De bijdrage van strategische analyse aan strategievorming in de gezondheidszorg

320 Pages·2011·9.03 MB·Dutch

De bijdrage van strategische
analyse aan strategievorming
in de gezondheidszorg

De bijdrage van strategische
analyse aan strategievorming
in de gezondheidszorg
The contribution of strategie
analysis to strategy making in health care
Proefschrift
ter verkrijging van de graad van doctor aan de ErasmusUniversiteit
Rotterdam op gezag van de Rector Magnificus
Prof.dr.ir. J.H. van Bemmel
en volgens besluit van het College voor Promoties
De openbare verdediging zal plaatsvinden op
vrijdag 7 december 2001 om 13:30 uur
door
Belinda Kramer
geboren te Hilversum
PROMOTIECOMMISSIE
Promotoren: Prof. dr. T.E.D. van der Grinten
Prof.dr. R. Huijsman
Overige leden: Prof.dr.ing. F.A.J. van den Bosch
Prof.dr. P.L. Meurs
Prof. dr. A.A. de Roo
Deze uitgave is mede tot stand gekomen door financiële steun van Reinoud Adviesgroep.
o 2001 Belinda Kramer. Wesepe
ISBN 90-77017-06-2
Vormgeving en druk: Optima Grafische Communicatie, Rotterdam
"Is u weleens iets ter are gekomen van het labyrint van Creta?"-"Ik heb er weleens
iets van gehoord, zei ik':- "Het was een wereldwonder" verklaarde hij "een gebouw,
dat uit zovele kamers, kleine ruimten en gangen bestond, dat hij, die zich zonder
gids daarin waagde, steeds her-en derwaarts ging en dwaalde, doch nooit een
uitgang vond.-Maar dat betekent nog niets bij de wijze, waarop de doolhof der
wereld, vooral in deze tijden. is ingericht. Ik raad u -geloof mij als man van ervaring -
verstout u niet alleen daar binnen te gaan':
J.A. Comenius, "Het labyrinth der Wereld. en het paradijs des harten" 1926:14
(oorspronkelijke druk: 1623)
Fragment waarin de pelgrim zijn gids "Overalbij" ontmoet om door de wereld te zwerven.

Voorwoord
Een aantal jaren geleden hadden mensen een vraag. Deze vraag werd mijn vraag
en ik ging op zoek naar het antwoord. Het leek voor mij een doolhof waarin ik
een route moest vinden die leidde tot een eindpunt. Dat eindpunt moest een proef
schrift zijn met het antwoord op de vraag hoe mensen in een organisatie zich een
weg banen naar de toekomst; of ze bij hun zoektocht gebruik maken van de weten
schap en wat hen dat oplevert. In de wetenschap hebben mensen een antwoord
op de vraag hoe je moet zoeken naar de juiste route door het doolhof dat 'de toe
komst' heet: je moet berekenen en analyseren. Er zijn er echter ook die zeggen:
"ga gewoon maar proberen, je komt vanzelf ergens uit' of 'gebruik je intuïtie'.
Management goeroes leggen graag uit hoe dat werkt. Velen hebben het antwoord:
als je het zo doet, doe je het goed en zal je de weg zeker vinden.
De één volgt de wetenschap, de ander zijn intuïtie en weer een ander volgt zijn
voorgangers. Ieder kiest wat het best bij hem of haar past. Voor de één is dat het
wetenschappelijk instrumentarium, voor de ander is dat intuïtie. Door het onder
zoek kwam ik tot de conclusie dat het wetenschappelijk instrumentarium zeker
zijn diensten kan bewijzen aan iemand die op zoek is naar een goede route, naar
vertrouwen in de route die hij loopt en naar het vertrouwen van anderen over de
juistheid van de route. De toekomst moet je echter niet alleen, zonder gîds ingaan,
maar met iets datje kan leiden. Dat kan de wetenschap zijn, maar ook intuïtie.
In mijn zoektocht had ik twee begeleiders. Ze waren van onschatbare waarde. Ze
leerden me te zoeken. Robbert deed dit door me steeds te laten twijfelen aan mijn
gekozen route. Waaromneem je geen andere weg? Tom bleefzeggen dat ik vooral
moest blijven voortgaan: gewoon doorgaan, ook met een omweg kom je er wel.
Beide krachten hielden mij gaande. Robbert en Tom bedankt daarvoor.
Mijn bewondering gaat uit naar alle directeuren in de zorg. Zij nemen naast zich
zelf zelfs een hele organisatie mee op weg door het doolhof. Vele directeuren
hebben mij een blik gegnnd in de wijze waarop ze dit, samen met hun medewer
kers, doen. Mijn dank gaat uit naar al die directeuren en hun medewerkers.
Verder wil ik iedereen bedanken die ieder op eigen wijze heeft meegeholpen:
Anneriëtte, Anette, Cara, Ferdi, Daniëlle, Geert, Isabelle, Marianoe, Marijke, Paul,
Peter, Riëtte en Wim.
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1. Inleiding tot het onderzoek
1.1 Inleiding .. . .... 16
1.2 Methoden. . ..... 17
1.2.1 Theorie (Deel I). .... 17
L2.2 Empirie (Decl2). . . 19
1.2.3 Conclusie (Deel 3) ... . .... 20
1.3 Opbouw hoofdstukken .. . 21
DEEL 1: De Theorie
Hoofdstuk 2. Strategievorming in theorie
2.1 Inleiding ............ . . .. 26
2.2 Strategievorming ..... . . . 26
2.3 Mintzberg's scholen .. . 27
2.3.1 De ontvtcrpschool. ... . ... 27
23.2 De pla.unlngsschool .. . . .. 28
2.3.3 De positioneringsscbool .. ...... 28
2.3.4 Kritiek op de voorschrijvende scholen (klassieke school) ...... 29
2.3.5 De ondernemersschool .. .. 29
2.3.6 De cognitieve school .......... . ..... 30
2.3.7 De leerschool ... 31
2.3.8 De politieke school. . 31
2.3.9 De culturele school ... 32
2.3.10 De omgevingsschool .. 33
2.3.11 De configuratieschool .... .... 33
2.4 Strategievorming in de gezondheidszorg ........... . .. 34
2.5 Rol van de manager .......... . .. 35
2.6 Conclusie .......... . ..... 36
Hoofdstuk 3. Strategische analyse, een fase van strategisch management
3.1 Inleiding.. . . . . . . . . . . . . . . ......................... . . ... 40
3.2 Strategisch management. . . . . ......... . . . 40
3.3 Definities van strategische analyse ... . . 42
3.4 Oe strategische analysetechnieken... . . . . . ......... . . ... 44
3.5 Strategische management en strategische analyse in de gezondheidszorg .. 48
3.6 Toepassing van analyse in de prakttik . . . . . ......... . 49
3.7 Conclusie ............................................................. . 51
Hoofdstuk 4. Pilotonderzoek 'bjjdrage strategische analyse aan strategievormingsproces'
4.1 Inleiding....... . .. . .. . .. . . ......... 54
4.2 Methoden.... .. . 54
4.2.1 De vragen . "54
4.2.2 Respondenten . "" "" 55
4.3 Resultaten ... .. ...... 56
4.3.1 De clirecteur .. . " ...... 56
4.3.2. De organisatie. "56
4.3.3 De omgeving .... . " . 58
4.3.4 Het strategievormingsproces .. . . .. 59
4.3.5 Strategische analyse ............ . .. ........... 61
4.3.6 De bijdrage van strategische analyse .. "" ......... """ 62
4.3.7 De bijdrage van aspecten van strategievorming ........... . 64
4.4 Conclusie.. . ............ . .. ......... 68
Hoofdstuk 5. Hoogleraren over strategische analyse
5.1 Inleiding ... "72
5.2 Methode ....... . "" " 72
5.2.1 De vragen ..... .. 72
5.2.2 Respondenten. . 73
5.3 Resultaten ..... . .. 74
5.3.1 Mechanistische visie .... "74
5.3.2 Strategievorming en de relatie met strategische analyse in de praktijk . . " . 75
5.3.3 Strategische analyse ..................... . .......... 75
5.3.4 Strategische analyse in de gezondheidszorg .. . " . 76
5.3.5 Functies van strategische analyse .. "78
5.4 Conclusie ... .. ... 79
Hoofdstuk 6. Conceptueel model
6.1 Inleiding ................. .. . .......... 82
6.2 Strategievorming in de zorg. .. ......... 82
6.3 Strategische analyse in de zorg .... " " 83
6.4 Functies van strategische analyse ....... . . 85
6.5 Koppeling functies aan strategievormingsproces .... ". 86
6.6 Andere zaken, die een rol spelen in het strategîevormlngsproces. " " " " " 87
6.7 Conceptueel mode! " " " 88
6.8 Het vervolg van dit onderzoek .......... . ..... 90
Deel 2: De empirie
Hoofdstuk 7. Interviews thuiszorgorganisaties
7.1 Inleiding ..... . 96
7.2 Methoden. 96
7.2.1 Procedure. . 96
7.2.2 Vragen 97
7.3 Resultaten ..... .... 97
7.3.1 Wat is strategievorming en doet u eraan? .. 97
7.3.2 Op welke manier vindt het plaats en naar aanleiding van wat? . . . . . 98
7.3.3 Welke activiteiten doet men in het kader van strategieb epaling?. . . . . . 101
7.3.4 Wie bedenkt de strategie. hoe komt het tot stand en welke factoren spelen een rol? ... 103
7.3.5 Toetsen van het ·strategie-idee' ...... . ... 104
73.6 Mensen winnen en overtuigen .... . . . 105
7.3.7 Hoe verloopt de implementatie?. . . . 107
7.3.8 Overige functies van strategische analyse ...... . ..... 108
7.3.9 Is er ondersteuning van organisatie-adviseurs? 108
7.3.10 Evaluatie van de strategische analyse .. . .... 108
7.4 Conclusie ..... . 109
Hoofdstuk 8. Enquête 'strategische analyse' b!j thuiszorg, ziekenhuizen, verpleeghuizen
8.1 Inleiding ......... . 116
8.2 Onderzoekspopulatie ... . .... 116
8.3 Methoden .... 117
8.3.1 De procedure ...... . .. 117
8.3.2 De vragen .. .. 118
8.3.3 Statistische analyses. . .... 121
8.4 Resultaten .. 121
8.4.1 Overzicht organîsatiekenmerk: strategisch vraagstuk . 121
8.4.2 Overzicht respondentkcnmerk~ opleiding en aantaljaren wcr~ in de sector. 123
8.4.3 Overzicht strategische analyse.. . . . . . . . . . . . 123
8.4.4 Overzicht gebruik van interne en externe ondersteuning . . . . . . . 126
8.4.5 De functies van strategische analyse ................. . 127
8.4.6 Kenmerken van invloed op het voorkomen van strategische analyse .. .... 129
8.5. Conclusie ......... . . .. 132