Table Of ContentGÖSTERGE EKONOMİ POLİTİĞİ
HAKKINDA BİR ELEŞTİRİ
Oğuz Adanır 1975'te Paris I Pantheon-Sorbonne Üniversitesi Sanat
ve Arkeoloji Enstitüsü’nden (Sinema-TV) lisans diplomasını aldı. Ertesi
yıl aynı kurumda yüksek lisansım, 1979’da da doktorasını tamamladı.
1994’te profesör olan Oğuz Adanır o tarihten bu yana Dokuz Eylül Üni
versitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sinema-TV Bölüm Başkanlığı görevini
yürütmektedir. Sinema-TV yazarlığı, simülasyon, sinema-Tv’da yaratıcı
lık ve semiyoloji konularında dersler vermektedir. Eserlerinden bazıları
şunlardır: İşitsel ve Görsel Anlam Üretimi, Sinemada Anlam ve Anlatım,
Eski Dünyaya Yeni Bir Bakış (3 cilt), Baudrillard'm Simülasyon Kuramı
Üzerine Notlar ve Söyleşiler, Kapitalizm Öncesi Evrensel Kültür/Zihniyetten
Günümüze “Osmanlı ve Ötekiler". Çok sayıdaki çeviri eserlerinden bazıları
ise şunlardır: Sinemada Anlam Üstüne Denemeler (Christian Metz), Sine
ma Estetiği ve Psikolojisi (Jean Mitry), Sessiz Yığmlann Gölgesinde ya da
Toplumsalın Sonu (Jean Baudrillard), Üretimin Aynası (Jean Baudrillard),
Foucault'yu Unutmak (Jean Baudrillard), Simülakrlar ve Simülasyon (Jean
Baudrillard), Çaresiz Stratejiler (Jean Baudrillard), Simgesel Değiş Tokuş
ve Ölüm (Jean Baudrillard), Ahlak Eğitimi (Emile Durkheim), Anahtar Söz
cükler (Jean Baudrillard), Şeytana Satılan Ruh ya da Kötülüğün Egemen
liği (Jean Baudrillard), İlkel İnsanda Ruh Anlayışı (Lucien Levy-Bruhl), İl
kel Toplumlarda Mistik Deneyim ve Simgeler (Lucien Levy-Bruhl), Amerika
(Jean Baudrillard).
Ali Bilgin 1980 İstanbul doğumlu. Galatasaray Üniversitesi Felsefe Bölü
mü mezunu. Halen aynı üniversitede Felsefe Yüksek Lisans programına
devam etmektedir.
GÖSTERGE EKONOMİ POLİTİĞİ
HAKKINDA BİR ELEŞTİRİ
iean Baudrillard
Çeviri: Oğuz Adanır
Ali Bilgin
BOĞAZİÇİ
ÜNİVERSİTESİ
YAYINEVİ
Jean Baudrillard
pour une critique de l’économie politique du signe
© Éditions Gallimard, 1972
Gösterge Ekonomi Politiği Hakkında Bir Eleştiri
© BÜTEK A.Ş. 2004
Çeviri © Oğuz Adanır, Ali Bilgin 2008
Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi
Boğaziçi Üniversitesi Uçaksavar Kampüsü
Cengiz Topel Caddesi, Garanti Kültür Merkezi, Arka Giriş
Etiler/îstanbul
[email protected]
www.bupress.org,www.bupress.net
Telefon ve faks: (90) 212 257 87 27
Sertifika No: 10821
Tüm haklan saklıdır. Tanıtım amacıyla yapılacak kısa alıntılar
dışında yayıntının yazılı izni olmaksızın, hiçbir yolla kopyalanamaz,
çoğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz.
Yayıma Hazırlayan: Cem Uçan, Ergun Kocabıyık.
Kapak Tasarımı: Kerem Yeğin
Kapak Resmi: Hannah Höch, “Cut with the Cake Knife", 1919.
Baskı: G.M. Matbaacılık ve Ticaret A.Ş.,
100 Yıl Mah. MAS-SİT, 1. Cadde, No: 88, Bağcılar/İstanbul
Telefon: 0212 6290024-25
Birinci Baskı: 2009
İkinci Baskı: Aralık 2009
Boğaziçi University Library Cataloging in Publication Data
Baudrillard, Jean, d. 1929-
Gösterge ekonomi politiği hakkında bir eleştiri /Jean
Baudrillard; çevirenler Oğuz Adanır, Ali Bilgin
xii, 280 p.; 21 cm.
Includes biographical references
ISBN 978-605-4238-00-2
1. Consumption (Economics) - Social aspects. 2.
Consumer behavior. 3. Culture - Economic aspects. 1. Title.
II. Adanır, Oğuz. 111. Bilgin, Ali.
HB801
İçindekiler
Gösterge Ekonomi Politiği Hakkında Bir Eleştiri Üstüne,
OĞUZ ADANIR, ix
GÖSTERGE-İŞLEV VE SINIF MANTIĞI, 1
I. GÖSTERGE-NESNENİN TOPLUMSAL İŞLEVİ, 1
Amprist Varsayıma Göre Gereksinimler ve Kullanım Değeri, 1
♦ Simgesel Değiş Tokuş Düzeninde Kula ve Potlaç, 2 ♦ Gösteriş
Amaçlı Tüketim, 3 ♦ Simulaknn İşlevi, 5.
II. TOPLUMBİLİMSEL PERSPEKTİFLER, 8
Chapin’e Göre Living-Room Değerlendirme ölçütleri, 8 ♦ Söz-
dizimsel ve Söz Sanatsal Çevre Çözümlemesi, 9 ♦ Nesnelerle
Kurulan İlişkilerin Stratejik Özümlemesi, 11 ♦ Nesnelere Özgü
Bir Söylevden Söz Edilebilir mi?, 12 ♦ Kod Mantığının Toplum
sal Yaşama Uygulanması, 14.
III. NESNELER ÜZERİNDEN GERÇEKLEŞTİRİLEN
AYRIMLAMA, 16
Toplumsa] Hareketlilik ve Atalet, 16 ♦ Ev Düzeni ve Toplum
sal Beğeni, 18 ♦ Çelişkili Söz Sanatı Kapsamında Başarının
Getirdiği Şımarıklık ve Elindekiyle Yetinmeyi Bilmek, 18 ♦ öz
gün Stiller, 20 ♦ Saksı ve Saksı Kovası Taktiği, 22 ♦ Eski Eşya
Beğenisi, 23 ♦ Cilalı ve Lakeli, 26 ♦ Ev Temizliği Konusundaki
Ahlaki Fanatizm, 27 ♦ Öncelik Tanınan “Doğallık”, 29 ♦ Biçim
sel Yenilik ve Toplumsal Ayrımcılık, 30 ♦ Yerlerinde Durama
yan Ayrımlayım Göstergeler, 33 ♦ Kısa Ömürlü Olma Lüksüne
Sahip Olmak, 37.
IV. AYRIMCILIK ÜZERİNE OTURAN BİR MANTIK, 39
Nesnel ve Ritüel Bir İlişki Nesnesi Olarak Televizyon, 40 ♦ Tü
ketim “Evreninin” Bir Demokrasi Aracına Dönüştürülmesi, 47
♦ “A” Grubuna Mensup Olanlar ve Olmayanlar, 50 ♦ Kölelere
özgü Bir Ahlak Anlayışı, 52.
BİR GEREKSİNİMLER İDEOLOJİSİNİN ORTAYA ÇIKMASI, 55
I. ANLAM ÜRETİM BİÇİMİ OLARAK TÜKETİM, 55
Nesnelere Kazandırılan Mantıksal Statü, 56 ♦ Simgesel Değiş
Tokuş Değeri Üzerine, 57 ♦ Simgesel Değiş Tokuştan Göster
ge/Değer Anlayışına, 58 ♦ Anlam Üstüne Oturtulan Bir man
tık, 60 ♦ Göstergeler Düzeniyle Toplumsal Düzenin Karşılaş
tırması, 62 ♦ Cins isim, özel İsim ve Marka, 63.
II. BİR DEĞİŞ TOKUŞ VE
AYRIMLAMA DÜZENİ OLARAK TÜKETİM, 64
Nesne ve Gereksinim Nosyonunun Geçerliklerini Yitirmeleri,
64 ♦ Gereksinim ve Mana ilişkisi, 66 ♦ iktidar Totolojisi, 67 ♦
Disiplinlerarası Yeni Hümanizm Anlayışı ya da Psikososyal-
ekonomi, 69 ♦ Gösterge Değiş Tokuşunu Belirleyen Mantık
Farklılık Üretme Anlayışı Üzerine Oturmaktadır, 73 ♦ Veblen’e
Göre Statü Farklılıkları, 74 ♦ Boş Zamanın Değerlendirilmesi,
75 ♦ Ayranlayım Değer Yasası Denilen Paradoks, 77 ♦ Moda,
79.
III. GEREKSİNİMLER SİSTEMİ VE
BİR ÜRETİCİ GÜÇLER SİSTEMİ OLARAK TÜKETİM, 81.
Birincil Gerelçsinimler Şaşalı, 81 ♦ Tüketicilik Anlayışının
Ortaya Çıkması. Gereksinim/Üretici Güç Açıklaması, 84 ♦
ToplumsalJDeğerlerin Bilinçli Bir Şekilde Zayıflatılması, 88 ♦
Gösterge/Değiş Tokuşun Genelleştirilmesi ve Giderek Yitiri
len “Değerler”, 92.
FETİŞİZM VE İDEOLOJİ: BİR GÖSTERGEBİLİMSEL İNDİRGEME, 94
FIRÇA SALLAMAK VE İMZA ATMAK, 115
Çağdaş Sanat Tarafından Üretilen ve Dayatılan Göstergeler, 115
MÜZAYEDE NESNESİ OLARAK SANAT YAPITI, 129
Gösterge/Değiş Tokuş ve Gösteriş Değeri, 129 ♦
1. EKONOMİ POLİTİĞİN ÖTEKİ YÜZÜ, 130 ♦
II. EKONOMİK DEĞİŞ TOKUŞTAN FARKLI OLAN YANLAR, 135
Biçimsel Değişime Uğrayan değer Üzerine, 136 ♦ Toplumsal İlişki,
137.
III. EKONOMİK GÜÇ VE EGEMENLİK İLİŞKİSİ, 139
IV. SİMGESEL DEĞER VE ESTETİK İŞLEV, 141
V. SONUÇ, 143
GENEL BİR KURAM OLUŞTURMA DENEMESİ, 146
KULLANIM DEĞERİNİN ÖTESİ, 156
MARX VE ROBINSON, 170
GÖSTERGE EKONOMİ POLİTİĞİNİN ELEŞTİRİSİ, 174
1. BÜYÜLEYİCİ BİR İDEOLOJİK DÜŞÜNCE, 174
II. GÖSTERGE METAFİZİĞİ ÜZERİNE, 181
III. BlR SERABA BENZEYEN GÖNDERİLEN, 184
IV. TEMELANLAM VE YANANLAM, 193
V. GÖSTERGENİN ÖTESİNDE SİMGESEL DÜZEN VARDIR, 197
KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI İÇİN AĞIT, 203
GİRİŞ İLAHİSİ, 203
ENZENSBERGER’İN “SOSYALİST” STRATEJİSİ, 206
KARŞILIK VERtLEMEYEN SÖZ, 211
YIKICI STRATEJİ VE “SİMGESEL EYLEM”, 215
KURAMSAL BlR İLETİŞİM MODELİ, 222
SİBERNETİK YANILSAMA, 227
TASARIM VE ÇEVRE ya da EKONOMİ POLİTİĞİN HIZLI TIRMANIŞI, 233
GÖSTERGENİN YOL AÇTIĞI SONUÇLAR, 236
İŞLEVSELCİLIĞİN BUNALIMA GİRMESİ, 244
ÇEVRE VE SİBERNETİK SAYESİNDE KUSURSUZLUK AŞAMASINA
ULAŞAN BlR EKONOMİ POLİTİK AÇIKLAMASI, 254
DEĞİŞİM DEĞERİYLE (PARAYLA) TATMİN EDİLEBİLEN
ARZU HAKKINDA. 261
Dizin, 274
GÖSTERGE EKONOMİ POLİTİĞİ HAKKINDA BİR ELEŞTİRİ ÜSTÜNE
Oğuz ADANIR
ilk kez 1972 yılında yayımlanan bu metinle birlikte, Baud
rillard, mevcut eleştirel düşüncelerin egemen sistemi çö
zümleme konusundaki bilinçsizlik ve yetersizliklerini so
mut bir şekilde ortaya koyarak onlardan hangi noktalarda
ve neden radikal bir şekilde kopmuş olduğunu açıklamaya
çalışmaktadır.
Marcel Mauss’un “Armağan Kuramı”yla Veblen ve
Goblot’nun modern toplum çözümlemelerinden yola çı
karak kapitalizmin “tüketim toplumu”yla birlikte bir mu-
tasyona uğradığını ve ortada yalnızca arz talep, değişim
değeri, antropolojik gereksinimlerle bunların karşılanması
vs. gibi bir anlayış üzerine oturan bir kapitalist sistem bu
lunmadığım söylemektedir. Ona göre “tüketim toplumu”
aşamasına gelmiş olan bir kapitalizmin emeği sömürme
anlayışı değişmiştir. Artık insanlara görece rahatça yaşa
yabilecekleri miktarda ücret veren bir sistem insanların
yalnızca emeklerini değil aynı zamanda boş zamanlarını
nasıl değerlendirebileceklerini söyleyip bu zamanı da (söz
cüğün her anlamında) tüketerek geçirmelerini sağlayarak
sömürüyü iki katına çıkartmaktadır. Bir başka deyişle
modem toplumlar ilkel toplumlara özgü gösterişe yönelik
israf anlayışını, ona akılcı bir biçim kazandırarak aynen
sürdürmektedirler. İlkel toplumlarda şefler ya da soylu
ların önderliğinde sürdürülen gösteriş, itibar amaçlı ve
birikimi engellemeye yönelik bu kolektif yok etme biçimi,
yerini zamanla aristokratik bir harcama anlayışına, mo
dem toplumlardaysa sistemin varlığım idame ettirebilmesi
için büyük burjuvalar tarafından tüm toplumu etkileyip,
güdümlemek amacıyla sürdürülen bilinçli ve akılcı bir gö
rünüme bürünmüş bir alışkanlığa bırakmıştır:
