arap baharı bağlamında orta asya'da toplumsal protesto dinamikleri ve potansiyeli

16 Pages·2013·0.56 MB·Turkish

Akademik Ara(cid:250)t(cid:213)rmalar Dergisi 2013, Say(cid:213) 56, Sayfalar 215-230

ARAP BAHARI BA(cid:246)LAMINDA ORTA
ASYA’DA TOPLUMSAL PROTESTO
D(cid:248)NAM(cid:248)KLER(cid:248) VE POTANS(cid:248)YEL(cid:248)

Osman Nuri ÖZALP(cid:13)

Özet
Arap Bahar(cid:213) olarak adland(cid:213)r(cid:213)lan Ortado(cid:247)u’daki toplumsal protesto
hareketleri ve bununla beraber gelen siyasal de(cid:247)i(cid:250)im süreci, bütün dünyada
dikkatle izlenmektedir. Özellikle benzer otoriter siyasal sistemlere ve sosyo-
ekonomik yap(cid:213)ya sahip olan Orta Asya cumhuriyetlerinde, Arap Bahar(cid:213) hem
umut hem de korku ile takip edilmektedir. (cid:248)nternet, uydu televizyon ve mobil
telefon kullan(cid:213)m(cid:213) gibi ileti(cid:250)im teknolojilerinin h(cid:213)zl(cid:213) geli(cid:250)imi, yine buna ba(cid:247)l(cid:213)
olarak sosyal medyan(cid:213)n yo(cid:247)un kullan(cid:213)m(cid:213) Arap sokaklar(cid:213)nda cereyan eden
olaylar(cid:213)n gelecekte Orta Asya’da da gerçekle(cid:250)me ihtimalini gündeme
getirmektedir. Çal(cid:213)(cid:250)mada, sosyo-ekonomik göstergeler dikkate al(cid:213)narak Arap
Bahar(cid:213)’nda görülen sosyal protesto ve siyasi de(cid:247)i(cid:250)im sürecinin, önümüzdeki
y(cid:213)llarda Orta Asya’da gerçekle(cid:250)me potansiyelinin olup olmayaca(cid:247)(cid:213)
tart(cid:213)(cid:250)(cid:213)lacakt(cid:213)r.
Anahtar Sözcükler: Arap Bahar(cid:213), Orta Asya, Çat(cid:213)(cid:250)ma Riski

The Dynamics And Potentials Of Mass Protests
In Central Asian Republics Under The
Influence Of Arab Spring
Abstract
Mass protests in the Middle East, a.k.a. Arab Spring, and its
consequential political changes have been monitored all over the world. Arab
Spring is followed carefully and fearfully in the Central Asian Republics which
have similar authoritarian political systems and socio economic structures.

(cid:13) Yrd. Doç. Dr.; Türk-Alman Üniversitesi, Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Bölümü,
Globalle(cid:250)me ve Uluslararas(cid:213) (cid:248)li(cid:250)kiler Ana Bilim Dal(cid:213). [email protected]; Assist. Prof. Dr.;
Turkish - German University, Department of Public Administration and Political Science,
Globalization and International Relations.
215

Akademik
Ara(cid:250)t(cid:213)rmalar
Dergisi
Arap Bahar(cid:213) Ba(cid:247)lam(cid:213)nda Orta Asya’da Toplumsal Protesto Dinamikleri Ve Potansiyeli
Rapid advances in communication technology and their accessibility like
internet, satellite TV, mobile phone usages, again related to this intense spread
of social media make the actions taking place in the streets of Middle East
probable in Central Asia too. In this study, by taking the socio economic
indicators in consideration, the subject of whether or not social unrest and
political changes that came with the Arab Spring would potentially spread to
Central Asia.
Key Words: Arab Spring, Central Asia, Conflict Risk

1. G(cid:248)R(cid:248)(cid:249)
Ocak 2011’de ilk önce Tunus’da ba(cid:250)layan ve daha sonra di(cid:247)er
Ortado(cid:247)u ülkelerine yay(cid:213)lan kitlesel protestolar, k(cid:213)sa bir sure içinde Tunus,
M(cid:213)s(cid:213)r ve Libya’da rejim de(cid:247)i(cid:250)ikli(cid:247)ine neden olmu(cid:250)tur. Tüm dünyan(cid:213)n yak(cid:213)ndan
takip etti(cid:247)i ve “Arap Bahar(cid:213)” olarak da adland(cid:213)r(cid:213)lan siyasi olaylar, özellikle
ayn(cid:213) sosyo-kültürel ve otoriter siyasi yap(cid:213)lara sahip Orta Asya ülkelerine
gözleri çevirmi(cid:250) ve beraberinde yeni bir tart(cid:213)(cid:250)may(cid:213) da ba(cid:250)latm(cid:213)(cid:250)t(cid:213)r1: Acaba
benzer geli(cid:250)melerin ya(cid:250)anma ihtimali Orta Asya’da da olabilir mi? Her iki
bölgenin ortak özellikleri ya da birbirinden farkl(cid:213)l(cid:213)klar(cid:213) nelerdir? Orta Asya’da
ne zaman ve nerede benzer protesto olaylar(cid:213) ç(cid:213)kabilir? Çal(cid:213)(cid:250)mada Arap Bahar(cid:213)
ba(cid:247)lam(cid:213)nda, özellikle sosyo-ekonomik veriler ve siyasal sistemler mukayese
edilerek, bu sorulara cevap aranacakt(cid:213)r.

2. YAPISAL KR(cid:248)Z VE ÇATI(cid:249)MA FAKTÖRLER(cid:248)NDE
BENZERL(cid:248)KLER
2011 y(cid:213)l(cid:213)nda Tunus ve M(cid:213)s(cid:213)r’da ba(cid:250)layan protesto dalgalar(cid:213)n(cid:213)n di(cid:247)er
Arap ülkelerini de k(cid:213)sa sürede etkisi alt(cid:213)na alarak rejim de(cid:247)i(cid:250)ikliklerine yol
açmas(cid:213), uluslararas(cid:213) ili(cid:250)kiler alan(cid:213)nda pek çok bölge uzman(cid:213)n(cid:213) da (cid:250)a(cid:250)(cid:213)rtm(cid:213)(cid:250)t(cid:213)r.
Çünkü Arap dünyas(cid:213), çat(cid:213)(cid:250)ma bölgesi olarak tan(cid:213)mlanmas(cid:213)na ra(cid:247)men, bölgenin
otoriter rejimleri stabil ve toplumsal uyu(cid:250)mazl(cid:213)klar(cid:213) absorbe edecek yeterli
mekanizmalara sahip olarak görülmekteydi. Kald(cid:213) ki, sosyal dengesizlikler ve
toplumsal ho(cid:250)nutsuzluklar uzun y(cid:213)llard(cid:213)r biliniyor olmas(cid:213)na ra(cid:247)men, kitlesel bir
ba(cid:250)kald(cid:213)r(cid:213) hiç beklenmiyordu. Arap dünyas(cid:213)nda kitleleri soka(cid:247)a döken
eylemlerin temelinde bir yanda sosyo-ekonomik dengesizlikler yatarken, di(cid:247)er

1Andrea Schmitz ve Alexander Wolters. (2011). Revolutionen in Zentralasien? Der “Arabische
Frühling” als Herausforderung für die Region, Zentralasien Analysen, Nr: 43-44: 2-14; Philipp
Reichmuth. (2011).Politische Analyse zwischen Erwartung und Zentralasiatischer Wirklichkeit.
Zentralasien Analysen, Nr: 46: 2-5.

216
Journal of
Academic
Studies
Osman Nuri ÖZALP Y(cid:213)l: 14, Say(cid:213): 56 (cid:249)ubat 2013– Nisan 2013
yanda da siyasi reform beklentilerinde derin hayal k(cid:213)r(cid:213)kl(cid:213)(cid:247)(cid:213)n(cid:213)n ya(cid:250)anmas(cid:213) yer
almaktad(cid:213)r. Toplumsal refah(cid:213)n payla(cid:250)(cid:213)m(cid:213)ndaki e(cid:250)itsizlik ve sürekli siyasi
durgunluk, siyasi rejimlerin h(cid:213)zl(cid:213) bir (cid:250)ekilde me(cid:250)ruiyetini kaybetmesine yol
açm(cid:213)(cid:250) ve kitlesel protestolar(cid:213) da kolayca tetiklemi(cid:250)tir.
Son y(cid:213)llarda elektronik ileti(cid:250)imde internet, mobil telefon ve buna ba(cid:247)l(cid:213)
olarak sosyal medya araçlar(cid:213)n(cid:213)n (facebook, twitter, blog, vlog vb.) Arap
dünyas(cid:213)nda h(cid:213)zla yay(cid:213)lmas(cid:213), toplumsal ileti(cid:250)im yap(cid:213)lar(cid:213)n(cid:213) radikal bir (cid:250)ekilde
de(cid:247)i(cid:250)tirmi(cid:250)tir. Uydu televizyonu ve radyo gibi geleneksel medya araçlar(cid:213)yla
birlikte yeni ileti(cid:250)im imkanlar(cid:213) enformasyon kanallar(cid:213)n(cid:213) ço(cid:247)altt(cid:213)(cid:247)(cid:213) gibi,
enformasyonlar(cid:213)n aktar(cid:213)m(cid:213)n(cid:213) da a(cid:250)(cid:213)r(cid:213) derecede h(cid:213)zland(cid:213)rm(cid:213)(cid:250)t(cid:213)r. Böylece
ileti(cid:250)ime kat(cid:213)lanlar aras(cid:213)nda geni(cid:250) bir a(cid:247) olu(cid:250)urken, kamusal tart(cid:213)(cid:250)malar(cid:213)n çok
seslili(cid:247)i de artm(cid:213)(cid:250)t(cid:213)r. Ancak bu geli(cid:250)meler, ayn(cid:213) zamanda kitlesel eylemlerin
önceden tahmin edilemezli(cid:247)i problemini de beraberinde getirmi(cid:250)tir. Arap
Bahar(cid:213), sadece toplumsal ho(cid:250)nutsuzlu(cid:247)un d(cid:213)(cid:250)a vurumu de(cid:247)il, ayn(cid:213) zamanda
dijital ileti(cid:250)im ça(cid:247)(cid:213)nda siyaset ve toplum ili(cid:250)kilerinde (cid:250)effafl(cid:213)(cid:247)(cid:213)n beraberinde
getirdi(cid:247)i yeni bir semptomdur.
Bu ba(cid:247)lamda Ortado(cid:247)u’da meydana gelen geli(cid:250)meler, post-Sovyet
bölgelerde özellikle de Orta Asya’da yak(cid:213)ndan takip edilmi(cid:250)tir. Çünkü bölge
cumhuriyetlerinin tamam(cid:213)n(cid:213)n Arap Bahar(cid:213)’ndaki ülkelerle hem sosyo-
ekonomik hem de siyasal aç(cid:213)dan benzerlikleri bulunmaktad(cid:213)r. Örne(cid:247)in, Orta
Asya ülkelerinde k(cid:213)smi iktisadi geli(cid:250)meye ra(cid:247)men, gelir da(cid:247)(cid:213)l(cid:213)m(cid:213)ndaki
e(cid:250)itsizlik ve toplumda bireysel yükseli(cid:250) (cid:250)ans(cid:213)n(cid:213)n azl(cid:213)(cid:247)(cid:213) dikkat çekmektedir.
Birle(cid:250)mi(cid:250) Milletler Geli(cid:250)me Program(cid:213) taraf(cid:213)ndan 1993’den beri y(cid:213)ll(cid:213)k rapor
halinde yay(cid:213)nlanan (cid:248)nsani Geli(cid:250)me Endeksi (Human Development Index)
verilerine göre, sosyal e(cid:250)itsizlikle ilgili geli(cid:250)im göstergeleri Orta Asya
ülkelerinde de Arap Bahar(cid:213) ülkelerine benzer (cid:250)ekilde 0.46 ve 0.61 de(cid:247)erleri
aras(cid:213)nda seyretmektedir2

2 (cid:248)nsani Geli(cid:250)me Endeksi dört temel istatistiki verinin (ortalama ya(cid:250)am süresi, okur yazarl(cid:213)k oran(cid:213),
orta ve yüksek ö(cid:247)renim oran(cid:213), ki(cid:250)i ba(cid:250)(cid:213)na dü(cid:250)en gelir ve al(cid:213)m gücünün dolar üzerinden
hesaplanmas(cid:213)) diyagram(cid:213) ve genel bir de(cid:247)erlendirme ile kombinasyonundan elde edilir. 0 ile 1
aras(cid:213)nda de(cid:247)i(cid:250)en bu de(cid:247)erlerde 0,8’den yukar(cid:213)s(cid:213) yüksek geli(cid:250)im seviyesini; 0,5 ile 0,8 aras(cid:213) orta
geli(cid:250)im seviyesini; 0,5’in alt(cid:213) ise, dü(cid:250)ük geli(cid:250)im seviyesini gösterir.

217

Akademik
Ara(cid:250)t(cid:213)rmalar
Dergisi
Arap Bahar(cid:213) Ba(cid:247)lam(cid:213)nda Orta Asya’da Toplumsal Protesto Dinamikleri Ve Potansiyeli
Grafik 1: Orta Asya ve Arap Bahar(cid:213) Ülkelerinde (cid:248)nsani Geli(cid:250)me Endeksi
(Human Development Index) – Sosyal E(cid:250)itsizlik 2010

Kaynak: UN Development Programme (2010). Human Development
StatisticalTables,http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Tables_reprint.
pdf. (07.5.2012).

Yine Orta Asya’da genç nüfusun y(cid:213)ll(cid:213)k ortalama art(cid:213)(cid:250) h(cid:213)z(cid:213) % 1,7 iken,
genel nüfusun %30’unu 15 ya(cid:250)(cid:213)n alt(cid:213)ndaki grup olu(cid:250)turmaktad(cid:213)r. Ancak bu
gençlerin büyük ço(cid:247)unlu(cid:247)unun, toplumda yükseli(cid:250) (cid:250)ans(cid:213)n(cid:213)n oldukça az oldu(cid:247)u
görülmektedir. Kazakistan hariç, di(cid:247)er bölge ülkelerinde gençlerin %20’si
i(cid:250)sizdir. Arap Bahar(cid:213)’n(cid:213)n ya(cid:250)and(cid:213)(cid:247)(cid:213) ülkelerde ise bu oran %23 olup, Orta Asya
ile hemen hemen e(cid:250) de(cid:247)erdedir3. Bu ba(cid:247)lamda, özellikle Tacikistan ve
K(cid:213)rg(cid:213)zistan’da fakirlik oran(cid:213)n(cid:213)n yüksekli(cid:247)i ve buna ba(cid:247)l(cid:213) olarak da çok kötü bir
e(cid:247)itim alt yap(cid:213)s(cid:213) dikkat çekmektedir. Yine Türkmenistan ve Özbekistan’da
üniversiteler de dahil bütün e(cid:247)itim sistemi ideolojik olarak endoktrine
edilmi(cid:250)tir. Di(cid:247)erlerine göre durumu göreceli olarak iyi görünen Kazakistan’da
bile e(cid:247)itim sistemi, her alanda çok büyük eksiklikler içermektedir.

3 Andrea Schmitz ve Alexander Wolters. (2012). Politischer Protest in Zentralasien. Potentiale und
Dynamiken. SWP- Studien,(4): 8.
218
Journal of
Academic
Studies
Osman Nuri ÖZALP Y(cid:213)l: 14, Say(cid:213): 56 (cid:249)ubat 2013– Nisan 2013
Grafik 2: Orta Asya ve Arap Bahar(cid:213) Ülkelerinde Nüfusun Ortalama Ya(cid:250)(cid:213) – 2011

Kaynak: CIA (2012). The World Factbook,
http://www.cia.gov/library/publications/theworldfactbook/wfbExt/region_cas.h
tml;http://www.cia.gov/library/publications/theworldfactbook/wfbExt/region_
afr.html.(30.4.2012).

Gerek Orta Asya gerekse Arap Bahar(cid:213)’n(cid:213)n ya(cid:250)and(cid:213)(cid:247)(cid:213) bölgeler dikkate
al(cid:213)nd(cid:213)(cid:247)(cid:213)nda, sadece sosyo-ekonomik faktörlerin de(cid:247)il ayn(cid:213) zamanda siyasi
sistemlerin de benzerlik arz etti(cid:247)i görülmektedir4. Her iki bölgede de yolsuzluk
ve bask(cid:213)n(cid:213)n yüksek oldu(cid:247)u otoriter sistemler hüküm sürmektedir. Sovyetler
Birli(cid:247)i zaman(cid:213)ndan devral(cid:213)nan otoriter hakimiyet yap(cid:213)lar(cid:213), bölgenin bütün
devletlerinde kat(cid:213)la(cid:250)arak varl(cid:213)(cid:247)(cid:213)n(cid:213) sürdürmektedir5. Sovyetler Birli(cid:247)i
zaman(cid:213)ndaki muhalefet gruplar(cid:213), ba(cid:247)(cid:213)ms(cid:213)zl(cid:213)ktan sonra 90’l(cid:213) y(cid:213)llarda
marjinalle(cid:250)tirilmi(cid:250) (Kazakistan, Tacikistan) ya da bask(cid:213) ile elimine edilmi(cid:250)tir
(Özbekistan, Türkmenistan). Bu durum, siyasi haklar ve temel özgürlükleri
ölçen Freedom House verileri ile de örtü(cid:250)mektedir6.

4 Andrea Schmitz ve Alexander Wolters. (2011). Revolutionen in Zentralasien, Der “Arabische
Frühling” als Herausforderung für die Region. Zentralasien Analysen, (43-44): 2-14.
5 Heinemann-Grüder Andreas ve Holger Haberstock. (2007). Sultan, Klan und Patronage.
Regimedilemmata in Zentralasien. Osteropa, (8-9): 121-138.
6 Amerikal(cid:213) sivil toplum örgütü Freedom House (Özgürlükler Evi) her y(cid:213)l düzenledi(cid:247)i Dünya
Özgürlükler Raporu’nda ülkeleri belirledi(cid:247)i kriterlere göre sivil özgürlüklerin ve siyasal haklar(cid:213)n
geni(cid:250)li(cid:247)ine göre s(cid:213)n(cid:213)fland(cid:213)rmaktad(cid:213)r. De(cid:247)erlendirmede 1 (en iyi)’den 7 (en kötü)’ye kadar olan
skala kullan(cid:213)l(cid:213)rken; 1-2,5 (60-88 puan) aras(cid:213) ülkeler "hür", 3-5,5 (31-59 puan) aras(cid:213) "yar(cid:213) hür" ve
5,5-7 (0-30 puan) aras(cid:213) ise "hür olmayan" olarak s(cid:213)n(cid:213)fland(cid:213)r(cid:213)lmaktad(cid:213)r.
219

Akademik
Ara(cid:250)t(cid:213)rmalar
Dergisi
Arap Bahar(cid:213) Ba(cid:247)lam(cid:213)nda Orta Asya’da Toplumsal Protesto Dinamikleri Ve Potansiyeli
Tablo 1: Orta Asya ve Arap Bahar(cid:213) Ülkelerinde Siyasi Haklar ve Sivil Özgürlükler
2000 2005 2010 2011
SH/SÖ SH/BÖ SH/SÖ SH/SÖ - Statü
Azerbaycan 6/5 6/5 6/5 6/5 - Hür de(cid:247)il
Kazakistan 6/5 6/5 6/5 6/5 - Hür de(cid:247)il
K(cid:213)rg(cid:213)zistan 6/5 6/5 6/5 5/5 - Yar(cid:213) Hür
Özbekistan 7/6 7/6 7/7 7/7 - Hür de(cid:247)il
Tacikistan 4/4 6/5 6/5 6/5 - Hür de(cid:247)il
Türkmenistan 7/7 7/7 7/7 7/7 - Hür de(cid:247)il
M(cid:213)s(cid:213)r 6/5 6/5 6/5 6/5 - Hür de(cid:247)il
Tunus 6/5 6/5 7/5 7/5 - Hür de(cid:247)il
Libya 7/7 7/7 7/7 7/7 - Hür de(cid:247)il
Suriye 7/7 7/7 7/6 7/6 - Hür de(cid:247)il
Yemen 5/6 5/5 6/5 6/5 - Hür de(cid:247)il
Kaynak: Freedom House (2011). Freedom in the World: Country Ratings and
Status. 1973-2011,http://www.freedomhouse.org/images/File/nit/2011/NIT-
2011-Tables.pdf. (30.4.2012).

Freedom House’a göre çok daha kapsaml(cid:213) bir demokrasi ölçüm metodu
içeren ve 2003’den beri Bertelsmann Vakf(cid:213) (Bertelsmann Stiftung) taraf(cid:213)ndan
her iki y(cid:213)lda bir yenilenen Bertelsmann Transformation Index (BTI) verilerine
göre de, her iki bölge ülkelerinin otoriter yönetim sistemlerine sahip
olduklar(cid:213)n(cid:213) gözlemlemekteyiz7. Siyasi ve ekonomik transformasyon
sürecindeki 128 devletin incelendi(cid:247)i BTI 2012’de, gerek Ortado(cid:247)u gerekse
Orta Asya ülkeleri di(cid:247)er bölgelerle kar(cid:250)(cid:213)la(cid:250)t(cid:213)r(cid:213)ld(cid:213)(cid:247)(cid:213)nda, bu ülkelerin
demokratikle(cid:250)me aç(cid:213)s(cid:213)ndan en kötü verilere sahip oldu(cid:247)u görülmektedir. BTI
2012’ye göre, Türkmenistan, Tacikistan ve Özbekistan siyasi ve ekonomik
geli(cid:250)im aç(cid:213)s(cid:213)ndan bölgesel skalan(cid:213)n en gerisindedir. Orta Asya ülkelerinde
demokrasinin geli(cid:250)imi farkl(cid:213) biçimlerde K(cid:213)rg(cid:213)zistan hariç geri gitmi(cid:250)tir.
Bölgenin otokratik devletlerinde BTI 2010’a göre olumlu bir geli(cid:250)me
gözlemlenmemektedir.
Ortado(cid:247)u’da ise BTI 2012’ye gore, bölge ülkeleri daha once oldu(cid:247)u
gibi otokratik rejimler olarak s(cid:213)n(cid:213)fland(cid:213)r(cid:213)lmaktad(cid:213)r. Arap Bahar(cid:213)’n(cid:213)n ya(cid:250)and(cid:213)(cid:247)(cid:213)

7 2003’den beri iki y(cid:213)lda bir Bertelsmann Vakf(cid:213) taraf(cid:213)ndan düzenlenen endekste 1’den (en kötü)
10’a (en iyi) kadar olan skala kullan(cid:213)lmaktad(cid:213)r. Oldukça ayr(cid:213)nt(cid:213)l(cid:213) bir ölçüm tekni(cid:247)ine sahip olan
BTI’nin de(cid:247)erlendirme kriterleri ve metodu hakk(cid:213)nda bkz. Bertelsmann Stiftung (Ed.) (2012):
(cid:31)Transformation Index BTI 2012. Politische Gestaltung im internationalen Vergleich(cid:31),
Gütersloch: Bertelsmann Stiftung, s.131-139.

220
Journal of
Academic
Studies
Osman Nuri ÖZALP Y(cid:213)l: 14, Say(cid:213): 56 (cid:249)ubat 2013– Nisan 2013
ülkelerden sadece Tunus ve M(cid:213)s(cid:213)r’da ifade ve toplant(cid:213)/gösteri özgürlü(cid:247)ü
alan(cid:213)nda olumlu geli(cid:250)meler olmu(cid:250); ancak otoriter rejimlerin dönü(cid:250)ümü
konusunda bölgenin genelinde herhangi bir iyimserlik görünmemektedir

Tablo 2: Orta Asya ve Arap Bahar(cid:213) Ülkelerinde Demokrasi Geli(cid:250)imi, BTI 2012
Demokrasile Ar(cid:213)zal(cid:213) A(cid:250)(cid:213)r(cid:213) Ar(cid:213)zal(cid:213) Il(cid:213)ml(cid:213) Otokrasile
r Demokrasile Demokrasile Otokrasile r
r r r
(10 – 8) (<8-6) (<6) (>4) (<4)

K(cid:213)rg(cid:213)zistan (cid:313) Kazakistan Tacikistan
M(cid:213)s(cid:213)r Özbekistan
Türkmenistan
Tunus
Suriye
Libya
Yemen(cid:315)

Kaynak: BTI 2012: S. 11, 90

Görüldü(cid:247)ü gibi BTI 2012’ye ait veriler, siyasi haklar ve sivil özgürlükleri
ölçen Freedom House Endeksi verileri ile de örtü(cid:250)mektedir. Her iki endekse ait
veriler, bölgenin otoriter sistemlerle yönetildi(cid:247)ini aç(cid:213)k bir (cid:250)ekilde
göstermektedir. Özellikle Orta Asya ülkeleri, post-Sovyet dönemde siyasal hak
ve özgürlüklerin en fazla k(cid:213)s(cid:213)tland(cid:213)(cid:247)(cid:213) bölge olarak kar(cid:250)(cid:213)m(cid:213)za ç(cid:213)karken, bu
ülkelerdeki otokratik rejimlerin giderek daha da kat(cid:213)la(cid:250)t(cid:213)(cid:247)(cid:213) gözlemlenmektedir.
Bu ba(cid:247)lamda, tarihsel süreç içinde demokratik deneyimi bulunmayan genç
Orta Asya ülkelerinin sahip olduklar(cid:213) siyasi-sosyal-kültürel özellikleri, harici
demokratikle(cid:250)me çabalar(cid:213)n(cid:213) da ba(cid:250)ar(cid:213)s(cid:213)z k(cid:213)lmaktad(cid:213)r8.
Yine Uluslararas(cid:213) (cid:249)effafl(cid:213)k Örgütü’nün (Transparency International)
her y(cid:213)l haz(cid:213)rlad(cid:213)(cid:247)(cid:213) Yolsuzluk Endeksi’nde, Orta Asya ülkelerinin tamam(cid:213)
y(cid:213)llard(cid:213)r s(cid:213)ralamada en kötü üçte birin içinde yer almaktad(cid:213)r9. Bu durum, Orta
Asya ülkelerinin Arap Bahar(cid:213)’n(cid:213)n ya(cid:250)and(cid:213)(cid:247)(cid:213) Tunus ve M(cid:213)s(cid:213)r’dan bile daha kötü
nota sahip olduklar(cid:213)n(cid:213) göstermektedir.

8 Vera Axyonova. (2011). European Democracy Promotion in Difficult Enviroments: The Case of
Central Asia, Schoettli. Democracy, Governance and Citizenship: A Comparative Perspective of
Conceptual Flow, Heidelberger Papers in South Asian and Comparative Politics. Working Paper,
South Asia Institute Department of Political Science, (59): 147-149.
9 Andrea Schmitz ve Alexander Wolters. (2012). Politischer Protest in Zentralasien. s.8.
221

Akademik
Ara(cid:250)t(cid:213)rmalar
Dergisi
Arap Bahar(cid:213) Ba(cid:247)lam(cid:213)nda Orta Asya’da Toplumsal Protesto Dinamikleri Ve Potansiyeli
Grafik 3: Orta Asya ve Arap Bahar(cid:213) Ülkelerinde Yolsuzluk Alg(cid:213)
Endeksi10 (Corruption Perceptions Index), 2011

Kaynak:Transparency International (2011). Corruption Perceptions Index 2011,
http://cpi.transparency.org/cpi2011/results/.(07.5.2012)

Tüm bunlar(cid:213)n yan(cid:213)nda Orta Asya ülkeleri ile Arap Bahar(cid:213)’n(cid:213)n ya(cid:250)and(cid:213)(cid:247)(cid:213)
ülkeler aras(cid:213)ndaki en önemli benzerliklerden biri de, elektronik medyan(cid:213)n
yayg(cid:213)nla(cid:250)mas(cid:213)n(cid:213)n ileti(cid:250)im davran(cid:213)(cid:250)lar(cid:213)n(cid:213)n de(cid:247)i(cid:250)imi üzerine olan etkisidir.
Mobil telefon, internet ve sosyal payla(cid:250)(cid:213)m platformlar(cid:213) olan Facebook,
Twitter’in popülarite kazanmas(cid:213) ve 2005 y(cid:213)l(cid:213)ndan bu yana internet
kullan(cid:213)m(cid:213)n(cid:213)n kullan(cid:213)m(cid:213)nda devam eden h(cid:213)zl(cid:213) art(cid:213)(cid:250), Arap Bahar(cid:213) ülkeleri ile
hemen hemen ayn(cid:213) seviyede seyretmektedir.

10 Uluslararas(cid:213) (cid:249)effafl(cid:213)k Örgütü taraf(cid:213)ndan her y(cid:213)l yay(cid:213)nlanan yolsuzluk listesinde ülkeler, o
ülkedeki kamu yöneticilerine ili(cid:250)kin yolsuzluk düzeyi alg(cid:213)lar(cid:213)n(cid:213) ölçerek de(cid:247)erlendirmektedir.
Örgüt, ara(cid:250)t(cid:213)rmaya kat(cid:213)lan ülkeleri 0’dan (her zaman rü(cid:250)vet teklif edildi(cid:247)i) 10’a (hiçbir zaman
rü(cid:250)vet teklif edilmedi(cid:247)i) kadar bir skala üzerinden de(cid:247)erlendirmektedir.

222
Journal of
Academic
Studies
Osman Nuri ÖZALP Y(cid:213)l: 14, Say(cid:213): 56 (cid:249)ubat 2013– Nisan 2013
Grafik 4: Orta Asya ve Arap Bahar(cid:213) Ülkelerinde Nüfusa Göre (cid:248)nternet
Kullan(cid:213)m Oran(cid:213), 2011

Kaynak:Internet World Stats (2011). Internet Users in the Middle East,
http://www.internetworldstats.com/stats5.htm; Internet Users in Africa,
http://www.internetworldstats.com/stats1.htm;Internet Users in Asia,
http://www.internetworldstats.com/stats3.htm. (07.05.2012).

Bütün bu geli(cid:250)melerin kitlesel mobilizasyonda ne anlama geldi(cid:247)i, son
olarak 2010 y(cid:213)l(cid:213) Nisan ay(cid:213)nda K(cid:213)rg(cid:213)z Bahar(cid:213)’nda devlet ba(cid:250)kan(cid:213) Kurmanbek
Bak(cid:213)yev’in devrilmesinde görülmü(cid:250)tür11. Mobil cep telefonu ile görüntülenen
kay(cid:213)tlar k(cid:213)sa sürede sosyal medyada, video platformlar(cid:213)nda, online olarak yer
alm(cid:213)(cid:250), daha sonra da televizyon röportajlar(cid:213)nda yay(cid:213)nlanm(cid:213)(cid:250)t(cid:213)r. Bu ba(cid:247)lamda,
K(cid:213)rg(cid:213)zistan’da iktidar(cid:213)n devrilmesi Orta Asya’da alan(cid:213)nda canl(cid:213) takip edilen ilk
olay olmu(cid:250)tur.
Türkmenistan hariç di(cid:247)er bölge ülkelerinde internetin h(cid:213)zla yay(cid:213)ld(cid:213)(cid:247)(cid:213)
gözlemlenmektedir. Kazakistan ve K(cid:213)rg(cid:213)zistan’da genel nüfusun %40 oran(cid:213)nda
internete ula(cid:250)(cid:213)m(cid:213) göz önüne al(cid:213)nd(cid:213)(cid:247)(cid:213)nda, bunun %30’unun Kuzey Afrika
bölgesinin üzerinde oldu(cid:247)u görülmektedir. Mobil telefon kullan(cid:213)m(cid:213)n(cid:213)n
yayg(cid:213)nla(cid:250)mas(cid:213)nda da durum hemen hemen ayn(cid:213)d(cid:213)r. Her iki bölgede de, son be(cid:250)
y(cid:213)l içinde mobil telefon aboneli(cid:247)inde yüzde yüzleri a(cid:250)an bir art(cid:213)(cid:250) oran(cid:213) söz
konusudur.

11 Ayr(cid:213)nt(cid:213)l(cid:213) bilgi için bkz.,Azamat Temirkulov. (2010). Kyrgyz “revolutions” in 2005 and 2010:
Comparative Analysis of Mass Mobilization. The Journal of Nationalism and Ethnicity, Vol. 38,
Issue 5: 589-600.

223

Akademik
Ara(cid:250)t(cid:213)rmalar
Dergisi
Arap Bahar(cid:213) Ba(cid:247)lam(cid:213)nda Orta Asya’da Toplumsal Protesto Dinamikleri Ve Potansiyeli
Grafik 5: Orta Asya ve Arap Bahar(cid:213) Ülkelerinde Mobil Telefon Abone
Say(cid:213)s(cid:213) ve Bunun Her 100 Ki(cid:250)iye Oran(cid:213), 2010

Kaynak: International Telecommunication Union (2010). Mobile Cellular Subscriptions,
http://www.itu.int/ITUD/ict/statistics/material/excel/MobileCellularSubscriptions00-10.xls.
(07.5.2012)

3. ÜLKELERE GÖRE KR(cid:248)Z VE PROTESTO POTANS(cid:248)YEL(cid:248)
Yukar(cid:213)daki endekslere ait veriler, ba(cid:247)(cid:213)ms(cid:213)zl(cid:213)(cid:247)(cid:213)n(cid:213) yeni kazanm(cid:213)(cid:250) Orta
Asya ülkelerinin “stateness” (devletsellik) alan(cid:213)nda zay(cid:213)f olduklar(cid:213)n(cid:213)
göstermektedir12. Bölge ülkeleri otoriter yönetim formlar(cid:213)na sahip
olduklar(cid:213)ndan, günümüzde göreceli olarak istikrarl(cid:213) gözükseler de, uzun
vadede devlet fonksiyonlar(cid:213)n(cid:213) yerine getirmede ba(cid:250)ar(cid:213)s(cid:213)zl(cid:213)k ve çat(cid:213)(cid:250)ma riski
ta(cid:250)(cid:213)maktad(cid:213)r. Nitekim 1995’den beri her y(cid:213)l düzenlenen ve istikrars(cid:213)zl(cid:213)(cid:247)a en
aç(cid:213)k ülkeler olarak tan(cid:213)mlanabilecek Ba(cid:250)ar(cid:213)s(cid:213)z Devletler Endeksi’nin (Failed
State Index) 2011 y(cid:213)l(cid:213) verilerine göre, K(cid:213)rg(cid:213)zistan 91,8’lik derecesi ile “alarm”
veren ülkeler kategorisinde; Tacikistan, Türkmenisten, Kazakistan ise, bir alt
kategori olan “uyar(cid:213)” konumunda yer almaktad(cid:213)r. Bu veriler de Orta Asya
ülkelerinin istikrars(cid:213)zl(cid:213)(cid:247)a aç(cid:213)k, ba(cid:250)ar(cid:213)s(cid:213)z devletler aras(cid:213)nda olduklar(cid:213)n(cid:213)
göstermektedir.

12 Ayr(cid:213)ca bkz. Jörn Grävingholt. (2007).Statehood and Governance: Challenges in Central Asia
and the Southern Caucasus., German Development Institute. Briefing Paper, s. 1-4.
224
Journal of
Academic
Studies