Bijdrage van het kwantitatief pupilonderzoek aan de diagnostiek in de neurologie, de neuro

66 Pages·2009·1.13 MB·Dutch

Academiejaar 2008 - 2009

Bijdrage van het kwantitatief pupilonderzoek aan
de diagnostiek in de neurologie, de neuro-
oftalmologie in het bijzonder.

Sigrid EECKHOUT

Promotor: Prof. Dr. L. Crevits

Scriptie voorgedragen in de 2de Master in het kader van de opleiding tot
ARTS

Academiejaar 2008 - 2009

Bijdrage van het kwantitatief pupilonderzoek aan
de diagnostiek in de neurologie, de neuro-
oftalmologie in het bijzonder.

Sigrid EECKHOUT

Promotor: Prof. Dr. L. Crevits

Scriptie voorgedragen in de 2de Master in het kader van de opleiding tot
ARTS
Toelating tot bruikleen
Voorwoord

Deze scriptie belichaamt het laatste hoofdstuk van vijf interessante theoretische opleidingsjaren. De
auteur ervan staat voor een heuse uitdaging, namelijk zijn steentje bijdragen aan de vooruitgang in de
geneeskunde.
Gedurende deze periode hebben een aantal personen me emotioneel en praktisch bijgestaan. Ik had
hen dan ook graag mijn dank betuigd.
In de eerste plaats wil ik mijn ouders, zus en vrienden bedanken voor hun onvoorwaardelijke steun,
interesse en begrip tijdens het schrijven van deze scriptie.
Daarnaast had ik graag Prof. Dr. L. Crevits (dienst Neurologie, Universitair Ziekenhuis Gent)
bedankt voor het aanreiken van het onderwerp. Tevens wil ik hem bedanken voor zijn geduld en de
kritische reflectie op mijn werk.

Sigrid Eeckhout, Gent 3 mei 2009
Inhoudstafel

1. Inleiding ................................................................................................................................... 2
1.1. Bezenuwing van de pupil ................................................................................................. 2
1.1.1. Efferent ....................................................................................................................... 2
1.1.1.1. Parasympathisch ................................................................................................ 2
1.1.1.2. Orthosympathisch .............................................................................................. 2
1.1.2. Afferent ....................................................................................................................... 3
1.1.2.1. Lichtreflex .......................................................................................................... 3
1.2. Neuro-ophthalmologisch onderzoek ............................................................................... 3
2. Methodologie ........................................................................................................................... 4
3. Resultaten ................................................................................................................................ 5
3.1. Horner-syndroom ............................................................................................................ 5
3.1.1 Druppeltesten ................................................................................................................... 5
3.1.1.1 Cocaïne ..................................................................................................................... 5
3.1.1.2 Apraclonidine ............................................................................................................ 6
3.1.1.3 Hydroxyamfetamine en phenylephrine ....................................................................... 6
3.1.2 Lichtreflex van de pupil .................................................................................................... 7
3.1.3 Bilateraal Horner-syndroom ............................................................................................. 8
3.1.4 Conclusie.......................................................................................................................... 8
3.1.4.1 Druppeltesten ............................................................................................................. 8
3.1.4.2 Lichtreflex van de pupil ............................................................................................. 8
3.1.4.3 Bilateraal Horner-syndroom ....................................................................................... 9
3.2. Ziekte van Alzheimer ...................................................................................................... 9
3.2.1. Druppeltesten............................................................................................................... 9
3.2.1.1. Tropicamide ....................................................................................................... 9
3.2.1.2. Pilocarpine ...................................................................................................... 13
3.2.2. Lichtreflex van de pupil ............................................................................................. 13
3.2.3. Oscillaties .................................................................................................................. 15
3.2.4. Conclusie ................................................................................................................... 15
3.2.4.1. Tropicamide ..................................................................................................... 15
3.2.4.2. Pilocarpine ....................................................................................................... 16
3.2.4.3. Lichtreflex van de pupil ................................................................................... 16
3.2.4.4. Oscillaties ........................................................................................................ 16
3.3. Parkinsonisme ............................................................................................................... 16
3.3.1 Ziekte van Parkinson .................................................................................................... 16
3.3.1.1. Druppeltesten ................................................................................................... 16
3.3.1.2. Lichtreflex ....................................................................................................... 18
3.3.1.3. Levodopa ......................................................................................................... 19
3.3.1.4. Oorzaak ........................................................................................................... 19
3.3.1.5. Conclusie ......................................................................................................... 19
3.3.1.5.1 Druppeltesten .................................................................................................... 19
3.3.1.5.2 Lichtreflex van de pupil .................................................................................... 20
3.3.2 Progressive supranuclear palsy .................................................................................... 20
3.3.2.1 Conclusie ................................................................................................................. 21
3.4. Autonome neuropathie .................................................................................................. 21
3.4.1 Diabetes mellitus ........................................................................................................... 21
3.4.1.1. Pupildiameter ................................................................................................... 21
3.4.1.2. Druppeltesten ................................................................................................... 22
3.4.1.3. Lichtreflex van de pupil ................................................................................... 23
3.4.1.4. Oorzaak ........................................................................................................... 25
3.4.1.5. Conclusie ......................................................................................................... 26
3.4.1.5.1. Pupildiameter ................................................................................................ 26
3.4.1.5.2. Druppeltesten ................................................................................................ 26
3.4.1.5.3 Lichtreflex van de pupil .................................................................................. 26
3.4.2 Dysautonomie ............................................................................................................... 27
3.5. Multiple sclerose ............................................................................................................ 27
3.5.1. Resultaten .................................................................................................................. 27
3.5.2. Visual evoked potentials en pupilonderzoek ............................................................... 29
3.5.3. Magnetische resonantie en pupilonderzoek ................................................................ 29
3.5.4. MS symptomen en pupilonderzoek ............................................................................ 30
3.5.5. Ziekteduur en –ernst en pupilonderzoek ..................................................................... 30
3.5.6. Vermoeidheid bij patiënten met multiple sclerose en pupilonderzoek ......................... 30
3.5.7. Oorzaak ..................................................................................................................... 31
3.5.8. Conclusie ................................................................................................................... 31
3.5.8.1. Resultaten ........................................................................................................ 31
3.5.8.2. VEP, MR en klinische symptomen ................................................................... 31
3.5.8.3. Ziekteduur ........................................................................................................ 31
3.5.8.4. Vermoeidheid .................................................................................................. 32
3.6. Slaap ............................................................................................................................... 32
3.6.1. Methoden .................................................................................................................. 33
3.6.1.1. Alertness Level Test ......................................................................................... 33
3.6.1.2. Pupillographic sleepiness test (PST) ................................................................ 34
3.6.1.3. Lichtreflex van de pupil .................................................................................... 34
3.6.1.4. Andere variabelen ............................................................................................ 34
3.6.2. Correlaties van pupilonderzoek met andere parameters van vermoeidheid ................. 35
3.6.2.1. Multiple sleep latency test en pupilonderzoek................................................... 35
3.6.2.2. Subjectieve schalen en pupilonderzoek............................................................. 35
3.6.2.3. Elektro-encefalografie en pupilonderzoek ........................................................ 36
3.6.3. Interindividuele correlaties......................................................................................... 36
3.6.4. Conclusie ................................................................................................................... 37
3.6.4.1. Alertness level test ........................................................................................... 37
3.6.4.2. Pupillographic sleepiness test ........................................................................... 37
3.6.4.3. Lichtreflex van de pupil ................................................................................... 37
3.6.4.4. Andere variabelen ............................................................................................ 37
3.6.4.5. Correlaties van pupilonderzoek met andere parameters van vermoeidheid ........ 37
3.6.4.6. Interindividuele correlaties ............................................................................... 37
4. Discussie ................................................................................................................................. 38
4.1. Horner-syndroom .......................................................................................................... 38
4.2. Ziekte van Alzheimer .................................................................................................... 38
4.3. Parkinsonisme ............................................................................................................... 39
4.3.1. Ziekte van Parkinson ................................................................................................. 39
4.3.2. Progressive supranuclear palsy .................................................................................. 40
4.4. Autonome neuropathie .................................................................................................. 41
4.4.1. Diabetes mellitus ....................................................................................................... 41
4.4.2. Dysautonomie ............................................................................................................ 42
4.5. Multiple sclerose ............................................................................................................ 42
4.6. Slaap ............................................................................................................................... 43
5. Referenties ............................................................................................................................. 44

Abstract
Doelstelling: Evaluatie van de literatuur omtrent de bijdrage van kwantitatief pupilonderzoek aan de
diagnostiek in de neurologie
Methoden: Literatuurstudie
Resultaten en discussie: Afwijkingen van de pupil kunnen het gevolg zijn van een defect in de
bezenuwing van de pupil. Dit kan optreden in het kader van bepaalde neurologische aandoeningen.
Pupilafwijkingen bij Horner-syndroom, de ziekte van Alzheimer, parkinsonisme, autonome
neuropathie, multiple sclerose en slaap komen achtereenvolgens aan bod. Er wordt een balans
opgemaakt van de huidige resultaten. Via een kritische evaluatie wordt het nut van kwantitatief
pupilonderzoek in de diagnostiek in de neurologie momenteel en naar de toekomst toe beoordeeld en
er worden voorstellen gedaan voor toekomstig onderzoek.

1
1. Inleiding
Afwijkingen van de pupil kunnen het gevolg zijn van een defect in de bezenuwing van de pupil. Dit
kan optreden in het kader van bepaalde ziekten, zoals multiple sclerose of de ziekte van Parkinson.
Soms worden deze afwijkingen pas duidelijk na instillatie van bepaalde agentia of bij nauwkeurige
metingen van de pupildiameter of –reflexen met gespecialiseerde apparatuur zoals een infarood
pupillometer. Kwantitatief pupilonderzoek kan dus mogelijk in de toekomst een rol spelen in de
diagnostiek van bepaalde neurologische aandoeningen.
Pupilafwijkingen bij Horner-syndroom, de ziekte van Alzheimer, parkinsonisme, autonome
neuropathie, multiple sclerose en slaap komen achtereenvolgens aan bod. Er wordt een balans
opgemaakt van de huidige resultaten. Via een kritische evaluatie wordt het nut van kwantitatief
pupilonderzoek in de diagnostiek in de neurologie momenteel en naar de toekomst toe beoordeeld en
er worden voorstellen gedaan voor toekomstig onderzoek.

1.1. Bezenuwing van de pupil
1.1.1. Efferent
1.1.1.1. Parasympathisch
De preganglionaire vezels vinden hun oorsprong in de nucleus van Edinger-Westphal en verlopen
met de nervus oculomotorius naar het ganglion ciliare om daar synaps te nemen. Postganglionaire
vezels innerveren dan via de nervi ciliares brevi de musculus sphincter pupillae. (Kawasaki,1999)
1.1.1.2. Orthosympathisch
De musculus dilatator pupillae wordt bezenuwd via een drieneuronenbaan. Het eerste orde neuron
ontstaat in de hypothalamus en vormt synaps in het centrum van Budge-Waller, ter hoogte van de
columna intermediolateralis van het ruggenmerg op niveau C8 tot T2. Vervolgens verlaten de meeste
preganglionaire tweede orde neuronen de medulla spinalis op niveau T1 en stijgen op in de hals via
de sympathische grensstreng om het ganglion cervicale superior te bereiken. Het postganglionaire
derde orde neuron verloopt via een plexus rond de arteria carotis interna. Via het canalis caroticus
wordt de sinus cavernosus bereikt. Sympathische vezels vergezellen kort de nervus abducens om
vervolgens mee te lopen met de nervus ophthalmicus en langs de nervus nasociliaris de orbita te
bereiken. De vezels doorlopen het ganglion ciliare, maar vormen geen synaps en bezenuwen
uiteindelijk via de nervi ciliares longi de musculus dilatator pupillae. (Walton and Buono, 2003)

2