole yetkisi veren bir ko-
(Gokqeodo) ve Bozcoodo drgrndo Ege mektedir. Fokot, doho 'l 952'de Leros rorr kobul etIi. 12 mil kobul edilirse
Adolorrnrn lomomtnt Yunoniston'o odosrndo, oskeri omoglo kullonmo- buno denk olorok krto sohonlrgr ve
krlavuz @
hovo sohosr do genigler. Bunun so-
nucu, Yunon korosulorr yizde 72.8'e
Erkocok, Turkiye, Yunon korosulorr-
nr kullonmodon ogrk denizlere qrko-
moz durumo duqecekiir.
Gergek gudur: Yunoniston, AB
uyesi olorok ddeto dokunulmoz bir
konumdo, Turkiye'nin hoyoti men{o-
otlerine korgr pervosrzco soldrrgon
onlemler olmokto devom etmektedir.
Turkiye'de hukumetler ve poliiikolor
nle;i<chilir {nLnt r^"loli io^.-
"t,'n
lroteiik guvenlik gerekleri degiEmez.
AB ve NATO uyesi Yunoniston'rn oy-
nr zomondo Moskovo ile igbirligi igi-
ne girdigi (Andreos Popondreu'nrn
Rusyo ziyoretleri), Rusyo'nrn geliqmig
nobilir. Anodolu'nun Ege'de kr'o so- olesef Turk hukumetleri torofrndon,
sildhlorrnr oldrgr (Krbrrs'o uzun men-
honlr$r gozordr edilemez. Sonundo, "dosrlu$o rioyeten" vokrinde protes-
,illi [:trolo, nAnr]arilmaci\ nAu nlcn
iki toro{rn korosulorr'ndo orogtrrmo io edilmemesi sonrrcrr. Turk devletini
koqmomokto dtr. "Azomi" l2 mil ko-
yopobilecegi oErklonorok gerilim stroteiik bokrmdon ziyodesiyle zoyrf-
rosuyu kurolr uluslororosr hukukun
bir sure igin ertelendi. Hovo soho- lotmrgirr. Holen, Yunon hukumeti bu
tonrdr!r bir esostrr. Yunoniston, Turk
srno gelince, korosulorr uzerinde- "hoklorrnr" sovunmok igin tum AB'yi
gemilerinin " zarerstz gegiE" yopobi- ki hovo olonr, o devletin egemen- orkosrno olmo gobosrndodrr ve du-
laroiini ilori <iirercL Fae'Ac h" h^L-
krnr kullonmok istiyor. l2 mil uygu- ligi oltrndodrr. Yunonision, I 93,1'de rum Turkiye igin qok tehlikeli bir ogo-
hovo egemenlik olonrnr 10 mile qr- moyo erigmigtir. Turkiye'nin AB'ye ko-
lonrrso, Turkiye'nin korosulorr I 6.3
kord. Turkiye bu tek yonlr iosor- trlmo giriqimi soldrrryr notrolize etmek
oron rndon 9.27 orantna inecektir.rs rufo, I 974'le korgt grkorok, Yunon 'C:n tek yol gibi gorunirr; omo muzo-
Turkiye, 12 mil sozlegmesini imzolo-
hovo sohosrn n korosulorrnr, yoni kere torihi olmok iEin yoprlon gorug-
mom gtrr. Ege denizi yorr-kopolr bir
6 mili oqomoyocog goruqunu ile- melerde Avrupo, Osmonlr donemin-
den zd;r. hrr sehenle Yunoniston'r-
ri surdu. Yunonistcn ise,6 mil ote- de oldugundon do doho qok, Hellen
12 mil uygulomosr, Turkiye'nin oErk
sinde I O mile kodor sohonrn ken- yondoqlorrnrn dovolorrnr kendi do-
denizlerle boQlontrsrnr engelleyecek-
iir. Turkiye bOyle bir tutumun ogrk- di egemenlik sohosr oldugunu ile- vosr gibi benimseyerek korqr Erkmok-
go soldrrr onlomrno geldigi konr- ri surmektedir. Turk ugoklorrnrn bu iod rr.2l
munozorolr 4 mil iginde ugmolorr,
srndodrr. Dugmono korgr dugmonco
Krbrrs
Yunoniston torofrndon Yunon hovo
dovronrlrr. 12 mil uyguromosr/ on-
sohosrnr ihl6l biEiminde yorumlon-
cok bo5ko bir devletin itirozr olmo- Krbrrs dovosrndo demogrofik du-
r] r;r +nlzclirrla ^o.o.li ^l". honrori moktodrr. lki devlet orosrndo defo- rum son derece onemli bir konudur.
lorco bunolrmo neden olon bu du-
durumlordo (1 951 lngiltere-Norveq Rum torofr, Turklerin Ado'do bir ozrn-
rum, 2003'de iki torof orosrndo iek-
bolrkqrlrk dovosr) Uluslororosr Adolet lrk oldugu ve Krbrrs devleti iginde bir
Divonr bu gorugu benimsemigtir.re ror gurdeme gelmig, bir Turk uqogl ozrnlrk siotusunde yer olmolorr iddi-
Yunoniston "krto sohonlr$r" konu- dugurulmug, Yunoniston gikdyetini osrndodrr. Turk torofr ise, Turklerin
sundo do, mevcut korosulorr qizgi- bu kez AB'ye goturerek Turkiye'yi Ado'do Rumlorlo oynr hokloro sohip
sini esos olmo tezini orioyo otmok- "soldrrgon" durumdo gostermig, boy- egemen bir holk oldugu goruqunde-
lo, Turkiye'nin Ege'de petrol oromo lece AB ile korgr korgryo getirme tok- dir. Krbrrs sorununun oqmozlrQr, to-
hoklorrnr srnrrlondrrmok ister. Yunon tigini kullonmrqtrr. Son kez Krbrrslr bon tobono zrt bu gorug oyrrlr$rndon
odolorrnrn gizgisi, Turkiye'ye krto so- Rum Lider, AB kolkonr orkosrno sr- koynoklonmoktodrr. Turk tezi gu hoklr
honlr$r brrokmomoktodrr. Krto ulke- grnrp Turkiye'ye korgr krlrg sollomok torihi gergeklere doyo nmoktod rr:
leriyle odolor orosrndo egitlik, ulus- cesoretini kendinde bulmoktodr r.20 I . I 570-l 571'de Osmonlr dev-
lororosr hukuk bokrmrndon benim- Ege Denizi'ni kendi igdenizi ho- leti Krbrrs'r Venedik'ten, onbinler-
senmemigtir. Turkiye'nin gorugu line sokorok TUrkiye'yi kugoimok ve ce gehit vererek olmrgirr. O zomon
gudur: Ege denizi ve odolorrn cog- Akdeniz'den oyrron bir duvor kurmok Ado'do kuguk b;r ozrnlrk olugturon
rofyosr ozel bir durumdodrr; burodo igin Yunoniston'rn gegitli zomonlordo L6tin (Fronsrz ve Venedikli) feodol
oncok "hokkoniyet" prensipi uygulo- +-L +^.^{,1,,, ^-,l.-l, y';,' h--" a-nlemler/ mo- efendiler, Rum Ortodoks kiliseleri-
@ krlavuz
ne el koymuq, toproklorrnr zopletmig, efendiler gibi gitmemigler, "surgun"
Rum ruhbonrnr koylere surmuq bulu- fermonrndo belirtildigl gibi olet ve
nuyordu. Rum Loyl;, bu feodol efer- hoyvonlorrylo terk edilmiq toproklorr
dilere oit orozide toprok kolesi olo- iglemek uzere gitmigler, Ado'nrn yer-
:a
rok ongoryo golrgmok zorundo idi. li holkr orosrndo yer olmrqlor, Krbrrs'r
Felihten once istonbul Rum Potrik'i, bir "voton" yopmrqlordrr.28
Osmonlrloro direng gosterilmemesi -*.'..'' ,...: Krbrrs'io K.K.T.C. kuruldukton
iqin Rum holkrno mesoi gondermiq ve sonro, omborgo ve boqko kotu ko-
Rumlor Venediklilere oskeri yordrm- qulror sonucl Turk'ye, ingil-ere ve
don kogrnm,qlo.dr. Venedik, isponyo Avustrolyo'yo orton gog sonucu Turk
ve Popolrk dononmost 1572'de Ada'yt nufusu oronr buyuk olgude duqer-
yeniden ele gegirmek igin Krbrrs'o yo- ken, Rum kesiminde nufus ortmrqtrr.
neldiginde, korgrsrndo Osmonlr do- Bu durum, Uluslororosr Krbrts soru-
nonmosrnr buldu ve geri dondu.22 nu gozum tortrqmolorrndo Turk te-
Osmonlrlor Ado'yr olrnco, Ortodoks zi iqin ziyodesiyle olumsuz sonue-
kilisesini ihyo ettiler, toproklorrnr ge- lor do!urmugtur. Krbrrs sorunu or-
ri verdiler ve poreikos denilen top- toyo grktrgr ondon itiboren Krbrrslrlor
rok kolelerine ozgurluklerini bo$tq- Ado'do Muslumon Turk erkek nu- ve Turl,iye, nufus ve goC rreseles;n-
lodrlor.23 Ktsocost, I 57 l'de Krbrrs'to fusunu 6000 olorok tohmin eder.26 de gerekli ilgiyi goslermiqler midir?
bir Rum devleti yoktu ve Turkler kur- Krbrrs kodr sicilleri, yerli Rum holkrn- K.K.T.C.de, Ado'don drgorr gogen
torrcr gibi korqrlonmrglordr. 18. yuzyrl- don isldmiyeti kobul edenlerin, bu nufusun koyrtloro geEirildigini, bu
do Rumlordon cizye vergislni toployrp orodo Turklerle evlenen Rum kodrn- konudo oroqtrrmo yoprldr$rnr tohmin
Osmonlr hozinesine yotrrmo (moktu' lorrn kuguk bir ozrnlrk olugturdu!u- etmekteyiz. Siyosi gozum kororlorrn-
sistemi) yetkisi, bogpiskoposo veril- nu ortoyo koymugtur. Rum torihgile- do bu noktonrn buyuk onemi mey-
di, Bogpiskopos Mokorios'un devlet rin, Ado'doki Turk nufusunun ihtido dondodrr (Son 2O yr do omborgo yu-
reisligi igle bu Osmonlr gelene!inin etmig Rumlordon iboret oldugu hok- zunden Ado'don iddioyo gore yuzbin
bir devomrdrr. krndol.i iodiolorr tonomiyle gergege Turk oyrrlmrqtrr).
2. Ado'doki Turk nufusu. oyKrflolr. Resmi koynokloro gore, bugun
Venedik koynoklorrno gore Ado'nrn 16. yy.'don 20. yy.'a kodor tum K.K.T.C.'do yoQoyon Turk nuf usu 215
nufusu,17. yy. boqlorrndo 250 bin Osmonlr ve yoboncr koynoklor, bin, Rum kesiminde Rumlor 750-800
idi. Osmonlr cizye de{-erle"ine go- Ado'do muslumon Turklerin, genel bindir. Turk torcfrndo oyrrco 374 Rum
re goyrrmuslim nufus 30 bin hone nu{usun uqie birini oluqiurdu!unu ve 174 MorOni Arop yogomoktodrr.
l83l
idi, honeyi 5 kobul edersek 150 bin ocrllon'or<+oorr. Csmcr r^lr nu- Hukumetimiz, Yunoniston ile mev-
goyrrmuslim buluruz. Fetihten hemen fus soytmr sonuglor qoyledir:27 cut sorunlortmtztn, bu orodo Ktbrrs
sonro Osmonlr idoresi, ovc ktsmtn- sorununun, AB'nin gundemine olrn-
don Rumlorrn sovog strosrndo doglrk Muslumon lor 15.000 mosrnrn hoksrz ve gereksiz oldu-
bolgeye kogmosr sonucu boq kolon Goyrrm uslim ler 29.000 $unu ileri surmekte; normol sureq-
koyleri n0fuslondrrmok istedi. Hem te, Birleqmiq Milletler gundemin-
de bir hoglr istlldsrno korgr guvenlik Krbns nu{us yoprsr; kuroklrk, ge- de kolmosr noktosrnr belirtmekiedir.
igin Anodolu'don Ado'yo Turk hol- kirge istildsr gibi nedenlerle Ado'don Yunoniston, her zomon oldugu gibi,
kr getirip yerleqfirme kororr oldr.2' Anadolu ve Suriye'ye kitle hollnde Avrupo'yr dovolorr orkosrndo gormek
Osmonlr orgiv belgelerl, GuneY ve goqler doloyrsylo srk srk degiSmekte igin sorunlorr AB gundemine oldrrdr.
Orto Anodolu'don yoprlon bu nu- idi. Bunun sonucu bozr yrllordo Turk Hig kuqkusuz, bugun her Yunonlrnrn
fus noklini tum oyrrntrlorrylo ogrklo- nuf us oronr yukselmigtir. I B4l'de gonlunde pcnhellenizm, Grek im-
moktodrr.2s Koylerini terk etmig, yohut Osmonlr soyrmrndo Ado nu{usu porolorlu!u ruyosr yotor; gok ilginq-
toproksrz koyluler defterlere yozrlo- I10.000 kigi olup bunun 76.000'i lir, Tu.kiye'ye AB yolunu oqon muzo-
rok kitle holinde "surgun" edilmigler, Rum,33.000'i Turk olorck tesPit kereye boglomo kororr verildi!i zo-
birgoklorr do vergi offr doloyrsy- olunmugtur. O torihte l3O0 Mor0ni mon "dostumuz" Yunoniston'do yo-
lo kendiliginden gelip yerlegmiqiir. ve 500 Kotolik koydedilmiStir. prlon bir onkette holkrn oncok yuzde
Yolnrz Teke sonco!rndon surgun edi- Tonzimot devrinde 1850-l878 dd- sekizi Yunon hukumetini tosvip etmiS-
lenler, deftere gore 5720 honedir' neminde nufusun yuzde elli orttr!r bi- tir. Butun sorun, "iorihi hoklor" mese-
Venedikli Mortinengo'nun tohmini- liniyor. Sonuq olorok, Krbrrs Turk nu- lesine gelip dugumlenir. Torihi hok-
ne gore bu yollo Ado'yo 20 bin ki fusu, Ado'yo Frenkler gibi Rum koY- lorr hongi torihten boglotolrm, 500
9i gegirilmigtir. I 599'do Cotovicus, lusurU top'oklorr Lzerinde qoltqrrron sene, I000 sene,2000 sene or-
krlavuz @
cesi mi bu hoklorrn boglongrcrdrr? tf:,.::!: i ::rl i: : i: nucu birleqil, bir Krbrrs'rn gergeklese-
Bugun Filistin'deki bogozloqmo. To- ce!ini umuyordu.
rihi hok iddiolorrndon koynoklonmr- .r -t' ".,ri .,,.a;: :,,:,.,,. a i; Son kez, Birlegmig Milletler'in
yor mu? Popodopoulos'un iddiolorr, :;1t. .,;.;;1 1 ,;;;11. t' :',;' i ;.:. qobolorr, Krbrrs'rn AB'ye birlegik bir
b'eeng 'yleuzr iy rgllerkl iyboir rt.o Brihr,ig uyonk g{oerrzqeetmk egku-- ';.i l::, ii ,';i':::' Cmuomkthr.u Frioykeot t oAlnonraokn gPilrdmnre, sDinein kstooggl'oo-
dur ki, Turkiye, hukumeti ve holkr ile :r::i:.:;r:i- gore hoksrz bir plondrr, ziro egemen
AB'ye uye olmokio isteklidir, kororlr- iki holkrn vorlrlrnr kob0l etmeyerek
drr, bunu og,klomrs'rr. Br, ogrklomo ondlogmolorlo teyit edilmig bir du-
ile de diplomosi ycpmok gonsr koy- rumu gormemezlige geliyor ve osltn-
bedilmigtir. Avrupo Birligi, bu duru- do Rum tezini benimsiyor. Plon oyrr-
mu istismor ederek, 19. yuzyrldo go- co, Turkiye Cumhuriyeti'nin Ado'doki
resiz bir Osmonlr devletiyle yoptrQr hoklonnr do yok {orzediyor; Turk dip-
gibi, kendi uyelerinin ve uye olmo- ondlogmolorlo ve bir Anoyoso ile Rum lomosisi bu noktoyr gormemezli$e
ve Turk egitli!i esosrno gore kurulmug gelmigtir (DenLtoq, 16). Ote yon-
yon dindoqlorrnrn iddiolorrnr benim-
bir Krbrrs Devleii vordr. Turkiye bunun don referendum oyunundc Krbrrslr
ser, hotto Turkiye'nin vorlr!rno korqr
ondlogmolorlo gorontorudur ve oslo Turkler, AB uyesi olup refoho eriqme
yonlenmiq ig sorunlorrnr krgkrrimokto
bu hokkr terk edemez (Denkto9, 14). hoyoliyle kondrrrlmrglordrr (Denktog,
devom ederse, bundon yolnrz Turkiye
Rumlor belli bir toktikle bu devleti or- 16). Denktoq'o gore Turkler evel de-
Cumhuriyeti degil, Avrupo koybeder.
todon koldrrdrlor. Krbrrs Devleli'nin mekle, egemenlik hoklorrndon voz-
Avrupo'nrn genel strotelik ve ekono-
tek megr0 temsilcisi Rumlor oldugunu gegnig ve pozorrrk gucunu koybet-
mik grkorlorr u!runo Turkiye'ye to-
dunyoyo tonrttrlor ve bu srfotlo AB'ye migtir. Botr dunyosr bunun onlomr-
ro{srz yoklogrmrnr umit edelim. Fokot,
uye oldulor. Denktoq'rn kobul edeme- nr boglongrgto onlomrg gorundu, fo-
hergey bununlo bitmiyor, o zomon do
digi gey, ondloEmolorlo perginleEmiE kot tum torih boyunco yoptrgr gibi,
Yunonision ve Krbrrs'rn veto duvorry-
Krbrrs Turklerinin ve Turkiye'nin hok- o$rr boson Yunon boskrsrylo, vood-
lo korgrlogryoruz. Kolenin igindeki-
lorrnrn goz gore gore gignenmig ol- lerini rofo koldrrdr. Denktoq'o gore
ler birbiriyle korqrlrklr grkor hesoplo-
mosrdrr. Yunoniston, Turkiye'nin lonr- "boskr, tehdit ve uydurmo hoberler-
rrylo boQlrd'r; gimdiye kodor goru-
modrgr bir "Krbrrs Devleii"ni Avrupo le" Avrupo, Krbrrs Turk holkrnr kon-
len gey, gegmigteki gibi, Avrupo'nrn
BirliSi'ne soktu, boylece AB'de iki ve- drrmrgtrr (Denktog, 15). Rum lider-
Hellenizm Yunon dovolorrnr kendi oz to sohibi ve Turkiye ile do!rudon kor- ligi, Botr dunyosrnrn torofgirlik igin-
dovolorr gibi benimsemesidir.
g logmoksrzrn douolorrrr yuru.ecek bir de Turk hoklorrno gozunu kopodr!rnr
"Krbns, Girit Olmosrn// porovono kurmuq oldu. Denktog'o go- gokton billyordu; Turkiye yonlrg hesop
re, Rumlorrn Andloqmolorlo kurulmug iglnde ovunuyordu. Referondum'do
Referondum okobinde gergekle- Krbrrs Cumhuriyetini dorbe ile, huku- Rum iuiumu bunu ium dunyoyo oqrk-
rin ortoyo grkmosr uzerine soyrn Rouf ko oykrrr bir oldu bitti ile yrkmosr ve lo m rq olmo lrd rr (Den ktoq, 1 4). Bug u n
Denktog "Krbrrs Girii Olmosrn" bog- herhongi bir ortok egemenlik prensi- Yunoniston Turkiye'nin AB uyeligini
lrgrylo goruqlerini ogrklodr (ilk bos- bine yoklogmomosr korqrsrndo Turkler desteklemiq gorunuyor. Denktoq'o go-
krsr: lstonbul Remzi Kitobevi, Kosrm igin yegdne yol, oyrr bir Krbrrs Turk re bu, oncok belli bir sure igin izle-
2004). Denktog'o gore, Krbrrs Rum Devleti kurorok oyrrlmoktr; bu, onilog- nen bir toktikten iborettir. Niiekim bu
liderlerinin, gimdi Popodopoulos'un molorrn tobii ve hukuki bir sonucu idi. diplomosi oyunuylo Krbrrs'r AB'nin bir
os'lomocr, Girit'te olduQu gibi Krbrrs Fokot Avrupo-Ameriko bunu tonrmodr, uyesi yopmrqirr.
Turklerini, su veyo bu bigimde yok et- Rumlor n yonrndo yer oldr. Denktog'rn Botr dunyosr, 19. yy.don beri gut-
mektir. Popodopoulos'un referondum- bugun de gorugu qudur: Krbrrs'io iki +ru.9,:ur ., +ru^ru-^r-{ru -r,u,L+U,, _,, ^PU^litikos,nr de_
do hoyrr politikosr bu omogto sohne- holk vordrr, egit egemenlik esosrno vom ettlrmektedir. Denkiog soruyor:
ye konmuqtur. Yunonlrlor torihi yok gore ortok bir Krbrrs Devletinin ku- Inson Hoklorr sovunucusu Botr dunyo-
forzedip Krbrrs'r blr Yunon votonr ve rulmosrndo Krbrrslr Turkler iqbirligi- sr, Turkler soz konusu oldu!undo ne-
Turkleri iggolci soymoktodrr (bu nok- ne doimo hozrrdrr. Re{erendum sr- rededir? Turklye'nin politikosr, uluslo-
todo istonbul'u "Fotih iggol etti" diyen rosrndo Rumlorrn iutumu, dunyoyo rorosr ontlogmolorlo kozonrlmrq hok-
bozr Turk oydrnlorrnrn kulogr qrnlosrn). gerqek moksotlorrnr ve Turklerin iyi lorr sonuno kodor sovunmok olmolr-
Turkleri kotliomlo yok etmeyi plon- niyetini gostermiqtir. Fokot Rum li- drr. Krbrrs'r sovunmok oynr zomondo
loyon Akritos Plonr ortododrr (Plon de.li0inin "gergek niye-i gozum degil, Turkiye'yi sovunmoktrr. Turkler, Hoglr
i.i^ ^r- D^"r+^. ihi.{., s. 157-175). Ado'nrn butunune egemen olmoktrr" Avruposr yonrndo gergeklen inson
Turkiye ogrsrndon Krbrrs sorunundo (Denkotq, 14). Bir krsrm Krbrrs Turku hoklorrno inonmrq bir Avrupo oldu-
I
koybedilen dovo gudur: Uluslororosr ve Turkiye hukumeti, referondum so- guno hdld incnmoktodrr.
@ k,lauut
Konstonlinos Tsoukolos, " Between men hemen her yrl Ermeni Kijltur tori- l4 Boskrn Oron, Turk-Yunon iligkilerinde
Eosi cnd West, The Meoning of the hi odr cltrndo yoprlon toplontrlordon Botr Trokyo Sorunu, Stroteiik Aroqtrrmo
Mediterroneon in Modern Greece birinde bir Ermeni gu sozleri hoyktrd : ve Etudler Milli Komitesi, (SAEMK),
ond Possibly Elsewhere os Well", "iki bin yrl sonro Yohudiler bu buyuk Ankoro 1991; B. Oron, Yunonislon'tn
Mediterroneon Hisloricol Review, devlet (ABD) soyesinde devletlerini Lozon ihldlleri, SAEMK, 2/99, Ankctra
vol. 17 (2 December, 2A02J, 32- inyo e,lile.. ABD F.n-en ler'n bJyuL 1999.
46; H. Psomiodes (YoY.) Greece, Ermeniston'rnt ne zomon ihYc ede- l5 Oron, ihldller, 76.
The New Europe ond the Chonging cektir"). Turkiye'nin srnrrdcrg devletle- l6 16id.,77.
lnternotioncl Order, New York ri, Yunonistcrn, Ermenislon, Turkiye'ye J7 Oron, ihldller, B0
1993. korqr gizli ogrk hoklor iddio etmekte- I B Orcrn, ibid., 83.
dirler. Ermeni diosporosrnrn sistemli l9 Oron, ibid.
2 Tsoukolos.
435 TlObsziodeu.l,lk iko4ll0eo. sN,3...7J.. Peniozopoulos, Church gdboeirlr vqglmeotkol e evryie,o Elbeortm,s kFerrnlooi nrrds ioso osvnpeuo crbouos qArknBornD B 'doidetr- 22Ol AYi.BKu .vn eUo Klngr "bgrr,ro sE,r u.B Euqg{ueij ngi0igl, ivinsei oGbnekblezucl. e2Ag0il,e 0yx2oisy'
ond Low in the Bolkon Peninsulo du- diolorrnr Millet meclislerinde coqku Hercrklides, Yunoniston ve Dogu'don
ring the Ottomon Rule, Seldnik 1967' ile tosdik etmekte, komuoyunu yonrlt- gelen Tehlike, gev M Vcrsilyodis ve
7-10,19,23,86. moktodrrlor. Yontltrcr propogondo- H. Milos, istonbul: lletiqim 2002.
67 tB3hOkidz-..3 ,A'41k1. s-R4iyu2oh.nb, o4n5 o9k u1J2u2n Euny lijYl e2n0ld0e3n), nOmtsnom kbroootnqikolr r Lri monikPe odTreuonrikolieyrlreui :Q CBuuonmtur hndu orisdyteeuvt,ion dminet- 22 Ftohf.e BP Mhrailevipdd ieltlel,, r trrToohnnees .o MnS e WdRieloeyrrnlrdoo ldninse ,to hlnle, NAcnegdwe
o*rg'lrelmrleosritn ed obvoogslro nArByo irg. inB uK yoePrei"neh cgge- sycosyir lpmoortsilte; riikni,n coizsrin,l rbk uo ydleovrrlnertnle rodnee msii- 23 YJo.Ir'kil 1l9,7 A2- 1H97is3i.ory of CYPrus, lll,
tirilmezse Turkiye Avrupc birligine gi- doloyrsrylo dlosporolorrn dovolorrnt Combridge 1998.
Hre.m BezB dBe tnoiyroihr l(ic rbYen rYoelr,) .YoYrnloYon bDeenvilmetsleerm, Tesijri;k iiyrgeu Cncuum ohluorriyoekt,i yBleu Yiluiqk- 24 HC.y pinruoslc"r,k P, r"oTcheee dRinegcesn io fH tishteo rFYi rosft
E.A. Zochriodou, Ten Documents kilerinde bu gibi iddiolorr bir diplo- lnternoiionol Congress of CYPrus
Concerning the Greot Church (1483- motik orog olorok kullcrnmc e!ilimin- Stu d ie s, 2A -23 Ekin I 9 96, K rb rrs:
r 557' Alno 1996, l 60 Osmonl dedirler. Qunku guqlu bir Turkiye bu Dogu Akdeniz Universitesi, YoY
::.'-.e f,.-" < K uzerlnde bkz H' devletlerin Ordodogu'doki oyunlorr- 1997; A. Hill, A HistorY of CYPrus,
-r:i 3--a-c- 1"c-l!o ,!loierols nr bozobrlir, onu zoyr{ ve boirmlrtui- lll, Combridge 1948; "Krbrrs'to
:- . .,: C^. s- c^s ond Jervs in the mok gerek. Tcrrihcilerin bu iddiolor Turk idoresi clt ndo Nu{us", Krbrrs
l-':-o'Erpire, YoY. B. Broude ve korg srndcr gergekleri ortoyo g kor- ve Tirrkler, Cevcri GCrrsoy ve boqk'
3. reviis, L, New York 1982, 437-449; mosr, yo!un ProPogondo korqrsrndo Ankoro I 964, 27-58; ExcerPlo CYPrio,
ozellik e H. incrlcrk, "The Stcrtus o{ hiqbir etki ycrpmomoktod tr' 2004 yt- Ccmbridge )908,2A1; O.L. Borkon,
the Greek Orthodox Potriorch under lrndo Avrupo Porlomento uyeleri ve "Bir lskdn ve Kolonizosyon Metodu olo-
the Ottomcns", EsscrYs in Oitomon sorumlu AB otoriteleri, mcolesef bu rok Surgunler", i.U. iktiscrt Fokultesi
History, istonbul: FREN 1998, 195- propogondo molzemesini kullcnmrg- Mecmuost, Xl/ 1 - 4, 524 -569.
25 O.L. Borkon, "D6Portollons ..",
223; M. Kenono!lu, Osmonl Millet loTorT.
Sistemi, istonbul 2004' 91 -244; 10 R. Clogg, The Struggle for Greek istonbul Universitesi iktisol Fok0 tesi
M. Qelik, Fener Potrikhonesinin Independence Londro 1973; Modern Mecmuost, C. Xl-XV.
Okumenikllk iddiosnrn icrihi seyri Greek Noiionolism ond Nolionolity, 26 Excerplo CyPrio
(325-l 453), lzmir 2000. y0y.M. Blinkhorn ve T Veremis, 27 E.Z. Korol, ilk Nuf us SoYrmr, 1831,
9 Botr devletleri votondoqr olon Ermeni Atino ,l990. An ko ro I 934, 161 -63.
ve Yunon-Rum diosPorosl ve son 1 I Bkz. K. Setion, The PoPocY ond 2B Krbrrs iizerinde yozdr!rm 5u yozrloro dcr
onbeq yrl iEinde drqordoki Kijrtler the Levont (1204-1571), l-lV, bokrnrz: "A Note on the PopuLcrtion of
Turkiye Cumhuriyeti oleyhine gid- Philodelphio, 197 6 -1984. Cyprus", Perceptions, 1997 l|.'aziran-
l2 Nur Bilge Criss, istonbul Under A!ustos soy s ); Ottomon PolicY ond
detli bir komponyo boqlotmrglordrr'
Ycrlnrz ABD'de sekseni ogkrn Ermeni Allied Occu potion I 9l B-1923, Brill ' Administrotion in Cyprus After the
vordrr, bir dernek universilelerde 1 990. Conquesl: H. Inolcrk, The Otlomon
Ermeni kult0r kon{eronslorr crdr cl- 13 K. Korpot, Otiomon PoPulotion: Empire: Conquest, Orgonizotion ond
t ndo sislem i ProPOgondo ;ioPmoK- Demogrophic ond Sociol Economy, Londro: Voriorum, 1978,
todrr (Chicogo Universitesinde he- Chorocteristics, Modison I 985' vlll.
