ev eksenli çalışan kadınlar ve genel durum analizi

74 Pages·2015·1.76 MB·Turkish

Ev Eksenli Çalışan Kadınların Sosyal Haklarının
Geliştirilmesi Projesi

EV EKSENLİ ÇALIŞAN KADINLAR VE GENEL
DURUM ANALİZİ

1
BU ARAŞTIRMA ÇALIŞMASI NOVA DANIŞMANLIK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA
HİZMETLERİ TARAFINDAN HAZIRLANMIŞTIR.

(Diyarbakır-Mayıs 2015)
2
1 ÖNSÖZ (BAŞLARKEN) .................................................................................................... 5
2 ARAŞTIRMA ÇALIŞMASI HAKKINDA ......................................................................... 5
2.1 SAHA ARAŞTIRMASI VE BU ÇALIŞMA İLE ELDE EDİLMESİ BEKLENEN
HEDEFLER ............................................................................................................................ 6
2.2 ARAŞTIRMA ALANI ................................................................................................ 7
2.3 ARAŞTIRMA YÖNTEMİ .......................................................................................... 7
3 EV EKSENLİ ÇALIŞMALARA GENEL BAKIŞ ............................................................. 8
3.1 Tanımlar ....................................................................................................................... 9
3.2 Tarihçe ....................................................................................................................... 10
3.3 Ev Eksenli Çalışmalar Ülkemizde İse; ...................................................................... 10
3.4 Yasal Durum .............................................................................................................. 12
4 EV EKSENLİ ÇALIŞAN KADINLARDA GENEL DURUM ANALİZİ (SAHA
ARAŞTIRMASI ÇALIŞMASI ) .............................................................................................. 13
4.1 EV-EKSENLİ ÇALIŞAN KADINLARA İLİŞKİN KİŞİSEL BİLGİLER .............. 14
4.1.1 Hane Nüfusu Büyüklüğü .................................................................................... 14
4.1.2 Yaş Durumu ....................................................................................................... 15
4.1.3 Medeni Durum ................................................................................................... 15
4.1.4 Eğitim Durumu ................................................................................................... 16
4.1.5 Ev-Eksenli Çalışanlarda Konut Büyüklüğü ....................................................... 17
4.2 EV-EKSENLİ ÇALIŞMALAR VE BUNA İLİŞKİN KOŞULLAR ........................ 18
4.2.1 Çalışma Durumu ................................................................................................ 18
4.2.2 Ev Eksenli Çalışmaların Gerçekleştirilme Yöntemi .......................................... 20
4.2.3 İş/Üretim Alanları .............................................................................................. 23
4.2.4 Ev Eksenli Çalışanlarda Günlük Ortalama Çalışma Saatleri ............................. 23
4.2.5 Ev-Eksenli Çalışan Kadınların Aylık Ortalama Çalıştıkları Gün sayısı ............ 24
4.3 EV-EKSENLİ ÇALIŞMALARDA ÜRETİLEN ÜRÜNLER VE ÜRÜNLERİN
PAZARLANMASI ............................................................................................................... 25
4.3.1 Ev-Eksenli Çalışmalarda Üretilen Ürünler ........................................................ 25
4.3.2 Müşteri Tercihlerine İlişkin Durum ................................................................... 26
4.3.3 Yapılan İşlere İlişkin Makine-Ekipman Temin Etme Durumu .......................... 27
4.3.4 Yapılan İşlere İlişkin Hammadde Temin Etme Durumu ................................... 27
4.3.5 Çalışılan İşlerde Rekabet Durumu ..................................................................... 28
4.3.6 Üretilen/Yapılan İşlerin Değerlendirilmesi (Pazarlanması) Durumu ................ 29
3
4.3.7 Üretilen Ürünlerin Değerlendirilmesi /Pazarlanması Aşamasında Yaşanan
Sorunlar 29
4.4 EV-EKSENLİ ÇALIŞMALARIN, KADINLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ .......... 31
4.4.1 Ev Eksenli Çalışmaların Çalışanlar Açısından Sağladığı Katkılar .................... 31
4.4.2 Ev Eksenli Çalışmadan Elde Edilen Gelir Durumu ........................................... 32
4.4.3 Ev Eksenli Çalışmalar Dışında Hanenin Diğer Gelirleri.................................... 33
4.4.4 Ev Eksenli Çalışmalardan Elde Edilen Gelirin Değerlendirilmesi Durumu ...... 34
4.4.5 Ev Eksenli Çalışmaların Yarattığı Sağlık Sorunları ........................................... 35
4.4.6 Ev Eksenli Çalışma Sırasına İş Kazası Geçirme Durumu .................................. 36
4.4.7 Genel Olarak Evde Çalışmanın, Çalışanlar Açısından Yarattığı Sorunlar ......... 37
4.4.8 Genel Olarak Evde Çalışmaya İlişkin Yaşanan Sorunlar (Diğer Hane Bireyleri
de Dikkate alınarak) .......................................................................................................... 38
4.5 ÇALIŞANLARIN, EV-EKSENLİ ÇALIŞMAYA İLİŞKİN BEKLENTİ VE
EĞİLİMLERİ ....................................................................................................................... 39
4.5.1 Çalışanların Ev Eksenli Çalışmayı Tercih Etme Nedenleri ............................... 39
4.5.2 Ev Eksenli Çalışanların Yaptıkları İşi Geliştirmeye Yönelik Planları/Eğilimleri
40
4.5.3 Ev Eksenli Çalışmalarda Yapılan İşlerin Sürdürülmesi Eğilimi ........................ 42
4.5.4 Ev-Eksenli Çalışmalar Yerine Standart (Güvenceli) Bir İşe Girme Eğilimi ..... 43
4.5.5 Ev Eksenli Çalışanların Herhangi Bir Sivil Topluma Üyelik Durumları ........... 44
4.5.6 Ev Eksenli Çalışanların Gerçekleştirdikleri Çalışmalara İlişkin Destek Alma
Durumları .......................................................................................................................... 45
4.5.7 Ev Eksenli Çalışanların Ülkemizin ILO-Uluslararası Çalışma Örgütünün 177
sayılı evde çalışma sözleşmesini İmzalamasını İsteme Durumları ................................... 46
5 ANKET ANALİZ ÇALIŞMASINA İLİŞKİN GENEL DEĞERLENDİRME ............... 46
5.1 EV-EKSENLİ ÇALIŞANLARIN KİŞİSEL VE HANE İÇİ DURUMLARI ........... 47
5.2 EV-EKSENLİ ÇALIŞMALAR VE BUNA İLİŞKİN KOŞULLAR ........................ 47
5.3 ÜRETİLEN ÜRÜNLER VE ÜRÜNLERİN PAZARLANMASI ............................. 48
5.4 EV-EKSENLİ ÇALIŞMALARIN KADINLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ ........... 49
5.5 ÇALIŞANLARIN, EV-EKSENLİ ÇALIŞMAYA İLİŞKİN BEKLENTİ VE
EĞİLİMLERİ ....................................................................................................................... 51
6 SONUÇ VE ÖNERİLER ................................................................................................. 52
7 KAYNAKÇA ..................................................................................................................... 59
8 EKLER ............................................................................................................................. 60
8.1 Anket Formu .............................................................................................................. 60

4
1 ÖNSÖZ (BAŞLARKEN)
Sosyal adaletin ve uluslararası insan ve çalışma haklarının iyileştirilmesi için çalışan bir Birleşmiş
Milletler ihtisas kuruluşu olan Uluslararası Çalışma Örgütü (İLO ); sosyal adaletin temel unsurları
olan insan haklarına saygıyı, saygın yaşam standartlarını, insanca çalışma koşullarını, istihdam
olanaklarını ve ekonomik güvenceleri geliştirmeye ve tüm çalışanlara ulaştırmaya çaba göstermektedir.
Çalışma örgütü 1996 yılında evde çalışanların, çalışma koşulları ile ilgili 177 nolu evde çalışma
sözleşmesi ve 184 evde çalışma tavsiye kararı yayımlamıştır. Bu sözleşme daha çok bağımlı çalışma
dediğimiz(fason) çalışanların haklarını koruyup kollamakta ancak 3 ana başlıkta ilişkilendirdiğimiz,
kendi hesabına ve sipariş usulü çalışmayı kapsamamaktadır. Bu çerçevede ulusal, bölgesel ve yerel
aktörlerin hem bağımlı çalışmayı kapsayan İLO sözleşmesini hem de diğer iki bileşenin de sosyal
haklarının hayata geçirilmesi için politikalar üretmesi ve ülkelerin de buna taraf olması gerekmektedir.
Ev Eksenli Çalışan Kadınlar ve Sosyal Haklar Derneğimiz (EVÇAD) 2011 yılında kurulduktan bu
yana çeşitli faaliyet, seminer, workshop, lobi çalışmaları, imza kampanyaları ve çeşitli projeler ile
sosyal adaletin sağlanması, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin engellenmesi, evde çalışan ve ezici
çoğunluğu kadın olan bu çalışanlarda farkındalık yaratmak, hak talep etmelerini sağlar hale getirmek
ve böylece örgütlenme bilinci yaratmak için çalışmıştır. Son olarak yürütülen ve AB tarafından
desteklenen bu proje ile dernek merkezinin bulunduğu Diyarbakır ve Şanlıurfa İllerinde bir araştırma
çalışması yapılmıştır. Bu araştırma yer alan ayrıntılı 33 soruluk bir anket çalışması ile yaklaşık 200
çalışan kadınla yüz yüze görüşmeler sağlanmıştır. Bu çalışma hem derneğin faaliyet gösterdiği
alanlarda ev eksenli çalışan kadınlar ile ilgili bilginin arttırılmasında hem de kadınlar ile birebir ilişki
kurmada etkili bir araç olmuştur. Çalışmanın en önemli sonucu ise evde çalışan kadınların sorunları ve
yaşam koşulları ve elde ettikleri ürünler v.b durumları irdelenmiş ve bazı çıktılara ulaşılmıştır. Elde
edilen bu çıktılar bir rapor haline getirilerek hem ülkemizde kamu politikalarının geliştirilmesi için ev
eksenli kadınlar olarak veri hazırlamak hem de bu taleplerin net bir şekilde ortaya konulması
sağlanmıştır. Böylece mevcut uygulamaları değerlendirerek uygulanabilir kabul edilebilir bir kamu
politikasının geliştirilmesi için altyapının ve kapasitenin geliştirilmesi hedeflenmiştir.
Proje; BULGARİSTAN (Home Based Workers)ROMANYA (Alit)
MAKEDONYA(DoraDom)Dernekleri ile ortak olarak yürütülmüş ve bu kapsamda bu ülkelere
gidilerek workshoplar düzenlenmiş ayrıca evde çalışanlar hakkındaki düzenlemeler incelenerek
ülkemizdeki mevzuatlarla karşılaştırma fırsatı yaratılmıştır. Projemizde ayrıca evde çalışan kadınlarla
bir belgesel çekimi yapılarak daha fazla kitleye ulaşılması ve bu konuda kamuoyu yaratılması
öngörülmüştür. Proje kapsamında hazırlanan yayın muhatap kurum ve kuruluşlara, sivil toplum
örgütlerine ulaştırılarak, kadınların görünmez olan yoğun emek sömürüsü alanlarına dikkatleri
çekmek ve sosyal güvence kapsamının her üç çalışma biçimi için düzenlemeler yapılmasını sağlamak
genel amacımız arasındadır.
DOÇ.DR Bahar BURTAN DOĞAN’a
Uluslararası çalışma örgütü ANKARA temsilciğine
ŞANLIURFA Büyükşehir Belediyesi ne, Ş.URFA Kamer Vakfına, Ş.URFA Güçlü Kadınlar
Derneğine
NOVA Danışmanlık şirketi çalışanlarına ve sayın M.Tahir DADAK’a
Bu çalışmada bizlerden desteklerini esirgemeyen evde çalışan Emekçi kadınlarımıza,
Teşekkür ederiz.
Aycan CANKURT GÜVEN
Yönetim Kurulu Başkanı
5
1.1 SAHA ARAŞTIRMASI VE BU ÇALIŞMA İLE ELDE EDİLMESİ BEKLENEN
HEDEFLER
EVÇAD Derneğinin ağırlıklı çalışma alanını Güneydoğu Anadolu Bölgesi oluşturmakta olup,
dernek aynı zamanda ev eksenli çalışan kadınların sorunlarının gündeme getirilmesi, konuya
duyarlılık geliştirilmesi için kamuoyu çalışmaları sorunun çözümüne katkı sunmak amacıyla
ulusal düzeyde de bir dizi çalışmalar gerçekleştirmektedir.
Saha araştırması çalışması derneğin birincil çalışma alanlarından Diyarbakır ve Şanlıurfa
illerinde gerçekleştirilmiştir.
Gerçekleştirilen saha çalışmasından beklenen çıktılar ise ev eksenli çalışmalarda yer alan
kadınların yaş, aile yapıları, sosyal ve ekonomik yapıları ve aynı zamanda kişisel durumları
da öğrenilmeye çalışılmıştır.
Yine gerçekleştirilen bu çalışmada aynı zamanda çalışma alanı olan Diyarbakır ve Şanlıurfa
illerinin sektörel yapısının yanı sıra toplumsal yapısı da dikkate alınmaya çalışılmıştır.
Yine bu çalışma ile ev eksenli çalışan kadınların gerçekleştirdikleri işler, yaptıkları işlerden
elde ettikleri gelir, işe ilişkin yaşanan başlıca sorun alanları ile özellikle ev eksenli çalışmalara
bakış açıları ve eğilimleri de öğrenilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada özellikle ev eksenli
çalışmalarda temel üç çalışma şekli olan; fason çalışma, sipariş usulü çalışma ve kendi
hesabına çalışma sistemleri bu çalışmanın ana irdeleme konularıdır.
Yukarıda belirtilen genel konular hakkında detaylı verilerin, bilgilerin elde edilmesi için
araştırma soruları 4 ana eksende oluşturularak konuya ilişkin detaylar irdelenmiştir.
Kişisel bilgiler (Ev eksenli çalışanın bilgileri dışında, hane halkı bilgilerini de içerecek şekilde)
Ev-eksenli çalışma durumu (Yapılan işler, çalışma koşulları, yapılan işler, işlerdeki temel
sorun alanları, girdi temini, ürün değerlendirme vs),
Ev-eksenli çalışmaların çalışan üzerindeki etkileri (kişisel, sosyal, ekonomik),
Çalışanların, ev-eksenli çalışmaya ilişkin beklenti ve eğilimleri (yasal düzenlemeler, haklar,
işin devam ettirilmesi, geliştirilmesi vs) konularına ağırlık verilmiştir.
Araştırma çalışması kapsamında yapılan analizler sonucunda Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinin
karşılaştırması da yapılmıştır.
Çalışma dâhilinde aynı zamanda ev eksenli çalışmaları gerçekleştiren kadınların kişisel ve
sosyal çevre bileşenleri ile diğer direkt ve dolaylı konular bir bütünsellik dâhilinde ele
alınmaya çalışılmış, EVÇAD derneğinin misyonu da dikkate alınarak toplumsal cinsiyet
bakışı söz konusu çalışmanın her aşamasına yansıtılmıştır.
Gerçekleştirilen araştırma çalışması, söz konusu araştırma alanında ilk kapsamlı
çalışmalardan olup bu her iki il için de referans niteliğini taşımaktadır.
Araştırma çalışması özellikle benzer sosyal ve ekonomik yapıya sahip alanlar içinde genel
geçer özellikler taşıdığını düşünmekteyiz.
Yine gerçekleştirilen araştırma sonucunda özellikle Diyarbakır ve Şanlıurfa illerindeki durum
tespiti ve analizleri ile birlikte aslında projenin genel hedeflerinden olan ev eksenli çalışan
6
kadınların emeğinin görünür kılınmasına ve sosyal haklarının geliştirilmesine katkı
sunulmuştur.
1.2 ARAŞTIRMA ALANI
Araştırma alanı olarak projede de öngörüldüğü gibi Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinde
gerçekleştirilmiştir.
Her ilde ev eksenli çalışan 100 kadına anket uygulanmıştır. Anket yapılan ilde ev eksenli
çalışma açısından ön plana çıkan çalışma ise; anket uygulanan ev eksenli çalışanların
seçiminde farklı üretim alanlarında faaliyet göstermeleri dikkate alınarak seçim yapılmıştır.
Potansiyel olarak bu kriterler dikkate alınarak her il için seçilen 200 çalışandan tesadüfî
yöntemle yine her il için 100 kişi seçilerek toplamda 200 anket uygulaması
gerçekleştirilmiştir.
1.3 ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
Bu araştırma çalışması projede planlandığı gibi anket çalışması olarak gerçekleştirilmiştir.
Anket, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde farklı üretim alanlarının olduğu birbirine yakın aynı
zamanda çok farklı kültürel yapıları da içeren Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinde
gerçekleştirilmiştir.

Hazırlanan anket soru formlarının sahada sorunsuz olarak uygulanabilmesi için anketörlere
uygulamalı eğitim verilmiştir. Aynı zamanda örnek uygulama gerçekleştirilerek anket
formları nihai hale getirilmiştir.
Anketler, anket uygulanan hanelere yapılan ziyaretlerle gerçekleştirilmiştir. Anketörlerin
tamamı kadınlardan oluşturulmuştur. Anketlerde iletişim sorunlarının yaşanmaması için
Kürtçe ve Arapça bilen anketörler ile çalışılmış olup ev eksenli çalışanlar ile dil kaynaklı
sorunların yaşanması önlenmiştir.
Anket uygulanan ev eksenli çalışanların seçimi ise bu alanda çalışan ilgili kuruluşların (STK,
yerel yönetimler, işverenler) görüşü alınarak seçim yapılmıştır. Anket uygulanan ev eksenli
çalışanların seçiminde bir diğer unsur ise farklı konularda faaliyet göstermeleridir. Böylece
farklı üretim konularındaki sorunların öğrenilmesi olanağı da sağlanmıştır.
Anket uygulanan Diyarbakır ve Şanlıurfa illerindeki farklı konularda faaliyet gösteren ev
eksenli çalışan kişilerden her il için ortalama olarak 200 kadın seçilmiş ve anket uygulaması
sırasında ise bu 200 kişi arasından tesadüfî yöntemle anket uygulanan 100 kişinin seçimi
yapılmıştır.
EVÇAD’ın temel faaliyet alanının ev eksenli çalışanlar olması nedeni ve daha öncede bu
kesim ile olan ilişkilerden dolayı anket uygulanacak kişilerin seçimi ve anket uygulamasını
oldukça kolaylaştırmıştır.
Gerçekleştirilen anketlerin analiz çalışmasında SPSS yöntemi kullanılmıştır. Anketler ile elde
edilen verilerin elektronik ortama geçirilmesi ve yapılacak analizlere uygun hale
dönüştürülmesi için kod yöntemli bir veri tabanı hazırlanmış ve anket sonuçları SPSS
programına girilmiştir. Bu yöntem ile elde edilen sonuçlar raporlandırılmıştır.
M.Tahir DADAK
NOVA DANIŞMANLIK
7
2 EV EKSENLİ ÇALIŞMALARA GENEL BAKIŞ
Günümüzde çalışma koşulları sadece işverenlerin işyerinde (mekânında) veya dışarıda
herhangi bir yerde çalışma şeklinin dışında çeşitli faktörlerinde etkisi ile ev içinde veya bu iş
için bir araya gelen kişilerin oluşturdukları mekânlarda gerçekleştirildiği durumlarda
mevcuttur.
Ev eksenli olarak tanımlayacağımız çalışmalara genellikle küresel temelde değişen ekonomik
düzenin yanı sıra ülkesel düzeylerde ekonomik yapı, şirketler arası rekabetin artması ve
üretim maliyetlerinin düşürülmesi amaçlı olarak yaygınlaşması sonucu bu çalışma şekli hayat
bulmakta ve özellikle kimi ülkelerde giderek ön plana çıkmakta ve yaygınlaşmaktadır.
Ekonomi de yaşanan krizler, formel sektörde iş bulmanın güçlüğü, hizmet sektörünün
gelişmesi, özellikle bazı iş kollarında üretimin esnekleşmesi de ev eksenli çalışmaların hayat
bulması diğer önemli etkenler arasında yer almaktadır.
8
Yukarıda sayılan önemli nedenlerle birlikte kişiye bağlı özel nedenler ile sosyal ve geleneksel
değerlerle alakalı olarak ev eksenli çalışmayı gönüllü veya zorunlu nedenlerle yapmak
zorunda kalan büyük bir kesim bulunmaktadır. Genel olarak belirttiğimiz nedenlerle ilişkili
olarak en önemli realite ise ev eksenli a çalışma alanında çalışan kesimlerin en yoksul
kesimler olduğu ve bu alanda çalışanların ise büyük çoğunluğunu kadınların oluşturduğudur.
Tekstil atölyesinde üretilen bir tekstil ürününün temizlik ve kontrolünün yapılması, bir
makinenin bazı parçalarının el ile yapılması zorunluluğu, restoran- pastane gibi yemek ile
ilgili işletme boyutunda üretim yapan yerlerde bazı zaman alıcı ve/veya fazlaca el emeği
isteyen ürünlerin kendi işletmelerinde yapma güçlüğü ev eksenli çalışmaları işveren açısından
zorunlu kılan nedenlerin başında gelmektedir. Ev eksenli çalışmalar kapsamında yapılan işler
sadece bunlarla sınırlı olmayıp otomotiv sektörü de dâhil olmak üzere kimi zaman yüksek
teknolojik ürünlerin de bazı bileşenleri bu kapsamda üretilebilmektedir.
İşveren açısından yapılan üretimlerde kalitenin sağlanması kaygısı yanında, üretim
maliyetlerin düşürülmesi ev eksenli üretimlerin yaptırılmasında en önemli faktörlerin başında
gelmektedir.
Ev eksenli çalışmaların hayat bulmasındaki en önemli nedenlerden bir tanesi ise seri
üretimlerin veya işletme boyutundaki kimi üretimlerin detay, el işi-emeği gerektiren
konularda yeterli kalite veya gıda ürünlerinde istenilen lezzetin sağlanamaması ile ilgilidir.
2.1 Tanımlar
Ev eksenli çalışma, farkı ülkelerde farklı şekillerde tanımlanma ve tanımın kimleri kapsadığı
konusunda tartışmalar mevcuttur. Tanımlamaların farklı olmasına rağmen ILO’nun “ev-
eksenli çalışma” konusunda yapmış olduğu tanım, genel kabul görmektedir.
ILO’nun 1996 tarihli ve 177 sayılı “Evde Çalışma Sözleşmesi”nin 1. maddesinde, “ev-eksenli
çalışma” yı aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır:
“'Evde çalışma” terimi, evde çalışan olarak anılacak olan bir kimse tarafından,
(i) Kendi evinde veya işverenin işyeri hariç kendi seçtiği bir başka mekânda;
(ii) Ödeme karşılığında yapılan, söz konusu kişinin ulusal yasalar, yönetmelikler ve
mahkeme kararları uyarınca bağımsız işçi sayılmasını gerektirecek ölçüde özerkliğe ve
ekonomik bağımsızlığa sahip olmaması kaydıyla;
(iii) Teçhizatı, malzemeyi ve kullanılan diğer girdileri kimin sağladığı önemli olmaksızın,
işveren tarafından belirlenen bir ürün veya hizmetle sonuçlanan iş anlamına gelmektedir. ”
olarak tanımlamaktadır.
ILO’nun tanımını daha kısa olarak “bir işveren veya aracı için işçinin seçtiği bir yerde,
genellikle işçinin kendi evinde, işveren veya aracının denetimi olmaksızın, bir sözleşme
gereğince bir malın üretilmesi veya hizmetin sağlanmasıdır (Yavuz, 1995).
Kısaca eve iş verme sistemi, piyasada üretilen mal veya hizmetlerin ev içinde üretilmesi olan
evde çalışma, esnek çalışma biçimlerinin en eskilerindendir. Evde çalışma modelinde zaman
9
esas alınmamakta, genellikle parça başı çalışılmakta, kimi zaman ise çalışanların kendi
hesabına çalıştığı işler olmaktadır.
Evde çalışmanın ülkemizdeki geçmişi eski olup bölgelere göre farklılıklar göstermekte ancak
daha çok dokuma, hazır giyim, paketleme sanayinde oldukça yaygındır. Evde çalışma
modelinin en büyük sıkıntısı daha çok kayıt dışı yapılan bir çalışma şekli olmasıdır. Ücretler
oldukça düşük ve herhangi bir sosyal yardım ya da sosyal güvence söz konusu değildir;
istihdam güvencesi de yoktur. Bu çalışma tipi kötü şartlarda çalışmanın yapılması ve ucuz
emek sömürüsüne yol açması gibi nedenlerden dolayı eleştirilmektedir (Yavuz, 1995).
Evde çalışma modeli işgücü piyasasında daha çok kadınlar tarafından gerçekleştiren bir
istihdam biçimidir. Ev eksenli çalışma kategorisindeki çalışanlar gerek Türkiye’de gerekse bu
sektörün yaygın olduğu diğer ülkelerde bu işi yapanların büyük bir bölümü kadınlardan
oluşmaktadır. Kadınların bu alanda çalışma oranları gelişmiş ülkelerde dâhil olmak üzere
birçok ülkede % 90’ların üzerinde seyretmektedir. Almanya, Yunanistan, İrlanda, İtalya ve
Hollanda’da ev eksenli çalışan işçilerin yüzde 95’i kadındır. Japonya’da bu oran yüzde 93.5,
Cezayir’de yüzde 97’dir. Türkiye’de ücretli olarak ev eksenli çalışanların yüzde 92’si, yevmi
yeli olarak ev eksenli çalışanların ise yüzde 95’i kadındır.
2.2 Tarihçe
Sanayi kapitalizminin ortaya çıkışıyla birlikte (9.yüzyıl-İngiltere) ilk başlarda tamamen küçük
ölçekli olarak başlayan işler (ev sanayi, atölye ) zaman içerisinde çok sayıda işçinin bir arada
çalıştığı fabrikalar gelişmeye başladı. Fabrikalarda işçilerin bir araya gelmesi ile birlikte
sömürü düzenin hâkim olduğu ve işçi haklarının yok denecek düzeylerde olduğu dönemlerde
işçiler biraya gelerek haklarını elde etmek amacıyla sendikalaşmaya başlamışlardır.
Sendikaların gelişmesiyle birlikte işçilerin haklarını kazanımları da giderek artmaya başladı.
İşverenler için istenmeyen bir durum olan sendikalaşmanın etkisinin azaltılması ve daha az
maliyetli alternatif üretim yolları arayışına girmeye başladılar. Süreç içerisinde geliştirilen
alternatif üretim yöntemlerinden bir tanesi de ev eksenli çalışmalar olmuştur. Özellikle 21.
Yüzyıl başlarında geliştirilen bu sistem daha çok fabrika, atölye gibi birçok çalışanın bir arada
olduğu üretim ortamının dışında çalışanların genellikle kendi evlerinde gerçekleştirdikleri
“ev-eksenli çalışma” dediğimiz çalışma biçimidir. Üretime ilişkin çeşitli aşamaların
bölümlenerek veya farklı işlerin farklı kişi-gruplar ile üretiminin çalışanların mekânlarında
gerçekleştirilmesidir. Bu çalışma biçiminde işler fabrika veya atölyelerden direkt olarak
işveren veya aracılar tarafından evlere dağıtılıp bu işler yapıldıktan sonra tekrar fabrika veya
atölyelerden nihai süreçten geçirildikten sonra son ürün haline getirilmesinden oluşmaktadır.
Yapılan işler oldukça geniş bir ürün yelpazesinden oluşmakta olup, işlerin özelliğine göre
değişmekle birlikte genellikle üretilen ürünün belli bölümlerinin yapılması veya montajından
ibarettir.
2.3 Ev Eksenli Çalışmalar Ülkemizde İse;
Türkiye’de ev-eksenli çalışma:1980’lerde başlayan dönüşüm ve dışa açılma süreci ile
hızlanmaya başlamıştır. 1980 sonrasında ihracata yönelik büyüme stratejisinin en önemli
sonuçlarından biri, ev-eksenli çalışmanın yaygınlaşmasıdır. Uluslararası piyasalarda rekabetin
10