Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Ana Bilim Dalı ÜÇ-BOYUTLU ÇOK-KULLANICILI

223 Pages·2017·4.97 MB·Turkish

by  Dilek Doğan

Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Ana Bilim Dalı

ÜÇ-BOYUTLU ÇOK-KULLANICILI SANAL ORTAMLARDA PROBLEME DAYALI
ÖĞRENME YAKLAŞIMINA GÖRE ÖĞRETİM TASARIMI SÜRECİ

Dilek DOĞAN

Doktora Tezi

Ankara, 2019
Liderlik, araştırma, inovasyon, kaliteli eğitim ve değişim ile
Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Ana Bilim Dalı

ÜÇ-BOYUTLU ÇOK-KULLANICILI SANAL ORTAMLARDA PROBLEME DAYALI
ÖĞRENME YAKLAŞIMINA GÖRE ÖĞRETİM TASARIMI SÜRECİ

INSTRUCTIONAL DESIGN PROCESS IN THREE-DIMENSIONAL MULTI-USER
VIRTUAL ENVIRONMENTS BASED ON PROBLEM-BASED LEARNING
APPROACH

Dilek DOĞAN

Doktora Tezi

Ankara, 2019
Kabul ve Onay

i
Öz
Bu çalışmada üç-boyutlu çok-kullanıcılı sanal ortamlarda probleme dayalı öğrenme
yaklaşımına göre yapılan tasarım süreçleri incelenerek, bu süreçlerde yaşanılan
özgün tasarım deneyimleri paylaşılmış ve üç-boyutlu çok-kullanıcılı sanal
ortamlarda tasarım yapmayı düşünen ve eğitim amaçlı bu ortamları kullanmak
isteyen kişilere yol gösterecek bir tasarım modeli önerilmiştir. Araştırmanın çalışma
grubunu, çalışmanın amacına uygun olarak bir devlet üniversitesinde 2016-2017
eğitim-öğretim yılında Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi (BÖTE) bölümünde
lisans düzeyinde eğitimine devam eden ve “Öğretim Tasarımı” dersini almış olan 3.
sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Çalışmaya toplam 34 kişi katılmıştır. Nitel
araştırma yöntemlerinden biçimlendirici araştırma yönteminin kullanıldığı çalışmada
bir ders kapsamında 16 haftalık bir uygulama yapılmıştır. Uygulama sürecinde 5 ya
da 6 kişiden oluşan 6 farklı grup tarafından gerçekleştirilen tasarım süreci
derinlemesine incelenmiştir. Veri toplama sürecinde “Öğrencilerin Demografik
Özelliklerini Belirleme Anketi”, “Senaryo ve Problem Durumunun Oluşturulma
Sürecinin Raporlanması”, “Kişisel Proje Raporu”, “Seyir Defteri”, “Yansıma Raporu”
ve “Yarı Yapılandırılmış Görüşme”, “Ortam Tasarımı Değerlendirme Kriterleri”
formları ile “Problem Değerlendirme Ölçeği”, “Alan Notları”, “Kişisel Web Sayfaları
(KWS)”, e-posta ve anlık mesajlaşma araçları kullanılmıştır. 193 veri kaynağından
elde edilen veri yığınlarının kodlanması sonucunda problem durumunun
belirlenmesi, senaryonun belirlenmesi, öğretim sistemleri geliştirme modelleri,
senaryoların ortama aktarılması, grup çalışması, ortam tasarım süreci, eğitim
ortamlarında kullanımı olmak üzere 7 tema elde edilmiştir. Katılımcıların deneyimleri
sonucunda ortaya çıkan temalara göre “Üç-boyutlu çok-kullanıcılı sanal ortamların
probleme dayalı öğrenme yaklaşımına göre tasarım modeli” önerilmiştir.

Anahtar sözcükler: üç-boyutlu çok-kullanıcılı sanal ortamlar, probleme dayalı
öğrenme yaklaşımı, öğretim tasarımı, biçimlendirici araştırma.

ii
Abstract
In this study, instructional design processes in three-dimensional multi-user virtual
environments based on problem based learning approach was examined and
authentic design experiences were shared. Besides, a design model was proposed
to guide people who want to design these three-dimensional multi-user virtual
environments and to use these environments for educational purposes. The study
group consists of students studying in the department of Computer Education and
Instructional Technology Education in their junior year at a state university during
2016-2017 academic year. These students took “Instructional Design” course one
year ago before taking this course. 34 students participated in the study on a
voluntary basis. The study using formative research method of qualitative research
methods was conducted in a 16-week practice as part of a course. During the
implementation, the design process by 6 different groups was examined deeply.
“Survey of Demographic Characteristics of Participants“, “Creating of the Scenario
and Problem Report”, “Personal Project Report”, “Participants’ log”, “Reflection
Report”, “Semi-Structured Interview”, “Environmental Design Assessment Criteria”,
“Problem Assessment Scale”, “Expert Notes”, “Personal Web Pages” and “email
and instant messaging tools” were used in the data collection process. The data
were collected from 193 data sources, resulting in 7 themes which are namely:
determining the problem situation, determination of scenario, models of instructional
systems development, transferring scenarios to the environment, team work, media
design process, and use in educational environments. According to the themes that
emerged from the experience of the participants, three-dimensional multi-user
virtual environments design model based on problem based learning approach was
proposed.

Keywords: three-dimensional multi-user virtual environments, problem based
learning approach, instructional design, formative research.

iii
Teşekkür
Hayatım boyunca çalışma disiplinlerini, özverilerini sevdiğim kişileri kendime
örnek aldım ve onlarla çalıştığım sürece hep severek öğrendim. İki yüksek lisans ve
doktora sürecinde kendisiyle uzun bir süre çalışma fırsatı bulduğum, kendime örnek
aldığım ve akademik hayatımda yeni ufukların açılmasını sağlayan Prof. Dr. Hakan
TÜZÜN’e bilgi ve tecrübesini benden esirgemediği, pratik bilgiyi teorik bilgiyle
güçlendirmemi sağlayarak zor olan bir süreci keyifli bir şekilde geçirmemi sağladığı
ve bana sabırla yol gösterdiği için teşekkür eder ve saygılarımı sunarım.
Çalışma sürecimde değerli görüşleriyle çalışmamı geliştirmemi sağlayan
Prof. Dr. Arif ALTUN’a ve Doç. Dr. Hasan ÇAKIR’a, çalışmamı inceleyerek değerli
katkılarını sunan Prof. Dr. S. Sadi SEFEROĞLU’na ve Doç. Dr. Tuğba TOKEL’e
teşekkür eder, saygılarımı sunarım.
Akademik hayatta Hacettepe’deki hocalarımın ellerinde büyüdüm. Hacettepe
benim ikinci evim oldu ve hiç keşkelerim olmadı. Hacettepe’de emeğe saygılı,
insana saygılı, her türlü canlıya saygılı, sürekli kendini geliştiren, bizlere öğretmek
için öğrenmeye bizden daha çok zaman ayıran iyi örneklerle yolum kesişti. Bu
nedenle üstümde emeği olan tüm hocalarıma sonsuz teşekkür ederim. Özellikle
üstümde büyük emeği olan Prof. Dr. Hakan TÜZÜN ile kendilerinden çok şey
öğrendiğim ve zor zamanlarımda benden desteğini esirgemeyen Prof. Dr. S. Sadi
SEFEROĞLU’na ve Prof. Dr. Arif ALTUN’a tekrar sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum.
Birlikte çalıştığı herkesin kendini geliştirmesini isteyen ve gerekli desteği
veren değerli hocam Prof. Dr. Yasemin GÜLBAHAR’a doktora sürecimde vermiş
olduğu destekten dolayı teşekkür ederim.
Yoğun geçen doktora sürecimde her daim bana destek olan, değerli
vaktinden ayırarak işlerimi hafifletmeye çalışan ve kendisiyle çalışmaktan mutluluk
duyduğum Öğr. Gör. Mustafa Numanoğlu’na çok teşekkür ederim.
Doktora sürecim boyunca manevi desteğini esirgemeyen, her zaman
yanımda olduğunu hissettiğim sevgili anneme, babama ve ağabeyime her daim
yanımda oldukları için minnettarım ve sizin gibi bir aileye sahip olduğum için çok
şanslıyım. Özellikle “Kızım ne olursa olsun okumalı.” diyen canım babam senin
sunduğun imkânlarla ve desteğinle ben şu an olduğum yerdeyim.
iv
İçindekiler
Öz ............................................................................................................................ ii
Abstract .................................................................................................................. iii
Teşekkür................................................................................................................. iv
Tablolar Dizini ........................................................................................................ vii
Şekiller Dizini ........................................................................................................ viii
Simgeler ve Kısaltmalar Dizini ................................................................................. x
Bölüm 1 Giriş .......................................................................................................... 1
Problem Durumu ................................................................................................. 1
Araştırmanın Amacı ve Önemi ............................................................................ 7
Araştırma Problemi ........................................................................................... 10
Sayıltılar ............................................................................................................ 10
Sınırlılıklar ......................................................................................................... 11
Tanımlar ............................................................................................................ 12
Bölüm 2 Araştırmanın Kuramsal Temeli ve İlgili Araştırmalar............................... 14
Problem ............................................................................................................. 14
Problem Çözme ................................................................................................ 17
Probleme Dayalı Öğrenme (PDÖ)..................................................................... 17
Üç-Boyutlu Çok-Kullanıcılı Sanal Ortamlar ....................................................... 24
Öğretim Tasarımı: Kavramsal Çerçeve ............................................................. 33
İlgili Araştırmalar ............................................................................................... 36
Bölüm 3 Yöntem ................................................................................................... 51
Araştırma Yöntemi ............................................................................................ 51
Çalışma Grubu .................................................................................................. 55
Veri Toplama Araçları ....................................................................................... 57
Uygulama Ortamı .............................................................................................. 60
Uygulama Süreci ............................................................................................... 66
v
Verilerin Analizi ................................................................................................. 83
Araştırmanın Geçerlik ve Güvenirliği ................................................................. 90
Bölüm 4 Bulgular ve Yorumlar .............................................................................. 95
Grup Çalışması ................................................................................................. 98
Problem Durumunun Belirlenmesi................................................................... 115
Senaryonun Belirlenmesi ................................................................................ 118
Öğretim Sistemleri Geliştirme Modelleri .......................................................... 121
Senaryoların Ortama Aktarılması .................................................................... 123
Ortam Tasarım Süreci ..................................................................................... 127
Eğitim Ortamlarında Kullanımı. ....................................................................... 162
Üç-Boyutlu Çok-Kullanıcılı Sanal Ortamlarda Probleme Dayalı Öğrenme
Yaklaşımına Göre Öğretim Tasarımı Modeli ................................................... 165
Bölüm 5 Sonuç, Tartışma ve Öneriler ................................................................ 173
Sonuç ve Tartışma .......................................................................................... 173
Öneriler ........................................................................................................... 185
Kaynaklar ........................................................................................................... 188
EK-A: Öğrencilerin Demografik Özelliklerini Belirleme Anketi ............................ 199
EK-B: Senaryo ve Problem Durumunun Oluşturulma Sürecinin Raporlanması.. 200
EK-C: Seyir Defteri Formu .................................................................................. 201
EK-Ç: Görüşme Formu ....................................................................................... 202
EK-D: Ortam Tasarımı Değerlendirme Kriterleri ................................................. 203
EK-E: Problem Değerlendirme Ölçeği ................................................................ 204
EK-F: Etik Komisyonu Onay Bildirimi ................................................................. 205
EK-G: Etik Beyanı .............................................................................................. 206
EK-H: Doktora Tez Çalışması Orijinallik Raporu ................................................ 207
EK-I: Dissertation Originality Report ................................................................... 208
EK-İ: Yayımlama ve Fikrî Mülkiyet Hakları Beyanı ............................................. 209
vi
Tablolar Dizini
Tablo 1 Problemlerin Sınıflandırılması (Kalaycı, 2001) ........................................ 15
Tablo 2 Sanal Ortam Teknolojilerinin Özellikleri (Davis vd., 2009) ....................... 27
Tablo 3 Seçilen Ortam ve Özelliklerinin Karşılaştırılması (van der Land vd., 2011)
............................................................................................................................. 30
Tablo 4 Tasarım Tabanlı Araştırmanın Özellikleri ................................................ 51
Tablo 5 Tasarım Tabanlı Araştırma Çeşitleri ve Yöntemleri ................................. 52
Tablo 6 Katılımcıların Bilgisayar Kullanım Durumlarının Cinsiyete Göre Dağılımı 56
Tablo 7 Katılımcıların İnternet Kullanım Durumlarının Cinsiyete Göre Dağılımı ... 56
Tablo 8 Katılımcıların Öğretim Tasarımı Dersi Başarı Durumlarının Cinsiyete Göre
Dağılımı ................................................................................................................ 56
Tablo 9 Katılımcıların Programlama Bilgi Düzeylerinin Cinsiyete Göre Dağılımı .. 57
Tablo 10 Katılımcıların Üç-Boyutlu Çok-Kullanıcılı Sanal Ortam Deneyimlerinin
Cinsiyete Göre Dağılımı ....................................................................................... 57
Tablo 11 Üç-Boyutlu Ortam Görüntüleyicileri ve Özellikleri (OpenSimulator, 2018)
............................................................................................................................. 64
Tablo 12 Harflerin Not Karşılıkları ........................................................................ 69
Tablo 13 Tasarım Gruplarının Eşleştirilmesi......................................................... 70
Tablo 14 Grup Üyelerinin Seçtiği Kazanımlara Göre Oluşturduğu Senaryolar ..... 72
Tablo 15 Veri Kaynaklarının Analiz Sürecindeki Kodlanma İstatistikleri ............... 86
Tablo 16 Veri Analizi Sonucunda Elde Edilen Temalara Ait Nicel Veriler ............. 96

vii