Günümüz Türkçesi ile Evliya Çelebi Seyahatnamesi 4.1

456 Pages·1610·13.48 MB·Turkish

by  Evliya Çelebi

EVLÎYÂ ÇELEBİ
Günümüz Türkçesiyle
Evliyâ Çelebi S ey ahatnâmesi:
Bağdad - Basra - Bitlis - Diyarbakır
Isfahan - Malatya - Mardin - Musul
Tebriz - Van
4. Kitap
1. Cilt
Hazırlayanlar:
Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı
OQO
K
Yapı Kredi Yayınları
Evliya Çelebi'nin YKY'deki kitapları:
Çeviri yazı:
Evliya Çelebi Seyahatnamesi.: (1. Kitap),
haz.: R. Dankoff - S. A. Kahraman - Y. Dağlı (2006)
Evliya Çelebi Seyahatnamesi: (2. Kitap),
haz.: Z. Kurşun - S, A. Kahraman - Y. Dağlı (1999)
Evliya Çelebi Seyahatnamesi: (3. Kitap),
haz.: S. A. Kahraman - Y. Dağlı (1999)
Evliya Çelebi Seyahatnamesi: (4. Kitap),
haz.: Y. Dağlı - S. A. Kahraman (2001)
Evliya Çelebi Seyahatnamesi: (5. Kitap),
haz.: Y. Dağlı - S. A. Kahraman - î. Sezgin (2001)
Evliya Çelebi Seyahatnamesi: (6. Kitap),
haz.: S. A. Kahraman — Y. Dağlı (2002)
Evliya Çelebi Seyahatnâmcsi: (7. Kitap),
haz.: Y. Dağlı - S. A. Kahraman - R. Dankoff (2003)
Evliya Çelebi Seyahatnamesi: (8. Kitap),
haz.: S. A. Kahraman - Y. Dağlı -R. Dankoff (2003)
Evliya Çelebi Seyahatnamesi: (9. Kitap),
haz.: Y. Dağlı - S. A. Kahraman - R. Dankoff (2005)
Evliyâ Çelebi Seyahatnâmcsi: (10. Kitap),
haz.: S. A. Kahraman - Y. Dağlı - R. Dankoff (2007)
Günümüz Türkçesiyle
Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul (1. Kitap, 1. Cilt)
Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul (1. Kitap, 2. Cilt)
haz.: S. A. Kahraman - Y. Dağlı (2003)
Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi: Bursa-Bolu~Trabzon~Erzurum-
Azerbaycan-Kafkasya-Kınm-Girit (2: Kitap, 1. Cilt)
Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-
Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit (2. Kitap, 2. Cilt)
haz.: Y. Dağlı - S. A. Kahraman (2005)
Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmcsi: Konya-Kayseri-Antakya-Şam-
Urfa-Maraş-Sivas-Gazze-Sofya-Edirne (3. Kitap, 1. Cilt)
Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmcsi: Konya-Kayseri-Antakya-Şam-
Urfa-Maraş-Sivas-Gazze-Sofya-Edirne (3. Kitap, 2. Cilt)
haz.: S. A. Kahraman - Y. Dağlı (2006)
Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi: Bağdad - Basra - Bitlis - Diyarbakır -
Isfahan - Malatya - Mardin - Musul - Tebriz - Van (4. Kitap, 1. Cilt)
Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmcsi: Bağdad - Basra - Bitlis - Diyarbakır -
Isfahan - Malatya - Mardin - Musul - Tebriz - Van (4. Kitap, 2. Cilt)
, haz.: S. A. Kahraman - Y. Dağlı (2010)
GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİYLE
EVLİYÂ ÇELEBİ SEYAHATNÂMESİ:
BAĞDAD - BASRA - BİTLİS - DİYARBAKIR - ISFAHAN
I MALATYA-MARDİN-MUSUL-TEBRİZ-VAN
|
I 4. Kitap
j ı. c i l t
i •
Yapı Kredi Yayınları - 3104
Edebiyat - 918
Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi:
Konya - Kayseri - Antakya - Şam - Urfa - Maraş - Sivas - Gazze - Sofya - Edirne
- Evliya Çelebi
4. Kitap -1. Cilt
Hazırlayanlar: Seyit Ali Kahraman - Yüceİ Dağlı
Kapaktaki "Mardin" gravürünün kaynağı:
J.S. Buckingham, Travels in Mcsopotamia, C. 1,1827.
Kapak tasarımı: Nahide Dikel
Ofset hazırlık: Yücel Dağlı
Baskı: Promat Basım Yayım San. ve Tic. A.Ş.
Sanayi Mahallesi, 1673 Sokak, No: 34 Esenyurt / İstanbul
1. baskı: İstanbul, Mayıs 2010
ISBN 978-975-08-1783-0
Takım ISBN 978-975-08-1782-3
© Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. 2010
Sertifika No: 12334
Bütün yayın haklan saklıdır.
Kaynak gösterilerek tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında
yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaîtıiamaz.
Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş.
Yapı Kredi Kültür Merkezi
İstiklal Caddesi No. 161 Beyoğlu 34433 İstanbul
Telefon: [phone] (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23
http:/ / www.ykykultur.com.tr
e-posta: [email protected]
İnternet satış adresi: http: / / alisveris.yapikredi.com.tr
Giriş
Türk büyükleri arasında mümtaz bir yere sahip ve dünyanın iyi
tanıdığı şahsiyetlerden biri olan Evliyâ Çelebi, seyyahların başında
gelir. Yarım asır boyunca gezip dolaştığı yerleri titiz bir şekilde an­
lattığı ve adeta oya gibi işlediği on ciltlik Seyahatnâme'si dünyanın
saygın eserleri arasında yerini almıştır. Çok değişik dillere çevrilen
bu Seyahatnâme’nin, günümüz Türkçesinde yapılmış tam bir ya­
yımı yoktur. Osmanlı döneminde sansür kurulları tarafından sa­
kıncalı görülüp çıkarılarak eski harflerle yayımlanmış, daha sonra
yayıncılar tarafından lüzumsuz görülerek eserden çıkarılmış bölüm­
leri bulunan yayınlar, Seyahatnâme'yi tam olarak yansıtmamak­
tadır.
Hakkında fazlaca yazı yazılan ve çok geniş bir bibliyografyaya
sahip olan Evliyâ Çelebi için enstitüler kurulmuş, ulusal ve uluslar­
arası sempozyumlar düzenlenmiştir. Pek çoğu yabancı
araştırmacılar tarafından hazırlanan birçok yayın, kültür tarihi
içinde yerini almıştır. Ülkemizde oluşturulan yanlış kanaat ve eksik
bilgi sonucu Seyahatname hak ettiği ciddiyette ilgi görmemiştir.
Yabancı araştırma ve yayınlar çoğaldıkça ülkemizde de ilgi artmaya
başlamıştır. Okuyucunun bu artan ilgisi üzerine I., II. ve III.
ciltlerinin Günümüz Türkçesi ile yayını yapılmıştır. Bundan sonra
diğer ciltlerin de günümüz Türkçesine çevrilmesi bir zorunluluk
halini almıştır. Diğer ciltlerde olduğu gibi bu ciltte de takip
ettiğimiz usulü şöyle özetleyebiliriz:
Giyecek, değerli taş, para birimleri, ağırlık ve uzunluk ölçüleri,
savaş araç ve gereçleri, sivil ve askeri kurum, makam, rütbe, unvan,
lakap, meslek, esnaf, vb. isimlerin birçoğunun bugün bire bir kelime
karşılıklarını bulmak imkânsızdı. Bunlar ya dipnotlar ile ya da eser
sonuna konacak bir sözlük ile açıklanabilirdi. Bu durumda eserin
arkasında sanki ayrı bir tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü
V
oluşacaktı. Dipnotlarla metin içine bu sözlüğü yedirmek ise metnin
akıcılığını kaybettirecekti. Bunun yerine, gerek duyulan yerlerde
parantez içinde kısaca kelime karşılığı verildi; ancak bugün yaygın
kullanış şekli varsa o tercih edildi.
Elinizdeki eser bugün herkesin anlayacağı günümüz Türkçesi
ile yazılmaya çalışıldı. Türk alfabesinde yer almayan harfler
metinde kullanılmadı. Deyim ve terimlerde, eserin özelliği gereği
bazıları korundu. Evliyâ Çelebinin üslûbuna mümkün olduğu
kadar sadık kalındı. Metin içinde geçen başkasının ağzından verilen
konuşmalar ile Evliyâ tarafından şive özellikleri korunarak
nakledilen bölümler aynen korundu. Sadeleştirilmiş metin içinde,
hemen her kelimenin bire bir karşılıkları verildi. Metnin akıcılığı
için bazen cümlede tasarruflar yapıldı, ancak kesinlikle bilgi
dışlanmasına gidilmedi.
Âyet, hadis, Arapça ve Farsça metinlerin orijinal metinleri veya
transkripsiyonları verilmedi Türkçe karşılıkları verildi. Âyet ve ha­
dislerin kaynaklan ibarenin yanında köşeli parantez içinde
gösterildi.
Orijinal yazmada Evliyâ Çelebi'nin bırakmış olduğu kelime,
satir, sayfa boşlukları yeni metinde de gösterildi. Çıkma ve der­
kenarlar metnin içinde işaret edilen yerlere yerleştirildi. Yazma .
eserin varak numaralan araştırmacılara kolaylık olması amacıyla
metin içinde italik şekilde verildi. :
Türkiye'deki yer isimleri, bugünkü bilinen şekliyle yazıldı.
Ancak yer isminin ilk geçtiği yerde gerek duyulduğunda bir defaya
mahsus olmak üzere parantez içinde ismin orijinal şekli yazıldı.
"İslâmbol" kelimesi İstanbul şeklinde değiştirildi, ancak İstanbul
anlamında kullanılan diğer bazı isimler orijinal şekliyle bırakıldı.
Yabana yer ve ülke isimleri bugün Türkiye'de bilinen şekliyle kul­
lanıldı. Yaygm olmayan yer isimleri ise orijinal şekliyle bırakıldı.
Türk şahıs adları bugün kullanılan şekliyle yazıldı. Ancak
Ahmed, Mehmed gibi isimlerdeki son harfler aslına uygun şekilde
bırakıldı ve "t"ye dönüştürülmedi. Mehemmed gibi isimler
"Mehmed" şeklinde yazıldı. Evliyâ Çelebi'nin kendisi için kullandığı
"Hakir" sıfatı, bir tevazu sıfatı olarak kullanıldığından olduğu gibi
korundu. Yabancı şahıs isimleri ise Türkiye'de bilinen imlâ ile
yazıldı. Yaygın olmayan isimlerde orijinal şekli korundu. Arap
isimlerinde bulunan terkipler gösterilmedi.
VI
Dua ve övgü cümleleri sadeleştirildi ve metin içinde italik ola­
rak verildi. Çok uzun dua cümleleri metin içinde dua olma özelliği
dışında bir anlam taşımıyorsa sadeleştirilmeden italik olarak
yazıldı.
Şiirlerin diline dokunulmadan olduğu gibi verildi. Tarih
düşürme beyit ve mısraları yanında tarih bulunuyorsa Miladî tarihe
çevrildi; bunun dışında ayrıca bir hesap kontrolüne veya tarih
düzeltmesine gidilmedi. Atasözleri ve deyimler, yabancı dilde ise
Türkçeye çevrildi, Türkçe ise orijinali ile birlikte parantez içinde
karşılıkları verildi
Hicrî tarihler köşeli parantez içinde Milâdi tarihe çevrildi. Bu
çevirim sırasında Tarih Kurumu tarafından hazırlanan Tarih Çevirme
Kılavuzu (Yücel Dağlı, Cumhure Üçer, Ankara 1997) kullanıldı.
Orijinal metinde yer alan fihrist, eserin başında yeniden verilmedi
bunun yerine çok genişletilmiş olarak içindekiler ilâve edildi. Ayrıca
eserin sonunda, eserden kolay yararlanmayı sağlayacak detaylı
karma bir dizin hazırlandı.
Orijinal metinde boş bırakılan bir kelimelik yerler için (—)
işareti ile, boş satır miktarı ise noktalar arasında parantez içinde,
bizim tarafımızdan ilave edilen yerler de köşeli parantez [ ] içinde
gösterildi.
Böylesi zor bir işi yaparken gözümüzden kaçan hatalarımızın
okuyucu tarafından hoş karşılanacağını ümit ediyoruz.
Eserin yayımlanması için bize devamlı yardımlarda bulunan
Yapı Kredi Yayınları yöneticilerinden Aslıhan Dinç ve Raşit Çavaş'a
teşekkürlerimizi sunarız
Seyit Ali KAHRAMAN - Yücel DAĞLI
VII

İçindekiler
1065 yılı Cemâziyelevvelinin birinde [09.03.1655] Üsküdar
Şehrinden çıkıp Van vilayetine giderken çektiğimiz
zorlukları, gördüğümüz köy, kasaba, şehir, kale
ve beldeleri bildirir.................................................................................1
Makedonlu Aleksandıra Kalesi yani İzmit Şehri menzili....................2
Eski taht merkezi, eski kale Sivas Şehri....................................................3
Hekimhanı Kalesi menzili............................................................................5
Güzel Rukbe yurdu, yani Malatya Kalesi'nin özellikleri.....................6
Malatya'nın hanelerinin sayısı ve anlatılması.................................. 11
Bölgenin özel dili..........................................................................................14
Malatya Şehri'nin dört tarafından akan akarsuları bildirir...............17
Rıdvan bahçesi, cennet bağı Aspuzan Yaylağı.....................................17
Pmarbaşı'mn anlatılması...........................................................................21
Malatya Şehri'nin külliyatının anlatılması.............................................22
Malatya Şehri'nin büyük velilerinin ziyaret
yerlerinin anlatılması...........................................................................23
Ergani beyine ve Eğil beyine gittiğimiz mahalleri bildirir................26
Eğil Kalesi, yani Debil Şehri'nin özellikleri...........................................27
Argını (Ergani) Kalesi yani Dâr-ı Ganî Şehri'nin özellikleri..............28
Başhan'dan Diyarbakır'a gittiğimiz menzilleri bildirir......................29
Hâmid Şehri, yani Kara Âmid Kalesi, süslü belde
Diyarbakır'ın vasıflan..........................................................................30
Diyarbakır Eyaleti için Süleyman Han kanunnamesi.........................33
Diyarbakır'ın Osmanlı sancakları bunlardır.........................................33
Diyarbakır Eyaletinde olan bütün sancakbeylerinin,
ocak beylerinin ve hâkimlerinin hâslarını bildirir.......................34
Diyarbakır Kalesinin yerini, şeklini ve fırdolayı
büyüklüğünü bildirir..........................................................................36
Tarihi şehir Diyarbakır'ın camilerinin anlatılması...............................39
İbret verici yapılarının anlatılması..........................................................51
Hayat suyu Şattularab Nehri....................................................................54
Şat Nehri'ne karışan nehirler....................................................................59
Şat Nehri'nden ayrılan nehirleri bildirir................................................62
Irak topraklarında akan büyük nehirlerin aslını
ve kollarını bildirir..............................................................................63
Diyarbakır halkının özel lehçelerini ve deyim ve
terimlerini bildirir.................................................................................67
Hakka erenlerin ve ârif velilerin ziyaret yerleri..................................73
Diyarbakır'dan Mardin ve Sincar Kalesi'ne
gittiğimiz menzilleri bildirir.............................................................77
Dicle büyük ceziresinin (bölge, ada) anlatılması.................................77
Evvelâ bu Cezîre içinde imar olan kaleleri bildirir..............................77
Büyük şehir, sağlam ve dayanıklı
kale, güvenli şehir Mardin Şahikası................................................78
İbret verici Mardin Kalesi'nin şekli.........................................................81
Mardin Kalesi'nden Sincar Kalesi'ne gittiğimiz
menzilleri bildirir................................................................................83
Hatuniye Kalesi'nin özellikleri.................................................................83
Şah Sincar Kalesi, yani sağlam surun özellikleri.................................83
Pire, kehle, akrep, çıyan, kedi, fare ve
diğer cinslerin yaratilmasınm sebepleri.........................................86
Nehir isimleri................................................................................................90
Sincar Kalesi'nin ziyaret yerleri.............................................................. 91
Serdar Melek Ahmed Paşa eliyle Saçlı Dağı, yani
Sincar Dağı fethinin anlatılması.......................................................91
Saçlı Dağı gazası macerasının tamamlanması......................................93
Sincar Kalesi'nin altından Firarı Mustafa Paşa ile
Ali Fâris ve çöl padişahı cengi sulhlarına
gittiğimiz beyan eder........................................................................101
Tilhovar Kalesi'nin özellikleri.................................................................101
Tilhovar Kalesi'nden Diyarbakır'a gittiğimiz
menzilleri bildirir..............................................................................104
X