Dünyada ve Türkiye'de Bilim, Teknoloji ve Politika

739 Pages·2009·54.269 MB·Turkish

by  Ergun Türkcan

ERGUNT ÜRKCAN
l9 40'Mruağ lad'odğadi ulv.ke o rtöğare nimindseonn r1a69,2 'dAen,k aÜrnaiv ersitseiS iyaBsiallgf ialkeürl resi'nden
nwzııno ldaus;k ehrilzimke rsionndyrceannk iu ruTlüaBniA TK'Ttüar kiyei'lnki nPB oiitlilkisıamÜ niteastia'nnBdeuı .
alandialpkkir ofesayroanşetolıl raTınüc rık cdaonk,t orİansgıinlıtS eursesÜ'endxie v erSsli'tReU(sc'Siid,ea Pn ocleRi ec­y
st·arnidt)ıO EUCDF elloolwa rak hvae1z 79ı2r'lAdanedk ıa Ürnaie rvsiteiskit'dinosdkaettno raalsdıı9ı 7n4.'ıt e T üBi­
TAK'tan EarygrTuıünlr akncE anne,vr ejT iab iKia ynaBkalkaarı ılAınğkıa'Brıeaıl dae,d iyçeasliıH'şantcdıce.t Üt ncip-c
versvietG easzÜiin v iersitöeğsrie'ütnyidemeos lia rgaökrye avp vte1ı 799'ddoaç eonltd u.
_
17989-719'Ddeav lPelta nlTaeşmkai latİık'tniPdslaaa,dn il DaamiarM eüsşia vsiırfaitD ıöyrldaü Pnlcaüçn a lışmala­
rınkaa tı1l9d8dı2e.ü' niversaiyterdıveleçnd e ış şiitrlkie çtalleırşdteı k1t89a8n' ydseeon nirüdane inv erdsöintdÖeüny.­e
ceG azÜin iversistoensSriia'y naBdsieal,lg F ialkeeürsl it'pnrdoef eoslöaTrnü rkc2a0n0,7 e'mdee klaiyyreıY lazda,ır .
1993ten 20k0a3d',kae ır szmaim aTünBliıT,A BK aşkBainlıPi oml itDiaknaısşımo alanrıça akl ıbşuat rıa;2d 0a0 0-2002
'
arasıknudrau munv eBT eiklniomlP oojlii atriDıka aiBlraeş kanlvıeğkıae'ltnetOatiD .T ÜS osyBaill iEmnlsetri tüsü'nde
ScieaınıTdcec eh nolPooglySi tcuyd (iTSePsSl )i sanpsr-oügsrtaüm ıanldaBani lyvieeTmr ek nolToarjiidh eir slveerrienni
Türkcabnua' lıannb diar çmoakk avlere e blieğkoi lnaerTa ekkn oloiEiknoinno mPiokl itbiağşil bıakşlbkıiak r i tdaab­ı
hav ar.d ır
ISTANBRUnL .Ül\'lVERcSıI TESIYA YINLARI
ERGUTNü RKCAN
DllNYA'VDEAT llRKIYE'DE
BiLiTME,K NOVLEOPO JLii TiKA
ISTANBBUiLL GÜiN iVERSiYTAEYSIiN LA2R3I0
BiLVGiET OPLU5M
KAPAK LEONARDDAOV INCl'1N4IBN7 'KDAEH VEREKNAGGiI ÜTZ ERiTNÜEY V EM ÜREKKEPçLlEz Dllll,
BiRD ÖKÜMHANETDOEPK ALIDRMAD ÜZENEÜGZIE RiTNAES ARIÇMA LIŞMASI.
1.B ASKIIS TANBOUCALK, 2 009
© BiLGiiL ETiGŞRiUMB YUA YINCIMLÜIZKiY KA PIVME H ABEAR) ANLSTID Ş.T I.
YAZIŞAMDAR ESIiN:Ö NCÜA DDESNio,:9 5K UŞTEPŞEi şl3i4 38I7S TANBUL
TELEFO0N2:1 23 115 000 • 3115 25 9/ FAKS0:2 122 976 31 4
www.bllglyay.com
E·POSTyAa [email protected]
DAGITIdMa [email protected]
YAYINHAA ZIRLAYANLABRE LGiÇNiN A•R F AHRAiR AL
TASARIMME HMEUTL USEL
DiZGViEU YGULAMAM ARATODNI ZGIEVI
DDZELTRIE MZAiB BAS
DiZiBNO RAB oZATLI
BASKIV EC iLSTE NA OFASMEBTA LAVJE M ATBAACISLAINKT. l cL.T DŞ.T I.
LITRYOOSL 2U M.A TBAACILSAiRT EBS BiL OKKA T6 NoNB: 7 ·94· T11o PKAlPsIT ANBUL
TELEF0ON2:16 210 332 1· 6 13384 6/F AKS0:2 16213 384 6
lsıanBbiulUlgn ii verLsiaibrtrCyya taloging-inD-aPluab licalion
lsıanBbiulÜlgn ii versKiütteüspih aKnaetsail ogBlöalmüamt üa rafıknadtaanl oglanmıştır.
TürkcaEnr,g un.
Dünydaa'v eT ürkidyeeB 'i liıme ,k nolvoejP io lit/iEkrag uTnü rkcan.
p.c m.
lncludbeisb liograrpehfiecraeln( cpe).sa ndi ndex.
ISBN9 78-605-39097-3·4(p bk).
ı.S cienacned s tat2e..S cienacned s tateT-urke3y..T echnolaongdys tate.
4.T echnolaongdys tatTeu-rke1y.T. i tle.
Qı25.D862 008
ERGUTNÜ RKCAN
DDNYA'VDEAT ÜRKİYE'DE
BİLİM, TEVKENP OOLLOiJTiİ KA
İçindekiler
1 Üvertyüadr a K itaBbaaş larken
12B uK itNaaps vıeNl e deYnaz ıldı?
17B İRİNBCÖİL ÜMT eknolİocjaviteY, e nilikler
19 Biml-ieTknoloİjciva,etY enilÜizke rine
19B ilNiemd ir?
21T eknolNoejdii r?
22N eokla(sMiokd eİrknt)i sadi TeAknnaollioDzjediğeki şme
26T eknoloİjliekr lveeTm eken oloDjeiğki şNmeed ir?
33 İktiTesoarti svienP drea tiBğiilnvideTme ek nolPoojlii tiİklagGsieıllyiil şam eler
33M odern İTketkinsoalto· jıiaynlıeş ıyor
34K alkınİkmtai TseakdnıiY kar dıAml ıyor
38 Büyümenin Kaynakları
41T eknolİokjtiiT seaotr is"iİnçdsee lleşiyor"
42' aYpıcsıav-lrEimYceinT'ie oriler
44 İcadın Kökenleri
44 İcavteY enilNiekd iTrü?r lveerA iş amaları
49 İcadAınno niDmö nemHia kkında
50İ nsYaanr atıcıİlçısğveıeDln ı ışnsD ailn amikleri
55 İKİNCBİÖ LÜMİ cadAınno niDmö neminKdieşni Msuecli tDlöenre mine
57 KöleTocpil umlTaekrndoal İoljeirkl eme
57İ lİkn svaenİ lAkl etDionğ uşu
6o NeoliDteivkr viemK ölecGieliçğieş
64 TarıDme vrivmeKi ö leSciis teBmaizÖnız ellikleri
66 AntÇiakğ ıTnen kolojHialkekrıin da
70M etaİlş leÇmaeğB ıa şlıyor
73 OratçağTlekanro lDoejvir imi
73 OrtaçağTlekanrodlao ji
74Ş övaillySeee rfOirnt aNko ktaDseım ir
8o ÇanK uleTsopiv ,e S aat
Bit MekanSaiakt lDoeğruişnu
86 CoğrKafeiş ivfelD eern izTceiklniokl ojisGieşnlmdieelkeir
89 KarSaa vaşlaArsıkneDdreaiv rKiamv raÜmzıe rine
93H ollandTaek'nnoılno İjllieekrm eKyaet kıları
vliç indekiler
97 ÜÇÜNCÜB ÖLÜMK işiMsuecli tDlöenre miÜnsitNn o ktası:
İngilizD eSvarniamyii
99 İngiSlainzaD yeiv rimGii'dnYecon l
99 İngiltSearneaD'yedive r imBii'Prnr iovnYa aspıı mlıd?ı
10D1e miÜrr etimÖilnçdeekB lüeyrüimnDe isğiMe,er t alİlşelreinnm esi
10l1.in yir KömürüTnuüğnvl eDa i ğÖelrç Seakn laeyriiKnudlel anımı
102D eğiştiPrairlÜçerabe itliiDmroi ğnrAeud ımlar
103Ma btaanınk adı
104Me kanSiaka tİlmearl arı
10T4a k1ıemzii ghlıanrıGne lişmesi
1o6 MadenvleSe uTr u lulmab(raPıo mpalar)
107İ nlgtiedrePe a'r Yaolllıa Krö,p rüvleKe arn allar
110K işiMsuecli tDlöenre mi
110K işiMsueclim tiK işiİnciamndı ı?
113M ucitlerinv eÖU zzemlalnilKkaolrneıurnByi aa k ışları
120S anaDyeiv rimTiek'nnodleİo ljeirkl eme
120S anaDyeiv rimTie'knnionlİ osjkievkleİ e ktYiiö rünge
121B uhaMra kineGsiidneYeno l
12D1e mvierK okK ömürü
123Sa verByu'hnMaiarnk inyeads a'i M adenDcoisntiun'
124Ne wcomen MaBukhianre si
12W7a rt'Bıunh Maark inesi
129P amuklu DoMkeukmaandiak İcatlar
130Uç aMne kiGğeitni rTdeikğnioD leonjgieks izlik
132İp lÜirke tiMmaikniinna laşması
138Do kumSaü riencMienk anizasyonu
140B uhaFralbır ika DSoiğsuty(eoBmrui h aPralmau ğEuvnl enmesi)
143S anaDyeiv rimBii'lnvideTme e k nolİoljiirş ik ile
143B iKru ruOml arak vBeBi illiimTm ospellu luk
144 SanaDyeiv rimEin'tneilnev keBt iüleilOm rstealm ı
150G irişeirMm,üc hielndisler
155D ÖRDÜNCÜB ÖLÜMS anaDyeiv rimiS'onniunc u:
İcadKıonl lekcif-DOörngeamnii zc
157İ ngiSlainzaD yeiv rİiçmiin D eBğilere nde ir
r m
157D evrmiimE, v rimmi ?
16o SanaDyeiv rimİil'inşBeka izYnıo rumlar
161Y atırMıaml lSaerkıt vöeTr aür ıTmez gahrlıanGıenl iişymlee
s
DeğiştiPrairlçeÜabrlieamltriii r
161Y atırMıaml lSaerkıt örDüonğüunş u
162D oğaKla ynBaokl lvueğE mue Kkı tlHıağkık ında
165A hşaİpş lemİelSdkte a ndart (DeYğaipEşılt eimrainlleabriıl iÜrr)e timi
(Amerikaİnş lAeSğmaaenç a yGienliinş imi)
168 Amerikİamn alSaits temi
172D eğiştiPrairlçevabelTi aalryi lro rizm
178F ordivzeOm t omobKiiltÜilrnee timi
içindekiler
vii
ı8o UzuDna lgavlePa arr adiDgemğail şeirmi
· ı8o Uzun DavlegP aalraard igHmaaklkaırn da
185U zuDna lgavleİa cra tlar
188 İcadKıonl e-kOtrigfaDnöinzeem i
188 YakTıanr ihGteelkiiş meler
190 UluslaArra-rKgaaesb ıu lvleBe irlivi eTm e knoloji ASnilsatşeımlimnaisnı
(FrasSciasttvieeA m ri- Ggier dilÖelrçiünlimne si)
193A r-Fgaea liyeStolneurçilnairnı Ç(ıGkitrİıdlliialşrek rilsei )
193A raştSıornmuaç larının Ölçülmesi Sorunu
198 AcabBai lgisİacyYaaatrp laacmraı kİ? c adDıönr düAnşcaüm amsıı?
201B EŞİNBCÖİL ÜMD ünyada vBeiT leikmn oPlooljiit ikalarının
DoğuşvueG elişmesi
203B ilvieTm ek nolPoojlii tikGailrairşı na
203B ilvieTm e knoPlooljiit iBkaazTsıeı mneKılan v ramları
2072 0.Y üzyıBlidlvaieT m e knoPlooljiitT iekoavrsePiı r atiGğeilniivşneiK m uir umsallaşması
211B ilvieTm e knoPlooljiit ikTaalrairAhışsnaeımlna ları
21Ç7e vreciler
218Uy guynad aA rTae knolojiler
220i lTeerkin orlE,o njfiolremyaasd yaİo nnt eÇranğeıt
223U lusYaenli lSiiks te(mYUlEeSrv)ieB ilvieTm ek nolPoojlii tikaları
223U lusYaeln iSliisktN eemdii r?
230B ilPioml itYieknaiPsloıil ki tiDköansüışnüay or
231T eknoloYjaiynıilvnmeT a eskın oTlroajnis fİelriişSnkoeir nu nlar
237S ınHaaik lvaePr a teSnits teHmalkekrıin da
237P atİesntta tisDteizkalvearnitnaijnl arı
2/tOP atİesntta tiinsAitvanin ktlaejrları
2/tOil işGköissteelr geler
242B EŞİNBCÖİL ÜM'EEK Ş EKİVLE T ALBOLARO:E CD ÜlkeAlietr ine
BazBıi lviemT eknoVleorjiil eri
253A LTINCBIÖ LÜMB ilimlDeorğiunşG ue,l işSmüer evçeD inamikleri
255B ileilDm esvrimÖdnecne
255B iliDmoiğnu vşeuT ariGhesleilş Hmaekskiı nda
259M ezopotvaemM yıasBı irl imi
26o EskYiu nanBdial im
261İl fki lozloicfmi-lBİeiyro;n( yBaaA tnıa doOlkuu)l uFniuzny ologları
261tYu naBni limKilnaiysnaid kaA ltÇıanğ ı
266 HelenDiösnteivmekİ skendKeürtiüypeh anesi
269 OrtaçaPoğta sı, Yunaİns lam-BLialtviei Dmnü şüncesi
269Te rcümeler
270Ün iversDiotğeulşeur in
271Ar istoDtüeşlücnscçei
Yİiİçİi ndekiler
273B iliDmesverli m
273B aşlagınçN erede?
274A stronomEik-sFeiGnzöiik,kl eDrüdney aSyaır sBaiDnre vrim
274K oper(n17i43k- 1543)
277T ychflor a(h51e4 6-11)v6e0 J ohanKneepsl( e51r7 16-]10)
28o GaliGlaeloi( 1l 65c4i- 1642)
282l saNaecw t(on14 621-277 )
284D eneyBsielli YmelrelrYe ayşıilpı Brokyelne -Hİoşobkier liği
286 BilDiemv rimSionsiyno ekoKnöokmeinkvl eBe irlii İmçdsee lciliTka-rDtıışşsmaalscıı lık
289 BiliDmesverli mSdoennr a
289B ilDiemv rSiomnir Yaüzkyiı lAlyadrıın latıyor
290B ilBiiml Diomğiu ruyor
290 MikrosBkioypo,l ojvie-E Jveroilmo ji
292A toamrlM,o leküller
294G enlieşyBeinEr v reBne,l irGsöirzielllivike2k, 0 Y.ü zyfıilz iği
296 MatematCiwknçhiuleretiriy
297S osyBaill imler
298 ModeÜrnni veSrissitteeYm aiynıilnKm aaçs ıB:Vi alri?m
299B ilvieİm d eoloji
299H itvleeA rr yan Bilim
302L isenkuv e"O oSlvyaeyBtıi limi"
305Y EDİNCBİÖ LÜMÇ inİ,s lvaemO smanBliıl viemT eknolojisi
307Ç in'Bdielv ieTm ek noloji
307Ç iMne deniByaettıiF' adramknıl yıd ı?
310E skÇii n'de BvieTl eikmnsoelPloa jriakd igma
312İ slDaümn yasBıinldviaeTm ek noloji
·
312A rampı İ,s lmaımO, r taBçialğmi im?i
313İ slaBmi'lıinGm edrKeia lmSao ruÜnzue rine
319İ slDaümn yasMıünsdpa(e Atk Bliil)i vmelT eerk noloji
322O smalnnıı'Bni lvieTm ek nolojYiakylea şımı
322T ürkleİrsilnBa iml vieTm e knolİoçjiinsYdiee rvkieiK atlakırıH akkında
325O smanlı1l8aY.rü zdyaıK laad aMrü spBeitl imler
328O smalnalrı1d6av. e 1 7.Y üzılydCao ğrafya
328P iRreii sD'üinnyH aa ri(t5a11s3ıv) eK itaBba-hır iye
330K atÇicpl ehi
331D enizlOesrmdaen lılar
337O smanlAıs'kneTırenik noloÜjsitdüenDklöiün ke mi
340A skeDreiv rvieYm ü kseBlaetKnıa rşısOısnmdaan lDıu'rnuımnu
içindekİJfil er
345S EKİZİNBCÖİL ÜM1 8v. e1 9.Y üzyıllarda Osmanlı'da
ModernlÇeaşbmael arı
347O smanlİılY'kend liae şÇmaeb aları
347Y enilNeeşdmeeOn lia rAaskk eri-YSeinyialvsgeLii a llDeeer v ri
349İ lSke farveeOt slmearn lı ÜİllkMkea stibnadael ar
351İ lAks kevreSi i vYieln iDlüişkü ncveeUl yegruil amaları
352H umbarAahcmeıPt a ş(aK o<nltBe o nnevveHa ulm)b arOaccaığ ı
353B ardoenT otvteM odeTronp çuluk
354İ lTko pçMue ktveebS iü rTaotp çuOlcaarğııK nuırnu lması
354M ühendisKhuarnuelnmians ı
356S ultIIaSIne. lvie"m N izaCme-<lıDi eJv ri"
36oT anzimaCtu'tmahrnui yeOts'mea nlılarda Eğitim-Öğretim,
BilvieTm ek nol1o38j9-i,12 93
36oT anziDmöante mi
36o Yeniiçleiİrğligna BsaıtyıllaıS ülrçaleşremiİav mKea zanıyor
362M ısTıarnm zaitı
363T am:ti'mİıalna nı
364T anzimaİtlE'kğı int vieBm i lKiumr umları
364M ekteHba-rib iye
/ 365M odeTrınb bTıürnk iyGei'ryvieeşG iü lhaAnsek eTrbıib iyesKiu'rnuilnu şu
/ 367" MilElğii tYioml"u nidlAakd ımlMaara:rN iefz areKtuir'unliunş u
369O smanlİıl'Aknk ıand eDmeinke yEinmciü:m eDna-nii ş
370O smanKleın Üdnii versitesini Arıyor
370İ lk Üniversite Denemesi
371G alatasaray'ın Kuruluşu
372D arülfiiOnsumna-nuiY 'enniiAndç eınl 1ı78ş0ı ,
373D arülfüSnuulnt1-a7u8n4 i ,
374K alTıecşıe bDbaürsü:l füŞnauhna-nıeı
376l naDsa rülfyüand uaKn aud ınÜlnairv ersitesi
376İ lOks manBliıl im Cemiyetleri
3782 0Y.ü zyBıalş ıTnüdrak iyBea'zBdıie l iAmlsaenlıln Da urrumveuG elişmeler
378M atemaAtliakn ınGdealkiiş meler
379F izAilka nınGdealkiiş meler
38o Astronomi
381K imyAal anınGdealkiiş meler
381Z oolojGienliinş mesi
382 BotaniGketleikşim eler
383J eolojide Gelişmeler
384C oğrafyGaedlaikşim eler
385T ıbbDıını rıımıı
/
içindekiler
X
388 TürkiyMco'ddeeSr ons yBaill imGleelriişnm esi
388 OsmanlSıo'sdyPaaa lr adigDmeağniışnm esi
390M antFıekl,s veePf sei kolGoejliinşiinm i
390T arYiahz ımMıondıenYrn ö ntemBleenriim semesi
390 ArkeolGoijrivineşGi ien l işimi
392S osyolGoijrivineşGi ien l işimi
393İ ktiBsialti mGiinrivineşG ie lişimi
394O smanlEığ'intvıienÖm ğ retMiimr ası
394O smanlCıu'mdhaunr iDyeevti're OluYnüakns ÖeSğkir veitKliu mr umları
394D arülfüOnsumna-nui İ'sdteanDn abruüll fünunu'na
396 YükseMkü henMdeikst ebi
396 MekteMbü-lik iye
396 BaytMaerk teAbl-iis i
397H alkZailrıaM aetk teAbl-iis i
397O rmaMne kteAbl-iis i
397S anaNyeif-iMise ek tebi
398 İstaYnübkuslİe kkt ivseTa itc aOrkeutl u
398 Meslek Okulları
398 TarıOmk ulları
398 TelgFreaMnfe ktebi
399 DiğMeers lOekku lları
399O smanİlmıp aratorYlaubğaun'cnOıdklaua lrlıanr ı
401D OKUZUNCUB ÖLÜMT ürkiye20'.Yn üizny ıİllıYkna rısındaki
Tekno-EkoGneolmiişkvm eeC suim huriyYeütk'steÖekğ retim
403C umuhriyeÖtn'ctTeeek nn o-EkoDnuormuimk
403T anziDmöante miSnadneaT yiic,av reTe etk noloji
4052 0.Y üzyBıalş ıOnsdmaa nlı vTeSi acnaaryeiti
4o6 GıdSaa nayi
407T oprSaakn ayi
407A ğaİçş leSmaen ayi
407Y ünlDüo kuma
4o8 PamukDlouk uma
409 İpeMkalmiu ller
409K ırtavseMi ayteb Saaan ayi
410K imySaa nayi
410M adeEnşiy Saa nayi
411G üçM akinaları
412Ö lçüler
412H aberleşGmeeldieşkmie ler
412P usıiad aresi
413T elgraf
414T elefon