Table Of ContentU N I W E R S Y T E T M I K O L A J A K O P E R N I K A
Henryk Baranowski
BIBLIOGRAFIA WILNA
Tom I
UNIWERSYTET WILENSKI
1579—1939
Torun 1996
Recenzent
Henryk Dubowik
ISBN 83-231-0701-7
Printed in Poland
© Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu
Mikolaja Kopernika, Torah 1996
Uniwersytet Mikolaja Kopernika
87-100 Torah, ul. Gagarina 11, tel. 14-295, fax 056/212-24
Wydanie pierwsze. Naklad 470 egz. Ark. wyd. 26,5
Druk: Zaklad Poligrafii UMK
Spis tresci
str.
Przedmowa ..............................................................................................IX
Wst^p ........................................................................................................XI
Wykaz wazniejszych wykorzystanych publikacji ..........................XIV
Spis czasopism (w wyborze) i ich skrotow ...................................XVI
I. Bibliografia. Historiografia.................................................................1
II. Uniwersytet Wilenski w latach 1579-1939 ................... 2
1. Zrodla ......................................................... 2
2. Opracowania ogolne ....................................................................3
3. Publicystyka (zob. tez Jubileusz 400-lecia) ...........................8
4. Poszczegolne zagadnienia ...........................................................9
5. Dyscypliny naukowe .................................................................10
III. Akademia Wilenska (1579-1780) .....................................................17
1. Zrodla ...........................................................................................17
2. Opracowania ogolne ...................................................................19
3. Poszczegolne zagadnienia ............................. 24
4. Wydzialy i dyscypliny naukowe ..............................................25
5. Alumnat Papieski (1585-1773)...............................................29
IV. Szkola Glowna... (1781-1803) ........................................................ 30
1. Zrodla ...........................................................................................30
2. Opracowania ogolne .................... 32
3. Wydzialy i dyscypliny naukowe ..............................................33
4. Absolwenci ............................................................................... 39
V. Cesarski Uniwersytet Wilenski (1803-1832) ........................ 40
1. Zrodla i materialy .....................................................................40
2. Opracowania ogolne ..................................................................45
3. Poszczegolne zagadnienia .........................................................47
4. Stosunki z innymi uczelniami ..................................................48
VI Spis tresci
5. Organizacja Okr^gu Szkolnego Wilenskiego ........................49
6. Wydzialy i dyscypliny naukowe ..............................................51
7. Studenci .......................................................................................66
Pami^tniki ..............................................................................66
Tajne zwi^zki mlodziezy ....................................................68
Ogolne ..............................................................................68
Filomaci, filareci .............................................................68
Inne tajne organizacje ..........................................................75
Towarzystwo Wspierania Niedostatnich Uczniow .........75
Stosunki narodowosciowe ....................................................76
Inne zagadnienia ...................................................................76
8. Towarzystwo Szubrawcow.........................................................77
9. Likwidacja Uniwersytetu Wilenskiego ..................................79
VI. Akademia Medyko-Chirurgiczna (1832-1842).............................80
1. Zrodla ...........................................................................................80
2. Opracowania ...............................................................................81
VII. Akademia Duchowna (1832-1844) ............................................... 82
1. Zrodla ...........................................................................................82
2. Opracowania ...............................................................................83
VIII. Seminarium Glowne (1803-1833) ................................................. 83
1. Zrodla ...........................................................................................83
2. Opracowania ...............................................................................84
IX. Wilno bez uniwersytetu (1833-1918) ...........................................85
X. Uniwersytet Stefana Batorego (1918-1939)................................86
1. Zrodla ...........................................................................................86
2. Opracowania ogolne ..................................................................88
3. Wydzialy i dyscypliny naukowe ..............................................91
4. Studenci .....................................................................................102
a. Ogolne .................................................................................102
b. Pami^tniki studentow ......................................................104
c. Organizacje ........................................................................105
d. Kola naukowe....................................................................108
Spis tresci VII
e. Zycie spoleczno-polityczne .............................................109
f. Zycie kulturalne ........................... Ill
5. Inne zagadnienia ......................................................................113
6. Okres koncowy. Likwidacja USB (15 XII 1939) ............. 114
7. USB po 15 XII 1939 r.............................................................115
XI. Biblioteka Uniwersytecka. Archiwum ............................................117
1. Ogolne ........................................................................................117
2. Katalogi .....................................................................................121
3. Zbiory .........................................................................................122
a. Ogolne .................................................................................122
b. Zbiory specjalne ..............................................................123
R^kopisy ........................................................................123
Starodruki ................................................................... 125
Kartografia ...................................................................126
c. Inne .....................................................................................126
4. Czytelnicy ....... 127
5. Archiwum ...................................................................................127
XII. Drukarnia. Ksi^garnia .....................................................................128
XIII. Obserwatorium Astronomiczne ......................................................130
XIV. Ogrody botaniczne ........... 133
XV. Muzea .................................................................................................134
XVI. Budynki. Terytorium......................................................................136
XVII. Jubileusze ..........................................................................................138
1. 250-lecie .....................................................................................138
2. 350-lecie .....................................................................................138
3. 400-lecie .....................................................................................139
XVIII. Osoby ..................................................................................................142
Addenda ..................................................................................................285
Skorowidz ................................................................................................287
Przedmowa
Doktor Henryk Baranowski, znany bibliograf i bibliotekarz, od 1945 r.
zwi^zany z Bibliotek^, Uniwersyteck^ w Toruniu, ofiarowuje tym tomem ko-
lejny dar swego pracowitego zycia naukowego nie tylko uczonyrn, ale i milo-
snikom dziejow stolicy dawnego Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego. Szczegol-
nie zainteresowani nim b^d^, historycy Uniwersytetu Wilenskiego w Wilnie
i nauki europejskiej w ogo'le oraz wszyscy, ktorym miasto nad. Wili^ jest
bliskie. Wprawdzie komus pobieznie przegl^daj^cemu opisy bibliograficzne
w pierwszej chwili wydac si§ one mog% tylko suchq. rejestracj% tytulow dziet
i przyczvnkow przewaznie dawno zapomnianych, ale to tylko pozor. Dla
kazdego bowiem posiadajacego wyobrazni^ intelektualn^ i pewnq. znajomosc
dziejow Wilna, bibliogralia niniejsza b^dzie kopalniq, wiedzy.
Wydawnictwo to, poswi§c.one Uniwersytetowi Wilenskiemu od jego po-
cz^tkow w XVI w. po grudzien 1939 r., to jest do jego likwidacji w dawnym
ksztalcie, zostalo zamierzone jako tom pierwszy bibliografii dziejow Wilna.
Wst^pnym sygnalem dziela. jest, wydana w 1991 r. przez Bibliotek^ Uni-
wersytecki^ w Toruniu, ksi^zeczka Ostra Brama. Bibliografia, rejestrujaca
317 pozycji bibliogralicznych.
Prezentowana obecnie cz§sc I zawiera ponad 3600 opisow bibliograficz-
nych, i to po przeprowadzeniu znacznej selekcji! Jest to, choc posrednie,
swiadectwo roli historycznej Alma Matris Vilnensis.
Slusznie zasi^g chronologiczny bibliografii konczy si^ na 15 grudnia 1939
roku. Bo choc i wspolczesnie istnieje w Wiinie uniwersytet, jest on insty-
tucj^. naukow^ i edukacyjn^ scisle litewsk^, a nie jedn^ z wielkich akademii
Rzeczypospolitej Obojga Narodow i jej swiadomie odnowion^ kontynuacja
po mrocznych czasach rz^dow moskiewskich, po powstaniu listopadowym
niszcz%c,ych wyzsze wartosci i tw0rz3.ce je instytucje. Moze nie od rzeczy
b^dzie przypomniec jedno zdanie ze znakomitej mowy, jak^ wyglosil na
otwarciu Uniwersytetu Batorianskiego 11 pazdziernika 1919 r. Jozef Pil-
sudski - „niechze wi<*c ta Wszechnica, ktor^ dzis tu otwieramy, zgodnie z
tradycj^ tej ziemi, nie zieje nigdy jadem nienawisci, nigdy nie kroczy dro-
gami, ktore dla nas Polakow tak ci^zkimi byly”.
X Przedmowa.
Dzielo to jest swego rodzaju ukoronowaniera prowadzonych od lat kil-
kudziesi^ciu prac bibliograficznych Henryka Baranowskiego. Bogaty jest ich
zakres tematyczny oraz dobra znajomosc warsztatu. Nalezy tu przypomniec
- do Jego dziel wi^kszych i wybitniejszych nalezq. dwa woluminy Bibliografii
kopemikowskiej (zresztq, pierwszy z nich ponownie wydany bez wiedzy Au-
tora w Nowym Jorku), ponad trzydziesci razy publikowanej corocznie na la-
mach „Zapisek Historycznych”, organu Towarzystwa Naukowego w Toruniu,
Bibliografii historii Pomorza Wschodniego i Zachodniego, z czasem rozsze-
rzonej na cale zlewisko Baltyku, oraz Bibliografia miasta Torunia. Pod Jego
tez kierunkiem powstala Bibliografia czasopism pomorskich - wojewodztwo
bydgoskie. Przygotowal i opublikowal Mariana Gumowskiego Bibliografiq
numizmatyki polskiej, wspolnie z Ireneuszem Czarcinskim wydal Bibliografiq
bitwy pod Grunwaldem i jej tradycji. Calosc drukowanego dorobku Doktora
Baranowskiego wynosi ponad sto pozycji.
W ostatnich kilkunastu latach powrocil Henryk Baranowski do swych
stron rodzinnych, nad Wili§. Oczywiscie, a moze niestety, tylko w zakresie
zainteresowan bibliograficznych. W 1983 r. we Wroclawiu wyszedl drukiem
Jego Uniwersytet Wilenski 1579-1989 - bibliografia za lata 1945-1982, b^-
d^cy zapowicdzi^ dziela, ktore obecnie Czytelnik otrzymuje do r^ki, o ob-
j^tosci trzykrotnie wiqkszej. W 1991 r. w Toruniu ukazala si§ wspomniana
juz Ostra Brama. Bibliografia. Obecnie przyszedl czas na dzielo zasadnicze
- Bibliografiq Wilna, ktorej pierwszym tomem jest ten wlasnie wolumen.
Pi^knie stalo si^, ze swego rodzaju podsumowaniem imponuj%cego do
robku Bibliografa jest dzielo poswi^cone Jego miastu rodzinnemu, gdzie uro-
dzil si§ 7 pazdziernika 1920 r., gdzie ukonczyl gimnazjum i gdzie rozpocz^l
studia na Uniwersytecie Stefana Batorego. Splaca On tym dlug pokoleniom
pracy tworczej, ktorzy w grodzie Giedymina budowali istotny czlon kultury
polskiej i europejskiej. Dobrze si^ tez stalo, ze przedstawiciel nauki polskiej
przypomina tego rodzaju Dzielem, iz zachowuje ona nadal swe kompetencje
w zakresie dziejow Wilna i calego dawnego Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego.
Slawomir Kalembka
Wst^p
Z materialow zebranych do Bibliografii Wilna autor publikuje obecnie ich
cz^sc, dotycz^c^. Uniwersytetu Wilenskiego, jako tom pierwszy. Obejmuje
on pismiennictwo o wilenskiej Alma Mater w calym okresie jej dzialalnosci
(1579-1939), niezaleznie od tego, jak^ nazw§ uczelnia ta nosila. Byly to zas
nazwy nast^puj^ce: Akademia Wilenska, Szkola Glowna Wielkiego Ksi<j-
stwa Litewskiego, Szkola Glowna Wilenska, Cesarski Uniwersytet Wilenski,
Akademia Medyko-Chirurgiczna, Akademia Duchowna, wreszcie Uniwersy
tet Stefana Batorego.
Okresy po likwidacji Uniwersytetu przez wladze carskie w roku 1832,
przeniesieniu do Petersburga Akademii Medyko-Chirurgicznej w roku 1842
i Akademii Duchownej w roku 1844 oraz po likwidacji Uniwersytetu Stefana
Batorego przez wladze litewskie w grudniu roku 1939 nie stanowi^ bialych
plam w Bibliografii, aczkolwiek zawieraj% malcj, liczb§ pozycji.
Decyzja wydania w pierwszej kolejnosci bibliografii Uniwersytetu Wi
lenskiego jako tomu pierwszego Bibliografii Wilna podj^ta zostala z paru
wzgl^dow. Pismiennictwo d0tycz3.ee Uniwersytetu stanowiio cz^sc najbar-
dziej przygotowan^ do druku, pozostale materialy wymagaja jeszcze dal-
szyeh poszukiwan, weryfikaeji szeregu opisow oraz zredagowania calosci; ko-
nieezny tu jest pewien czas, zwlaszcza ze i wiek autora, i powazna utrata
wzroku, uniem0zliwia.j3.ca czytanie, powoduj^ powolniejszy tok pracy. Zbie-
ranie materialu ukoiiczono na roku 1993, a poniewaz wydanie Bibliografii
nieco si§ przeci^gn^lo, uznano za stosowne wl^czenie do niej pozycji z roku
1994 (26 polskich i 1 litewskq,).
Koniecznosc opracowania pelnej bibliografii dziejow Wszechnicy Wilen
skiej jest oczywista wobec znaezenia, jakie miala ona dla historii polskiej
nauki i kultury.
Dotychczasowe bibliografie b^dz ograniczaly si§ do rejestraeji dorobku
poszczegolnych osob, b^dz nie zawieraly calosciowego uj^cia dziejow Uni
wersytetu. Owa pierwsza grupa - bibliografie podmiotowe, to: J. Bielin-
ski, Stan nauk matematyczno-fizycznych za czasow Wszechnicy Wilenskiej
(Prace Matematyczno-Fizyczne 1890 T. 2), tegoz autora Doktorowie medy-
cyny promowani w Wilnie (Pami^tnik Lekarski 1885-1886 T. 81-82), Stan
XII Wstqp
nauk lekarskich za czasow Akademii Medyczno-Chirurgicznej Wilenskiej bi-
bliograficznie przedstawiony, Warszawa 1889, oraz L. Janowski, Stownik
bio-bibliograficzny dawnego Uniwersytetu Wilenskiego, Wilno 1939 (podaje
on takze pismiennictwo o tych osobach) i A. Bielinis, Medicinos daktary,
disertacijos ... 1793-1842, Vilnius 1958. Grupa druga, bibliografie przed-
miotowe, maj3 ograniczony zakres chronologiczny. Bibliografia M. Ambrosa
ukazala si§ tylko za lata 1929-1938; Vilniaus Universiteto Bibliografija za
lata 1940-1977 i praca H. Baranowskiego za lata 1945-1982.
Przy zbieraniu materialow uwzgl^dniono szereg publikacji, ktorych wy-
kaz znajdzie Czytelnik w osobnym zestawieniu. Selekcji ulegly materialy
bardzo popularne i publicystyczne, aczkolwiek uczyniono tu szereg wyj^t-
kow dla prac litewskich i rosyjskich ze wzgl^du na szczegolne zaintereso-
wanie Uniwersytetem Wilenskim w latach szescdziesiatych obecnego wieku
i nast^pnych. Jezeli chodzi o materialy prasowe, uwzgl^dniono jedynie trzy
dzienniki wilenskie z okresu mi§dzywojennego: „Dziennik Wilehski”, „Ku-
rier Wilehski” i „Slowo”. Pozycje z innych tytulow gazet, znajduj^ce si<£ w
niniejszej Bibliografii, pochodzq, z drugiej r§ki. Duzej selekcji ulegly mate
rialy z bardzo szczegolowo opracowanych bibliografii M. Ambrosa. Rowniez
pewnej selekcji ulegly materialy d0tycz3.ee osob, ktorych zyciorysy podaje
Polski slownik biografiezny, wzgl^dnie inne publikaeje tego typu.
Na ogoln^ liczb§ 3659 pozycji przypada na pismiennictwo w jqzykach
obcych 965 poz., w tym naj§zyk litewski 439 poz., rosyjski 357, niemiecki
41, angielski 40, lacinski 36, francuski 29, bialoruski 8 oraz 15 poz. w innych
j^zykach.
Uklad Bibliografii jest chronologiczny, zgodnie z rozwojem Uczelni obej-
muje Akademi^ Wilensk^ (1529-1780), Szkol^ Glown^ W. Ksi^stwa Litew-
skiego (1781-1796), w latach 1797-1803 dzialaj^c^ jako Szkola Glowna Wi-
lenska, Cesarski Uniwersytet Wilehski (1803-1832), Akademi^ Medyko-Chi-
rurgiczn^ (1832-1842), Akademiij Duchown^ (1832-1844) i - po dluzszej
przerwie - Uniwersytet Stefana Batorego (1918-1939).
Materialy odnosz^ce si§ do calosci dziejow Uniwersytetu znajduj^ si§
w dziale ogolnym (rozdz. I-II), a ponadto w koncowych rozdzialach doty-
cz^cych bazy materialnej Uczelni, jak Biblioteka Uniwersytecka, Obserwa-
torium Astronomiczne, Ogrody Botaniczne, Muzea i Budynki oraz w ostat-
nim rozdziaie: Osoby. Rozdzial ten obejmuje materialy d0tycz3.ce zycia
i dzialalnosci osob zwi3zanych z Uczelni3 Wilensk3. Nazwiska ich podano w
naglowkach wraz z datami ich zycia. Material wewn3trz wszystkich rozdzia-
low uszeregowany jest wedlug chronologii wydawniczej, jednakze w rozdziaie
Wstqp XIII
Osoby pozycje wazniejsze, jak np. z Polskiego slownika biograficznego, prace
0 charakterze zrodlowym, m.in. dokumenty, pami^tniki, podstawowe mono-
grafie umieszczone sq, na pocz^tku, pozostale zas uszeregowane sq, rowniez
w kolejnosci chronologicznej.
Bibliografi^ zamyka skorowidz nazwisk (autorow, wydawcow, redakto-
row, recenzentow itd.). Cyfry zlozone kursyw^ wskazujq,, iz nazwisko wy-
st^puje w tresci pozycji. Skorowidz zawiera tez tytuly prac anonimowych
oraz tytuly czasopism.
Opisy bibliograficzne sporz^dzono w zdecydowanej wi^kszosci z autopsji
1 oparte s% na normie PN 82/N-01152.11.
Na koncu pragn^ wyrazic slowa podzi^kowania nizej wymienionym oso-
bom za pomoc przy opracowaniu - zwlaszcza w koncowej fazie - niniejszej
Bibliografii. I tak szczegolnie dzipkuj^ mojej Zonie za wszechstronnq, po
moc, tak potrzebnq, ze wzgl^du na utrat^ wzroku, uniemozliwiaj^c^ mi czy-
tanie. Dzi^kuj^ bardzo za prawdziwie kolezenski stosunek do mojej pracy
kol. Wieslawowi Mincerowi i dr. Alojzemu Burnickiemu. Kol. W. Mincer
dokonal korekty calosci Bibliografii, zwracaj^c przy tym uwag^ na szereg
potkni^c i usterek, zas dr A. Burnicki zdefiniowal baz§ danych (z wyko-
rzystaniem pakietu Mikro-CDS/ISIS), nadzorowal jej tworzenie i dokonal
wydruku. Dzi^kuj^ rowniez dr. Witoldowi Armonowi za weryfikacj^ pozycji
w j^zyku litewskim oraz Recenzentowi doc. Henrykowi Dubowikowi, gdyz
jego uwagi pozwolily mi na usuni^cie szeregu bl^dow i na wprowadzenie do
Bibliografii paru nowych pozycji. Za pomoc finansowq, zwi^zan^, z pracami
przy komputerze wyrazam podzi^kowanie Dyrektorowi Biblioteki Uniwersy-
teckiej w Toruniu mgr. Stefanowi Czai, a wladzom Uniwersytetu Mikolaja
Kopernika za pozytywne ustosunkowanie si§ do mojej prosby o przyznanie
uczelnianego grantu.
W maju 1995 r. Henryk Baranowski
