Din Monitörü 2008 Almanya'daki Müslümanlarda Dindarlık

47 Pages·2008·5.58 MB·Turkish

k Din Monitörü 2008
rlı
a
d
Almanya’daki Müslümanların yüzde 90’ı dindar, hatta bunun yüzde 41’i n
Di
çok dindar. Allaha iman, kişisel ibadet ve camiye gitmek günlük yaşamın a Almanya’daki
d
önemli bir parçasını oluştururken cinsiyet, yaş, mezhep ya da köken r
a
faktörlerinden bağımsız olarak Müslümanların yaşamları ve yapıp etmeleri nl
a
m Müslümanlarda Dindarlık
üzerinde doğrudan bir etkiye sahip. Bu ve diğer birçok sonucu Bertelsmann ü
sl
Vakfı’nın Din Monitörü ortaya koymaktadır. ü
M
ki
a
Din Monitörü insanların dindarlığı konusunu şimdiye kadar yapılamamış d
a’
şekilde bir derinliğe inerek analiz etmektedir. Psikologlar, din bilimcileri, y
n Dini Düşünce ve
a
sosyolog ve teologlar Almanya’da temsili olarak seçilmiş 2000’den fazla m
Al
MBuürsaldüamna nelıdne k ieşdisielel nb osoyuntutçalkair d Ainlmdaarnlıykala’drıankıi b Mirü msluükmaayneslaerylea tMabüis tlüumtmaunş tur. 8 | Pratiklere Bir Bakış
0
0
olmayan çoğunluk toplumu arasındaki uzlaşma ve diyalog çabalarına 2
ü
önemli bir katkıda bulunmaktadır. r
ö
t
ni
o
M
n
Di
www.religionsmonitor.com
Bertelsmann Vakfı Almanya’daki Müslümanlarda Dindarlık
İçindekiler
Liz Mohn’dan önsöz Yaş gruplarına göre İslamî dindarlık
Dinler ve medeniyetler arası karşılıklı anlayışı teşvik etmek 5 Dr. Michael Blume 44
Genel Bir Bakış Okulun Allah ile ne alakası var?
Almanya’daki Müslümanların dindarlığına bir bakış 6 Prof. Dr. Harry Harun Behr 50
Din Monitörü Müslüman kadınlarda dindarlık
Dr. Martin Rieger 9 Prof. Dr. Dr. Ina Wunn 60
Almanya’daki Müslümanların dindarlığında çeşitlilik Çok dindarlık ve çeşitlilik
Dr. Jörn Thielmann 13 Prof. Dr. Dr. h.c. Gudrun Krämer 68
Dindarlık ve aydınlanmacılık birbirini dışlamıyor Sadece dindarlığı kabul gören, uyum sağlayıp bütünleşecektir.
Prof. Dr. Rita Süssmuth’un açıklaması 22 Prof. Dr. Barbara John´un açıklaması 74
Almanya’da Sünniler ve Şiiler Almanya’da İslam, Dünyada İslam
Prof. Dr. Peter Heine and Riem Spielhaus 24 Dr. des. Ferdinand Mirbach 76
Almanya’da Aleviler Küçük İslam Sözlüğü 84
Prof. Dr. Martin Sökefeld 32
www.religionsmonitor.com
“Din toplumu birarada tutan harçtır“ Dindarlığı bireysel bazda ölçen internet portalı. 86
Prof. Dr. Abdullah Takım ile röportaj 38
Bertelsmann Vakfı
“Müslümanların gerçeklikleriyle karşılaşmalı“ Özgür bir toplumda sorumluluk için girişim 88
Dr. Mustafa Ceric, büyük müftü ile röportaj 40
Yayınlarımız
“Değerler ve gelenekler güvence verir“ Din Monitörü’ne ilişkin veri ve analizler 90
Soheib Bencheikh ile röportaj 41
İletişim ve künye 91
“İnsanların dindarlığı ciddiye alınmalı”
Hamideh Mohagheghi ile röportaj 42
| 2 | | 3 |
Bertelsmann Vakfı Almanya’daki Müslümanlarda Dindarlık
Önsöz
Dinler ve Medeniyetler Arası Karşılıklı
Anlayışı Teşvik Etmek
Liz Mohn
Küreselleşme ve buna bağlı olarak insanların özel hayatlarında ve iş ortam-
larında somut biçimde ortaya çıkan sonuçlar, toplumlardaki değer yargıları ve
yönelimlere ilişkin sorular yöneltmektedirler. Karar alıcıların bir çoğu tara-
fından talep edilen diller ve sınırlar ötesi bir uluslararası uzlaşma her şey-
den önce tarihi, kültürel ve dini kökenlere saygı duymayı zorunlu kılmakta-
dır. Özellikle de insanın sahip olduğu inanç değerleri onun yaşam felsefesi-
ni ve yapıp etmelerini hiç de küçümsenmeyecek bir ölçüde belirlemektedir.
Din Monitörü kapsamında 21 ülkeden toplam 21.000’i aşkın kişiyle anket
yapıldı. Katılımcılar yerküre üzerindeki diğer milyonlarca insanı temsil
ederken iç dünyalarını açtılar; inançları, Tanrı tasavvurları, değer yargıları ve
başka bir çok özel yaşam alanları hakkında konuştular. Rakamların ardında
saklı olanlar kendi yaşamlarını anlatan, dünya görüşlerine ve hayatın anla-
mına ilişkin bilgiler veren bireylerdir. İşte bu doğrultuda Din Monitörü dün-
ya dinlerinin iç alemini bize açmış ve yerkürede mevcut çok sayıdaki başka
kültürler hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlamıştır.
Dünya çapında aynı formda gerçekleştirilen bu anketle Din Monitörü, dinle- Liz Mohn
rin birbiriyle dikkate değer karşılaştırılabilirliğine işaret etmiştir. Nitekim Bertelsmann Vakfı Yönetim Kurulu ve
yüzyıllardır yayılıp gelişen dünya dinlerinde bütün farklılıklara rağmen ben- Kuratoryum Başkan Yardımcısı
zer yapı ve anlam içerikleri de açık şekilde gözlenmektedir.
Bertelsmann Vakfı elinizdeki broşürle birlikte Din Monitörü’nden çıkan
sonuçların bazılarını seçerek sizlere sunmak istemektedir. Şahsım adına ve
Bertelsmann Vakfı olarak bu araştırmayla dinler arası anlayışın gelişmesine
katkıda bulunmayı, belki de böylece insanlar arası bir tolerans anlayışına
giden bir adımı da oluşturmayı arzu ettiğimizi belirtmek istiyoruz.
| 5 |
Bertelsmann Vakfı Almanya’daki Müslümanlarda Dindarlık
Almanya’daki
Müslümanların
Dindarlığına Bir Bakış
Din Monitörü’nden elde edilen en önemli sonuçlar
• Dindarlığın merkezi konumu • Türkçe ve Arapça konuşan dindarlar • Güçlü bir inanç • Erkekler inançlarını topluluk içinde
Çok dindarlık Almanya’daki Müslümanların Dil grupları alt sıralamasında en yüksek din- Almanya’daki Müslümanların yüzde 78’i Tan- yaşıyorlar
bir özelliği olarak kendini göstermektedir. darlık Türkçe ve Arapça konuşan grupta (yüzde rı’nın varlığına ve öldükten sonraki hayata Cuma namazı için camiye gitmek gibi kamusal
18 yaş üzeri Müslümanların yüzde 90’ı din- 91 dindar veya çok dindar) ortaya çıktı. Türk inanmaktalar. Bu inanç yaşlılara nazaran genç pratikler, etnik ve mezhebi kökenlere göre
dar, yüzde 41’lik bir oranı da çok dindar. kökenliler yüzde 44 oranla çok dindarlık ora- nesillerde daha güçlü (yüzde 66’ya karşı yüz- kısmen çok büyük farklılıklar gösterse de her
Mukayese için: Din Monitörü-2008 Almanca nının en yüksek çıktığı grup oldu. Bosna köken- de 80). üç kişiden biri için çok önemli bir anlam ifade
konuşan halkın yüzde 70’inin dindar, yüzde lilerin yüzde 85’i dindarken bu oran Farsça ediyor. Şiilerin yüzde 24’ü dinin kamusal
18’inin çok dindar olduğuna dair sonuçları konuşan grupta yüzde 84 olarak bulundu. alanda yaşanmasına ayrı bir önem atfetmekte.
bütün toplum bazında ortaya koymuştu. • Diasporada dindarlık oranı İnancın topluluk içinde yaşanması Sünnilerde
Türkçe konuşan gruba ilişkin olarak hafif bir yüzde 42’lik bir orandayken Alevilerde yüzde
• Kadınların ibadetleri özel alanda diaspora etkisi saptanmaktadır. Din Monitörü- 9’luk bir oranla yok denecek kadar az bir rol
• Mezhepsel farklılıklar Özel alanda gerçekleşen bir dini pratik olarak 2008’e göre Türkiye’de yaşayanların yüzde oynamakta. Bir fark da cinsiyetler arasında
En önemli fark Sünnilerin kişisel dindarlığında ibadet kadınlarda daha ön planda: Yüzde 79 85’i dindarken bu oran Almanya’da yaşayan söz konusu: Her ikinci erkek için kamusal
görülmektedir. Almanya’daki Sünnilerin yüzde düzenli olarak ibadet ederek bundan güç alır- Türk kökenli göçmenlerde yüzde 6 daha yük- pratik çok önemli bir yere sahipken bu oran
92’si dindar, hatta yüzde 47’si de çok dindar. ken; bu oran erkeklerde yüzde 59. Genç Müs- sek bir değer göstermektedir. kadınlarda sadece yüzde 21’dir.
Bu oran Şiiler arasında yüzde 90 dindar, yüz- lümanlarda ise yaşlılara göre daha yüksek bir
de 29 çok dindar olarak kendini göstermekte. değer gözlenmekte (18-29 yaş grubunda yüzde
Alevilerde ise bu değer yüzde 77 iken yüzde 70, 60 ve üstü grupta ise yüzde 65).
12’si çok dindar şeklinde sınıflandırılabilmekte.
| 6 | | 7 |
Bertelsmann Vakfı Almanya’daki Müslümanlarda Dindarlık
Din Monitörü
• İslami hükümler • Günlük yaşam için sonuçlar
Müslümanların yüzde 86’sı domuz eti yeme Hayatın manası (yüzde 57) ve doğum, evlilik,
yasağına titizlikle uyarken alkol hususunda ölüm gibi hayata dair önemli olaylarda (yüzde
ise daha gevşek bir tutum söz konusu: Yüzde 66) dindarlık Müslümanlar için büyük bir
Dr. Martin Rieger, Bertelsmann Vakfı, Dini Yönelimler
58 asla alkol kullanmadığını ifade ediyor. Bu öneme haiz. Dinin siyasi söylem üzerindeki
Programı (Programm Geistige Orientierung) Direktörü
noktada da gençler İslami emir ve yasaklara etkisi ise az: Yüzde 16 için İslam kişisel siyasi
en sıkı uyan grubu teşkil ediyor. 18-29 yaş düşünce için önemli. Almanya’da İslami bir
grubundakilerin yüzde 90’ı domuz eti yemez- parti olmasını isteyenlerin oranı yüzde 26.
ken yüzde 59’luk bir oran da genel olarak alkol Dindarlık eş seçimi hususunda kadınlarda
kullanmıyor. erkeklere nazaran daha büyük bir etkiye
sahip (yüzde 39’a karşı yüzde 53).
Kişisel dindarlık günlük yaşamda nasıl bir öne- Sosyologlar, psikologlar, din bilimcileri ve teo-
• Eğitim me sahiptir? Dinler modern toplumları şekil- loglar özü oluşturan bir din kavramı temelinde,
Almanya’daki Müslümanların yaşamında aile • Yüksek tolerans düzeyi lendirmekteler mi? Dini Olan’ın küresel çap- hem bütün dinler için hem de kişisel dindar-
ve eğitim (her biri yüzde 94) merkezi bir öne- Başka inanç sistemlerine karşı yüksek düzey- taki bir rönesansı önünde mi bulunmaktayız? lık bazında kullanılabilen bir anket formu geliş-
me sahip. Bu noktada dini eğitimin önemli bir de bir tolerans göstermek Almanya’daki Müs- Belirli toplumlar farklı yolları mı seçmekte- tirdiler. Din Monitörü’nün oluşumda büyük
rolü var: Yüzde 66 dini eğitim almış olduğunu lümanların bir özelliği olarak gözlemlenmiştir. ler? Bunlar cevaplanmaları için Bertelsmann emeği geçmiş olan din bilimcisi Dr. Stefan
belirtirken yüzde 51 için kendi çocuklarının Yüzde 86 diğer dinlere karşı açık olunması Vakfı’nın geliştirdiği Din Monitörü’nün temel Huber’e teşekkür borçluyuz. Din Monitörü
eğitiminde kişisel dindarlık önemli bir yere gerektiği düşüncesini taşıyor. Bu oransal değer, bulguları sunmayı istediği sorulardan sadece dini yaşam, tutum ve davranışların başlıca
sahip. araştırmanın yapıldığı bütün gruplarda cinsi- bir kaçı. Din Monitörü dindarlık boyutlarının karakteristiğini transandantal etkileşimde
yet, yaş, mezhep ya da köken kriterlerine bağlı geniş çapta ve disiplinler arası bir analizle tespit ederken dindarlığın her tür dışa vurum
olmaksızın aynı kalmıştır. ölçümünü sağlayan bilimsel bir enstrümandır. biçimlerine karşı da duyarlıdır. 20 dile çevril-
Din Monitörü Yapısal Şeması
Sosyoloji Genel Yoğunluk Özgül Konular
Teoloji
Psikoloji
İdrak Dini Konulara İlgi Dini Refleksivite; Dini Arayış;
Teodezi; Dini ve Tinsel Kitaplar
İdeoloji (İnanç) Tanrı’ya veya Tanrısal Olana İnanç Tanrı Tahayyülü; Dünya Tahayyülü;
Ölümden sonraki hayata inanmak
Dini Çoğulcu luk; Dini Fundamentalizm;
r
tla Diğer Dini Tasavvurlar
u
oy Kamusal Alan İbadet; Cemaatle İbadet; Dinlerarası Pratikler
B
a Pratikleri Tapınak Ziyareti
n
A
Özel Alan Pratikleri İbadet – Meditasyon Farz Namazı; Ev Sunağı
Tecrübe Ben ve Öteki Tecrübesi; Bir Olma Tecrübesi Dini Duygular
Sonuçlar Günlük Yaşamda Dinin Genel Önemi Çeşitli Yaşam Alanlarında Dinin
Önemi (örn. aile, siyaset);
Dini Hükümler
Merkezilik Dindar Olmayan Dini ve Tinsel Benlik Algısı
Dindar
Çok Dindar
BertelsmannStiftung
| 8 | | 9 |
Bertelsmann Vakfı Almanya’daki Müslümanlarda Dindarlık
miş olan bu anket formu, bütün kıtaları kap- birbirinden ayrı olarak gözlemlenmiştir. Bu
sayacak şekilde 21 ülkede ve bütün dünya araştırmanın bazı sonuçları ve ilk yorumlar
dillerinde 2007 yılında yürütülmüş olan tem- burada yer almaktadır.
sili araştırmanın da esasını teşkil etmiştir.
Böylece daha önce hiç olmadığı şekilde bir Din Monitörü yaklaşık 100 soruyla dindarlı-
derinliğe inerek dinler arası bir mukayeseyi ğın altı ana boyutuna temas etmektedir:
mümkün kılmıştır.
• Dini konulara duyulan ilgi,
Temsili olarak seçilen 18 yaş üzeri 1000 kişiyi • Tanrıya veya tanrısal olana inanç,
kapsayan örneklemin büyüklüğü sebebiyle, • Kamusal alandaki dini pratikler,
anketin yapıldığı ülkelerde şimdiye kadar • Özel alandaki dini pratikler,
sadece büyük dini gruplara ilişkin veriler • Dini tecrübeler,
elde edilebilmiştir. Bu durum, dini duygu ve • Günlük hayatta dinin önemi.
pratiklerin Katolik, Protestan ve herhangi
birine mensup olmayanlar üzerinde araştır- Yapılan temel araştırmalar, şayet dindarlığın
manın yapıldığı Almanya için de geçerlidir. kişisel ve toplumsal rolüne dair kapsamlı ve
İslam’ın bizim toplumumuz ve diğer Avrupa ayrıştırıcı bir tablo ortaya konulacaksa bu altı
toplumları için önemli olduğu bilinciyle Din boyuta da mutlaka temas edilmesi gerektiğini
Monitörü geliştirilmiş ve anket Almanya tespit etmişlerdir. Aksi taktirde bir boyuttan
çapında 2.000 Müslüman üzerinde temsili diğer bir boyuta doğrudan bir bağlantı kurul- sel çalışmalara nazaran bir farklılığı yansıtan
Basın Alıntıları
olarak yürütülmüştür. Bu yapılırken Alman- ma olanağı mevcut değildir. Bu prensip, kap- Din Monitörü’ne özel bir nitelik kazandırmak-
ya’da İslam’ın kendi içindeki büyük mezhep ve samını din ideolojisi ve kamusal alandaki uygu- tadır.
• Sloganik söylemleri düzeltiyor
inanç şekilleri ile kültürel ve dilsel kökenler lamalarının boyutlarıyla sınırlayan diğer bilim-
“Anket pek çok kişi tarafından beklenen veya endişe
Anket içerikle yani dindarlığın somut görünü-
duyulan özellikle ‚dinlerin yeniden dönüşü’ gibi bir çok
müyle merkezilik kategorisi arasındaki farka
sloganik söylemi ve trend raporunu düzeltmektedir.“
işaret etmektedir. Bu merkezilik kategorisi
Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung
dindarlığın ne kadar güçlü olduğunu ve kişilik
üzerindeki yansımasını ölçmektedir. Dindarlık
kişi için ne kadar merkezi bir anlam ifade
• İnanç meşgul ediyor
ederse yaşantı, tutum ve davranışlarını belir-
“İnancın sadece dünya çapındaki Hristiyanları ve Müslü-
leme oranı da o kadar yükselmektedir.
20 Ülkede Çok Dindarların Oranı manları değil, Almanları da şimdiye kadar olduğundan
daha fazla meşgul edip harekete geçirdiğini Bertelsmann
100 7 Bu şekilde bütün soru modüllerinden elde
Vakfı’nın din araştırması kanıtlamaktadır.”
90 92 edilen veriler puan şemasına göre çok dindar,
Stuttgarter Nachrichten
80 20 24 dindar ve dindar olmayan şeklinde bir sınıflan-
70 76 72 32 29 27 dırmayla merkezi bir endekste toplanmaktadır.
60 64 66
50 62 41 51 45 Çok dindar: Bu tiplerde dini anlamlar kişi- • İfşa etti
40 45 48 44 47 likte merkezi bir rol oynamaktadır. Bu dini “Araştırma inancın anlam ve önemine ilişkin pek çok
40 48 klişeyi ifşa etti.“
30 34 anlamlar yoğun olarak yaşanmakta ve bütün
20 31 58 52 44 28 52 44 tutum ve davranışlara hakim olmaktadır. Çok Welt am Sonntag
25 41
10 85 22 20 18 19 44 dindarlar düşüncelerini aktif bir şekilde
13
0 10 7 kamuoyuna taşırlar.
NGAGTMBRAMARIDN USA TUR IND ITA POL ISR THA CHE AUT AUS KOR DEUGBR FRA RUS
4,6 4,2 4,2 4,2 4,1 3,9 3,9 3,8 3,6 3,6 3,2 3,1 3,1 2,9 2,9 2,9 2,8 2,7 2,5 2,4 Dindar: Bu grupta dini içerik ve pratikler söz
Çok Dindarların Yüzdelik Oranı Dindarların Yüzdelik Oranı konusudur, ne var ki bunlar kişilik üzerinde
Sıralama, ülke kodlarının altında yer alan ortalama değerlere (1’den 5’e kadar) göre oluşmuştur. merkezi bir etkiye sahip değillerdir. Bundan Dindar olmayan: Dini pratikler, içerik ve
AUS=Avustralya, AUT=Avusturya, BRA=Brezilya, CHE=İsviçre, DEU=Almanya, FRA=Fransa, GBR=Büyük Britanya, GTM=Guatemala, dolayı orta dereceli bir yoğunlukta yaşanırlar tecrübe bu tiplerde söz konusu değildir. Kişi-
IDN=Endonezya, IND=Hindistan, ISR=İsrail, ITA=İtalya, KOR=Güney Kore, MAR=Fas, NGA=Nijerya, POL=Polonya, RUS=Rusya,
THA=Tayland, TUR=Türkiye, USA=Birleşik Devletler ve yaşantı ve tutum-davranışlar üzerinde az lik üzerinde ve tutum ve davranışlarda hiç bir
BertelsmannStiftung bir etkiye sahiptirler. rol oynamazlar.
| 10 | | 11 |
Bertelsmann Vakfı Almanya’daki Müslümanlarda Dindarlık
Bütün kıtalardan alınan Almanya’daki Müslümanların
sonuçlar: Dünya haritası
Din Monitörü araştırma-
larının yapıldığı ülkelerin Dindarlığında Çeşitlilik
tamamını renklerle gös-
termektedir
Bertelsmann Vakfı’nın Araştırma Sonuçlarına Genel Bir Bakış
Dr. Jörn Thielmann
Bu gruplandırma ile bir taraftan kişisel bazda Din Monitörü dini gelişim eğilimlerini göster- Giriş Wilmersdorf’daki cami inşa edilmiştir. Müslü-
bir dindarlık profili oluşturulabilirken, diğer mek ve analiz etmek için düzenli aralıklarla Müslümanların Almanya’da anlamlı varlığı manların sayıca dikkate değer bir varlığı ise
taraftan da benzer toplumlar arasındaki din- yinelenecektir. Bu temsili anket yanında ek kırk yıllık bir süreyi aştığı halde halen onların 1960’lardaki Türkiye’den, Yugoslavya’dan,
darlık derecesine ilişkin önemli ipuçları elde olarak niteliksel anketler de yapılmıştır ama toplumumuz içerisindeki yaşamlarının çeşit- Tunus’tan ve Fas’tan gelen işçi göçmenlerle
edilmektedir. Buradan toplumsal gelişmeler bunların sonuçları elinizdeki broşürde dikka- liliği hakkında çok az bilgi mevcut; bilim dün- oluşmuştur. 2 milyonunu Türklerin oluştur-
için de sonuçlar çıkarılabilmektedir. te alınmamıştır. Nicel ve nitel araştırma yasında da durum farklı değil. Bertelsmann duğu göçmenlerin bugünkü rakamı 3,5 milyon
önemli bir tamamlayıcı bilgiye de bir çevrimi- Vakfı’nın Almanya’daki Müslümanların din- civarındadır ve zaman içinde 800.000’den
Uluslararası boyutta yapılan araştırmadaki çok çi araç sayesinde ulaşmıştır. www.religions- darlığına ilişkin yaptığı araştırmanın sonuç- fazla Müslüman da Alman vatandaşlığına
dindar ve dinlarların oransal dağılımını aşa- monitor.com adresinde kendi dindarlık profi- ları – Almanya’daki Müslümanların kişisel geçmiştir, ancak tam rakamlar mevcut değil-
ğıdaki grafik açıklamaktadır. Daha detaylı bil- linizi ölçtürebilirsiniz ve elbette tamamen bazdaki dindarlığına ilişkin ayırtedici ve tem- dir. Araştırmanın odak noktasını şimdiye
gi için broşürün sonunda tavsiye edilen anonim şekilde ve ücretsiz olarak dindarlık sil değeri olan verileri biraraya getiren, şim- kadar çoğu kez Türk ve Türkçe konuşan Müs-
yayınlara bakınız. profilinizi çıkartabilirsiniz. Bu sayede dinin diye kadar yapılmış ilk araştırma – kalıcı bir lümanlar oluştururken Bertelsmann Vakfı’nın
ve tinselliğin hayatınız için ne anlam ifade fayda sağlamaya ve kadın ver erkek Müslü- sunduğu araştırma bu açıyı oldukça genişlet-
Örneklem cinsiyet dağılımı ya da farklı yaş ettiğini öğrenebilirsiniz. Çevrimiçi araç grup- man vatandaşlarımızın dini inanış ve pratik- miş bulunmaktadır.
gurupları (18 ve üstü) gibi sosyo-demografik ların girişi için hizmet vermeye de uygundur. lerinin ne kadar çeşitli olduğunun genel bir
faktörleri toplam nüfusa olan yüzdelik oranla- Mesela okul sınıfları veya başka gruplar bu bilinç seviyesine çıkartılmasına son derece İslam göçün ilk yıllarında hakkında hiçbir şey
rına uygun şekilde dikkate almaktadır. Anke- aracı kişisel kullanabilirler ve sonra bir kod uygundur. Aşağıda, araştırmanın altı bölüm- bilinmeyen ya da çok az bilgi sahibi olunan,
tin ağırlık noktası katılımcıların kültürel ve yardımıyla grubun dindarlık profilini çıkarta- den (merkezilik ve beş ana boyutlar: entelek- ama nötr hatta pozitif karşılanan (ilk cemaat-
dilsel kökenlerine uygun olarak belirlendi. bilirler. Şimdiye kadar Almanca, İngilizce ve tüel boyut, ideolojik boyut, kamusal alanda le namazlar sıklıkla aralarında Dom Kilisesi’nin
Hedef kitle, grupların ( Türkçe, Boşnakça, Türkçe olarak hizmet veren bu servisin diğer dini pratik, özel alanda dini pratik, sonuçlar) de yer aldığı Katolik kiliselerde kılınmaktay-
Farsça ve Arapça isimler) tipik soyisimlerinin dillerdeki versiyonları da hazırlanma aşama- oluşan oluşan esas sonuçlarını ele almadan dı) bir din iken, bu durum 1979 İran İslam
taramasına dayanan bir onomastik yöntemiyle sındadır. önce ilk olarak Müslümanların Almanya’daki Devrimi ve Orta Doğu’da oluşan 1980’lerdeki
seçilmiştir. Bu yöntem araştırmanın yüksek varlıklarının tarihi kısa olarak tanıtacağım. radikal ve şiddet yanlısı İslami örgütlerin
temsil özelliğini sağlamaya en elverişli yöntem Sonuç olarak Din Monitörü’nü geliştirmiş ortaya çıkmasıyla büyük oranda değişime
olarak seçilmiştir. Bütün görüşmeler Almanca olan ve çıkan sonuçları analiz ederek değer- uğradı. İslam bu kez de inanç, siyaset ve
olarak ya da her bir ana dilde telefonla yapıl- lendiren çok sayıda bilim adamına ve yazara İslam’ın Almanya’daki Kısa Tarihi yaşam biçiminin içiçe geçtiği, sekülerliği
mıştır. Burada araştırma kuruluşu TNS sonsuz teşekkürlerimizi sunuyoruz. ve Mevcut Araştırmalar kabul etmeyen, aydınlanmacı olmayan ve
Emnid’e ve bilhassa sayın Torsten Schneider- Almanya’daki Müslüman varlığının izleri 17. modernizm öncesi bir din olarak algılandı.
Haase’ya anketin güvenilir bir şekilde koordi- yüzyıldan beri mevcut olduğu gibi 1920’li yıl- Bu perspektif değişimi Almanya’da Cemaled-
ne edilmesi ve yürütülmesinden dolayı büyük larda da Berlin’de ilk Müslüman dernekleri din Kaplan’ın Halife Devleti oluşumuyla ve
bir teşekkür borçluyuz. kurulmuş ve bugüne kadar gelmiş olan Berlin- bu tarihlerde kurulmuş diğer organizasyon-
| 12 | | 13 |
Bertelsmann Vakfı Almanya’daki Müslümanlarda Dindarlık
larla görünür hale gelen Müslümanlara isabet küçük şehirlerde yaşayan Müslümanlar şim-
etmekteydi. İslam neredeyse Türk özelliğiyle diye kadar araştırmalarda dikkate alınmamıştı.
algılandı, uyum için, kadın hakları ve çocuk- Yaşanılan yerin büyüklüğü ise ilginç şekilde
lar için bir problem teşkil etti. 11 Eylül 2001 dindarlığın içeriği ve merkeziliği noktasında
hadisesi de bunu artırdı ve ek olarak terörizm bir rol oynamamaktadır.
tehlikesini gündeme taşıdı. Araştırma1 genç
Türk-Müslüman aktivistlere yöneldi ve onla- Müslüman bir kuruluşla bağ ise, Almanya
rın yüksek kişisellik derecesini gösterdi. İslam Konferansı’ndaki temsil durumu etra-
Siyaset İslamı, sorunlu etiketini taşıyan bir fında yapılan tartışmalarda da sıkça dile geti-
halk kesiminin uyumu için siyasi bir enstrü- rildiği üzere, oldukça zayıf. Ankete katılan
man olarak keşfetti. Böylece İslam’a etnik bir Müslümanların oldukça büyük bir çoğunluğu,
özellik atfedildi – çoğunluğunu Müslümanla- % 78 gibi bir oranla, herhangi bir dini dernek
rın oluşturduğu ülkelerden gelen her bir göç- ya da kuruluşa üye değil. Bu bağlamda düşün-
men, inançlı olsun olmasın, önce Müslüman- dürücü bir başka husus da; katılımcıların
dı – ve kültürel kimlik yüklendi – Müslüman % 65’inin Almanya’da kendilerini temsil ede-
bir kültürün herşeyi belirleyen gücü. – cek olan bir İslam partisinin kuruluşuna kar-
şı olmaları.
Bertelsmann Vakfı’nın Müslümanların dindar-
lığı üzerine yaptığı bu araştırma, Almanya’daki Sünnilik Almanya’daki Müslümanlar arasın-
Müslümanlar hakkında yeni bakış açılarını da çoğunluğu oluşturuyor (% 65), Türklerin
geliştirmek ve inanç görüşleri ve pratikleriy- oranındaki yükseklik sebebiyle farklı bir sonuç
le bir Müslüman hayatının çeşitliliğine dair – da zaten beklenemez. Katılımcıların % 9’u Şii,
belki çokça şaşırtıcı – bir izlenim edinmek % 8’i Alevi4, 8 % de herhangi bir bilgi vereme-
için son derece uygun bir fırsat sunmaktadır. di ya da vermek istemedi. Ankete katılanlar
% 11 gibi dikkat çekici bir oranla ankette yer
almayan, İslam’daki mevcut başka mezhep
Araştırma Sonuçlarına Bir Bakış2 gruplarına ait olduklarını belirtmişlerdir. Bu
Anket toplam 2.007 kişiyle telefonda yapıldı. rakamın arkasında muhtemelen Ahmadiye,
Bunun 1.034’ünü erkekler (% 52) ve 973’ünü sufi tarikatlar ya da Nasraniler olup olmadığı
kadınlar (% 48) oluşturdu. Katılımcıların % hakkında bir yorum yapılamaz. Bu açıdan ile-
76’sı Türk, % 14’ü Arap, % 6’sı Bosna ve % 4’ü ride yapılacak olan çalışmalarda daha detaylı
de İran kökenli.3 soru yöneltilmesi gerekmektedir. Ankete katı-
Yaş profili: % 31 18-29 yaş grubunda, % 34 lan İran kökenlilerin sadece % 57’sinin kendi-
30 – 39 yaş grubunda, % 20 40 – 49, % 8 lerini Şii olarak belirtmesi, % 29’un ise Sünni
50 – 59 yaş grubunda ve % 6 da 60 yaş üstü ifadesini kullanması da bir diğer ilginç noktayı
grupta. oluşturmaktadır, çünkü burada Şiierin sayısı-
nın oldukça yüksek çıkması gerekirdi. Muhte- 2008’de yer alan dindarlığın merkeziliğine çıkmaktadır: Bu oran Şiilerdeki % 29 ve Ale-
Araştırma ayrıca enteresan sosyo-demografik melen İran’da ülke nüfusunun % 10’unu oluş- dair üç basamaklı endeks (dindar değil, din- vilerdeki % 12 oranları karşısında Sünnilerde
veriler de ortaya koydu: Buna göre katılımcı- turan Sünni Kürtler ve Beluciler, Almanya’da dar, çok dindar), Almanların % 18’inin çok % 47’yi teşkil etmektedir. Aleviler arasında en
ların % 72’si çocuk sahibi değil veya en fazla göçle birlikte daha fazla bir orana ulaştılar. dindar ve % 52’sinin dindar olduğu verilerini yüksek oranı dindar olmayanlar oluşturmak-
iki çocuk sahibi (% 35 çocuk sahibi değil!) – ve Bir diğer sıra dışı veri ise; ankete katılan Arap sunarken, Müslümanlarda bu oranlar, % 41 tadır (Sünnilerdeki % 2 ve Şiilerdeki % 9 oran-
bu şekilde Almanya genelindeki ortalamaya kökenlilerin % 14’ünün Şii olduklarını belirt- çok dindar, % 49 da dindar olarak karşılık bul- larına karşın Alevilerde % 21). Bu sonuç, Ale-
uyuyorlar. % 8’in dört ya da daha fazla çocuğu meleridir. Burada da büyük ihtimalle Lübnan muştur. Dindar olmayanların oranı ise % 5’te viliğin dağılışından on yıllar sonra ancak
var. Bu rakamlar, kamuoyundaki çok çocuklu ve Irak kökenli olan ya da İran’daki Arap azın- kalmıştır. Almanlardan farklı olarak, Müs lü- 1990’lardan itibaren Türkiye’de ve Avrupa
geniş Müslüman aileler stereotipini çürüt- lığa mesup olan Şiiler söz konusu olmalıdır. manlarda dindarlığın merkeziliği noktasında diasporasında yeniden dirilmesiyle, bir nevi
mektedir. Müslümanların alansal dağılımı ne yaş ne de cinsiyet bir rol oynamaktadır. etkileri sonradan çıkan bir gelenek kırılması
hakkında da ilk kez bilgi edinilmiş oldu: % 13 Bu araştırma esas olarak Almanya’daki Müs- yaşamasıyla açıklanabilir.
köylerde, % 27 küçük şehirlerde, 29 % orta lümanların nüfus ortalamasına göre oldukça Ancak gözlem mezhep eğilimlerine göre daha
büyüklükteki şehirlerde ve % 31 de büyük daha fazla dindar olduklarını ortaya çıkarmış- ayrıntıya indirgendiği taktirde, çok dindarların Göç kökeni açısından ise çok dindar kişilerin
şehirlerde yaşamaktadır. Kırsal bölgelerde ve tır. Bertelsmann Vakfı’nın Din Monitörü- oranının Sünnilerde en yüksek olduğu ortaya Türklerde (% 44) ve Araplarda (% 37) oranları-
| 14 | | 15 |
Bertelsmann Vakfı Almanya’daki Müslümanlarda Dindarlık
na karşın İran ve Bosna kökenlilerde en az sunmaktadır: Sünnilerin % 50’si din üzerine
Dr. Jörn Thielmann
oranı oluşturdukları görülmektedir (% 27 ve Şiilerdeki % 34 oranı ve Alevilerdeki % 27
Erlangen Friedrich-Alexander-Universitesi´ndeki Erlanger Zentrum
% 31). Dindar olmayanların oranı da Türkler- oranına karşın daha yoğun düşünmektedler
Islam und Recht in Europa EZIRE (Avrupa´da İslam ve Hukuk
de % 4, Arap kökenlilerde % 5 iken, İran ve ve dini konularla ilgilenmekteler.
Erlangen Merkezi EZIRE)´in müdürü (Ocak 2009´ dan itibaren)
Bosna kökenlilerde en yüksek durumdadır
ve Bonn Rheinische Friedrich-Wilhelms Üniversitesi´nde İslami
(% 13 ve % 11). Bu sonuç, İranlıların dindarlı- Çok dindar insanların en büyük ilgi alanlarını
İlimler için öğretim görevlisidir. İslam Hukuku ve Almanya´da
ğına dair mevcut uluslararası gözlemlere de (% 71) beklenildiği üzere din oluştururken,
İslam ağırlıklı çalışma alanlarındandır.
uygun düşmektedir ve İran’daki siyasi yapı- çoğunlukla (% 32’lik genel ortalamaya karşı
lanmalara hakim dini karakterle olduğu kadar, % 42 ile) esas olarak kabul ettikleri dini öğre-
bunun kaynaklanan bir sürgün hayatıyla da tilere karşı eleştirel bir yaklaşım da sergile-
ilintilidir. mektedirler. Göç kökeni ve mezhep faktörleri
gibi yaş ve cinsiyet de bu eleştirel yaklaşım-
Dindarlığın entelektüel boyutuna ilişkin soru- larda bir rol oynamamaktadır.
larr üç basamaklı bir endekste (az, orta, yük-
sek) toplandı. Burada genç yaşlı farkı görül- Müslümanların % 41’i dini fikir ve düşünceler
mezken, kadınlar dini konularla erkeklerden içerisinde belli konular üzerine sıkça ya da
(% 38) daha fazla ilgilenmekteler (% 54). Mez- çok sık düşünmektedirler, burada kadınların
heplere dair gözlem de çok çeşitli bir tablo oranı erkeklerden bir miktar daha yüksektir.
(% 38’e % 45). Çok dindarlar da dini fikir ve diğer dinlere karşı açık olunması gerektiğini
düşünceler üzerine sık ya da çok sık düşün- belirtirken sadece % 6 bunu onaylamamıştır.
mektediler ve göç kökeni, yaş ya da mezhep Ama bu durum senkretik inanç biçimlerine
belirleyici değildir. de yol açmamıştır: Sadece % 33 bir oranla Müs-
lümanlar kendileri için başka dinsel gelenek-
Dindarlığın ideolojik boyutuna dair sorular lerin öğretilerini alabileceklerini belirtirken,
(Allaha ve ölümden sonra hayata iman) da aynı % 36 ise bunu reddetmektedir. Yaş, Cinsiyet,
şekilde bir yoğunluk endeksi içerisinde topla- köken ya da mezhep bu konuda etken faktör
Mezhep ve dil gruplarına göre dindarlığın merkezîliği nırken genel olarak yüksek değerler göster- değildi.
mektedirler. Ortalama olarak Müslümanların
100 % 78’i Tanrı’ya ve öldükten sonra bir hayata Müslümanların % 52’si dini sorunlarda kendi
çok güçlü bir şekilde inanmaktadırlar; oran dinlerinin haklı, diğer dinlerin ise haksız
90
çok dindar Müslümanlarda % 93’tür. Yüksek oldu ğu düşüncesini taşımazken sadece % 24
80
yoğunluk Sünnilerde en yüksek orandayken İslam’ın önceliğini kabul etmektedir. Çok din-
70 (Sünnilerde % 84; Şiilerde % 71 ve Alevilerde darlar kendi dinlerine öncelik verirken (% 36),
% 48), veriler yaşlara göre detaylandırıldığın- % 38 de reddetmektedir. Bosna kökenlilerin
60
da artan yaşla birlikte Tanrı’ya ve ölümden % 63’ü veya İran kökenlilerin % 75’i kendi
50 45 47 sonra hayat olduğuna dair inanç azalmakta- dinlerine önceliği reddederken, Şiilerin % 65’i
47
40 49 44 54 dır: 29 yaşındakilerin % 80’i Tanrı veya tanrı- ve Alevilerin % 75’i sıklıkla reddetmektedirler.
41 61 37 54 sal olana ve öldükten sonra bir hayata inanır- Müslümanların sadece % 31’i (çok dindarların
30 57
31 ken, 60 yaşın üstündekilerde bu oran sadece % 45’i) öncelikle Müslümanların ilahi kurtu-
29
27
20 % 66’da kalmaktadır. luşa ereceğine inanmaktalar. % 37 – ve çok
65
dindarların % 24’ü – bu görüşü paylaşmamak-
10
12
Almanya’daki Müslümanların Tanrı inancı tadır; burada Şiiler (% 50) Sünnilerden (% 31)
0
çoğulculuk ve tolerans düşüncelerine açıktır: daha fazla.
Tüm Şiîler Sünnîler Alevîler Türkçe Arapça Boşnakça Farsça
Müslümanların % 67’si her dinin kendi ger-
müslümanlar
çek bir esası olduğunu kabul ederken, çok Müslümanların % 41’i dinleri için büyük
Yüksek sevijede beliren kişiler (yüzde olarak) Orta seviyede beliren kişiler (yüzde olarak)
dindarlarda bu oran hatta biraz daha fazladır bedeller ödemeye pek hazır değil, % 20’nin bu
BertelsmannStiftung (% 71). Sadece % 13 onaylamamıştır. % 86 konuda kesin bir fikri yok; % 33 ise bedel öde-
| 16 | | 17 |
Bertelsmann Vakfı Almanya’daki Müslümanlarda Dindarlık
meye hazır, yüzdelik oranı çok dindarlarda bunun önemi) yoğunluk endeksi çerçevesinde
beklendiği üzere yüksek, burada % 50. Ancak özetlenmiştir. Burada ilgi çekici olan husus,
çok dindarların neredeyse üçte birinin dinleri çeşitli yaş grupları arasında büyük bir fark
için büyük bedeller ödemeye daha çok reddet- olmamasıdır: 60 yaşın üstündekilerin % 35’i,
tileri burada vurgulanmaya değer. Şiiler ve genel ortalamanın % 34’lük oranına nazaran
İran kökenliler % 51 ve % 60 oranıyla bedel ayda en az bir veya üç kez cemaatle namaza/
ödemeye hazır değil ve bu şekilde ortalama Cuma namazına katılmaktadır. Hiçbir vakit
değerin üstünde yer almaktalar. Yaşlılar, özel- katılmayanların oranı ise yaşla paralel olarak
likle de 50-59 yaşındakiler bedel ödemeye orta- artmaktadır (18-29 yaş grubundakilerin % 34’ü,
lamadan daha çok (% 43) hazır. 60 yaş üstü grubun % 43’ü). Öte yandan çok
dindar olanların sadece % 42’sinin haftalık
Müslümanların % 52’si İslam’a mümkün oldu- cemaatle namaza/Cuma namazına katılıyor
ğunca çok insanı kazanmaya pek çalışmamak- olması şaşırtıcıyken, haftalık cemaatle nama-
tadırlar, % 35’i bunu tamamen reddetmektedir za/Cuma namazına katılan erkeklerin sayısı-
(bu değer artan yaşla birlikte oldukça yüksel- nın (erkeklerde toplam % 35), kadınların sayı-
mektedir). Beklentileri haklı çıkarır şekilde sından ( kadınlarda toplam % 10) daha yüksek
burada çok dindarlar başka insanları kendi olması beklendiği gibi bir sonucu yansıtmak-
inançları için kazanmaya daha çok uğraşmak- ta. Kadınların % 52’si cemaatle namaza / Cuma
tadırlar (% 44). Aleviler kendi inançlarının namazına hiç katılmıyorlar. Burada bütün
geleneksel misyonuna uygun olarak % 78 bir Müslümanların da genelde % 52’sinin seyrek
oranla reddetmektedirler. olarak katıldığının ya da hiç katılmadığının
altı çizilmeli. Seyrek olarak cemaatle nama-
Kamusal alandaki dini pratiğin boyutları za / Cuma namazına katılan Şiilerin sayısının
(Cemaatle namaza/Cuma namazına katılım ve % 68 oranını yansıtması muhtemelen Şii cami-
Dindarlıkları orta ve yüksek seviyede lerinin sayısındaki azlıktan ve oldukça dağınık lümanların % 39’u (% 61’i çok dindar) her gün
beliren müslümanlar halde bulunmalarından kaynaklanmaktadır. beş vakit farz namazdan en az birini kılarken,
Alevilerin % 77’sinin cemaatle namaza / Cuma % 28’i (% 44’ü çok dindar) beş vakit farz nama-
100
namazına katılmamaları da dini geleneklerine zın hepsini kılmaktadırlar. Arap kökenliler
90
dayanarak beklentilere uygunluk arzetmiştir. Türk kökenlilerden (% 26) daha çok günde beş
80 14 21
18 kez namaz kılmakta (% 47). Müslümanların
70 78 73
69 Müslümanların çoğu geçtiğimiz yıl içerisinde % 20’si ise farz namazları kılmamaktadırlar.
60
32
sadece bir tek camiye gitmediler: % 14 iki cami-
50 42
49 52
ye, % 9 üç ve % 13 de üçten fazla farklı camile- Müslümanlar namazdan daha sık olarak dua
40 45 30 35
30 41 36 36 22 56 52 re gittiler, bu demektir ki hep aynı camiyi etmektedirler: % 60 günde en az bir kez dua
20 21 29 27 29 40 ziyaret etmiş olan % 29’un yanında % 36 en az etmekte, bu oran çok dindarlarda % 84’tür. Yaş-
30 20 iki farklı camiye gitmiştir. Çok dindar Müslü- la paralel olarak dua etme sıklığı da artarken
10 15
10 manlarda çok sayıda farklı camiye gidenlerin sadece % 8 hiç dua etmemektedirler. Meditas-
0
oranı daha yüksektir: % 53 en az iki camiye yonun hiçbir rolü yoktur; yaşla birlikte artan
DinMer Zih İna KaPrat İba SeTec TeMan Med AllTec PanMo DiDö DiÇo DiOt ManOt
giderken, % 23 üçten fazla camiye gitmektedir. bir oran (% 13) günde en az bir kez meditasyon
Yüksek sevijede beliren kişiler (yüzde olarak) Orta seviyede beliren kişiler (yüzde olarak)
yapmaktadır. Tasavvufun mistik pratikleri açık
Dindarlığın merkeziyeti | Zihin | İnanç | Kamu içinde pratik | İbadet | Senin tecrübesi | Teist maneviyat modelleri | Meditasyon | AII/Bir olma tecrübesi
| Panteist manevilik modeli | Dinî dönüşümlük | Dinî çoğulculuk | Dinî otoportre | Manevî otoportre Özel alandaki dini pratik noktasında yoğun bir şekilde burada belli olmamaktadır. Dua ve
BertelsmannStiftung kişisel ibadet hayatı gözlemlenmektedir: Müs- tasavvufi pratikler bu sebeple Müslümanların
| 18 | | 19 |