2023 yolunda perakende sektörü Eğitim ihtiyaç analizi

84 Pages·2015·1.06 MB·Turkish

2023 yolunda
perakende sektörü
Eğitim ihtiyaç analizi

Şubat 2015

İçindekiler
2 Yönetici özeti

6 1. Perakende sektörünün ekonomik önemi

9 2. Perakende sektörü büyüme ve istihdam öngörüleri

12 3. Perakende sektöründe öne çıkan sorunlar

25 4. Perakende sektöründeki trendler ve etkileri

30 5. Perakende sektöründe yetkinlik gereksinimi

47 6. Mevcut eğitim altyapısı

50 7. Perakende sektöründe yetkinlik gelişimine yönelik global örnekler

58 8. Politika önerileri ve yol haritası

64 Ekler

Ek 1: Okul programı önerileri
Ek 2: İstihdam projeksiyonu metodolojisi
Ek 3: Odak perakende sektörünün alt-sektör detayı
Ek 4: Şekil ve tablolar

78 Kaynakça
2023 yolunda perakende sektörü Eğitim ihtiyaç analizi 1
Yönetici
özeti
Perakende sektörünün bir bölümünü oluşturduğu toptan 2018’de perakende sektörü 384,6 milyar ABD
ve perakende sektörü, imalattan sonra milli gelire en çok doları büyüklüğe ulaşacak
katkı sağlayan ikinci faaliyet koludur. 2013 yılında 188,4
2013-2018 döneminde perakende sektöründeki toplam
milyar TL milli gelire katkı sağlayan bu faaliyet kolu, milli
satışların %27,2 artışla 384,6 milyar ABD doları düzeyine
gelirin %12’sini oluşturmuştur. Toptan ve perakende
ulaşması öngörülmektedir. Aynı öngörüye göre gıda dışı
ticaret faaliyet kolunun ekonomideki ağırlığı dolaylı
perakende satışları %37,2 artarak, toplam perakende
etkileri de dikkate alındığında %12’den fazladır.
satışları içindeki payını 2013 yılında %56’dan 2018
En çok verginin toplandığı sektörler arasında yer yılında %60’a çıkaracaktır. Türkiye’de organize perakende
aldığından, perakende ticaret devlet gelirleri için de pazarının da 2012-2023 döneminde yıllık bileşik %8,3
önemli bir sektördür. Perakende ticaret, kurumlar vergisi oranında büyüyerek 122 milyar ABD dolarından yaklaşık
mükellef sayısı açısından ikinci, tahakkuk edilen vergi 295 milyar ABD dolarına ulaşacağı tahmin edilmektedir.
açısından üçüncü büyük sektördür.
Türkiye’de gıda-gıda dışı perakende satışları 2012-2018 (milyar $)
Perakende Mükellef sayısı Kurumlar vergisi
ticaret* tahakkuku
Gıda dışı 62.944 1.019 milyon TL
perakende mükellef sayısı
Odak 32.677 564 milyon TL
perakende1 mükellef sayısı
*Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç
Kaynak: 2012, Gelir İdaresi Başkanlığı
Aynı zamanda, Türkiye’de en çok işyerini bünyesinde
barındıran perakende ticaret sektörü, yarattığı istihdam
açısından da önemlidir ve bina inşaatı sektörünün
ardından ikinci sırada gelmektedir.
Kaynak: Economist Intelligence Unit, Haziran 2014 Turkey Consumer
Goods and Retail Report
Toplam 343 bin işyeri 2,02 milyon
perakende çalışan
Odak perakende sektörü 2023 yılında 675.427
Odak 141 bin işyeri 867 bin çalışan yeni iş yaratacak
perakende2
Türkiye ekonomisi açısından oldukça öneme sahip
Kaynak: 2012, SGK perakende sektörünün 2023 hedeflerine doğru yol
alırken, pazar büyüklüğünde beklenen bu olumlu
Yurt dışında mağazalaşan perakende markalarının
artışlarla paralel olarak istihdam ihtiyacı da artacaktır.
Türkiye imajına olumlu katkısı da düşünüldüğünde,
2014-2023 döneminde odak perakende sektörünün
perakende sektörü Türkiye ekonomisi açısından
675.427, toplam perakende sektörünün ise 1.252.597
oldukça öneme sahiptir. Türk markaları yurt dışında
yeni iş yaratacağı tahmin edilmektedir. Bu tahmine göre
mağazalaştıkça, faaliyet gösterdikleri ülkelerde tüketici
odak perakende ticaret sektöründeki istihdamın yıllık
nezdinde mağazalaşmanın etkisiyle farkındalığın artması,
bileşik %5,6, toplam perakende istihdamının ise %4,7
ülke imajına da olumlu katkıda bulunacaktır.
oranında büyümesi öngörülmektedir. Odak perakende
ticaret sektörünün 2014-2023 döneminde yaratacağı
yeni işin dağılımı yan sayfadaki şekildedir:
1 - 2 Perakende ticaret sektörü genellikle gıda ve gıda dışı şeklinde iki gruba ayrılmaktadır. Bu çalışmada BMD üye profili doğrultusunda sektörün daha spesifik bir kısmına odaklanılmıştır.
NACE sınıflaması iki basamak kırılımında 47 kodlu sektörler tanımlanan perakende ticaret sektörü, dört basamak kırılımında 37 alt sektöre sahiptir. 37 alt sektörün 28’i gıda dışı
perakende sektörünü, 15’i ise çalışmanın odaklandığı kısmı oluşturmaktadır.
2
2014-2023 döneminde odak perakende sektörünün merkezdeki fonksiyonlar olan planlama, ürün tasarımı
yaratacağı yeni iş sayısının departmanı/pozisyon ve geliştirme, satın alma, lojistik ve depo, kanal yönetimi
türüne göre dağılımı ve pazarlama ana süreç gruplarından oluşmaktadır.
Bu ana süreç grupları sektör dinamiklerinden oldukça
2014-2023 döneminde yaratılacak yeni iş sayısı etkilenmektedir. Bu ana süreç gruplarını destekleyen
insan kaynakları, finans, bilgi teknolojileri, ana veri
Mağaza 574.113
yönetimi, stratejik planlama ve performans yönetimi
Satış Danışmanı 492.097
gibi fonksiyonlar ise sektöre özgü know-how
Mağaza Müdürü 82.016 gerektirmekle birlikte diğer sektörlerdeki tecrübelerden
Merkez 93.209* faydalanılabilecek ve yetkinliklerin transfer edilebileceği
alanlardır.
Mağazacılık ve Franchise Yönetimi 27.355
Finans ve Muhasebe 16.210 Özellikle perakende sektörünü en çok etkilemesi
beklenen uluslararası büyüme, büyük veri, hızlı moda
Pazarlama 10.131
ve yeni teknolojiler gibi trendler de dikkate alındığında
Bilgi Teknolojileri (BT) 8.105
merkezdeki çalışanlar için uluslararası vizyon ve yönetim
İnsan Kaynakları (İK) 8.105 yetkinlikleri, pazar araştırmaları yapabilme, marka
yönetimi yetkinlikleri, analitik yetkinlikler, veri madenciliği
Ürün Planlama 7.092
ve veriye dayalı karar verebilme, teknolojiye hakimiyet,
Satın Alma 6.079
online – mobil ve sosyal medya kullanımı, ticari odaklı
Ürün Tasarımı ve Geliştirme 6.079 estetik bakış açısı ve yabancı dil bilgisi öne çıkacaktır.
Depo ve Lojistik 4.053 Mağaza çalışanları için ise müşteri odaklılık, iletişim,
yeni teknolojilere hakimiyet ve yabancı dil bilgisi önem
Kaynak: Deloitte Analizi. *Mağazacılık ve Franchise Yönetimi taşıyacak ve bu yetkinliklerin geliştirilmesini destekleyen
kanalı dışında kalan toptan kanalın yürütülmesinden sorumlu Kanal
müfredatlara ihtiyaç duyulacaktır.
Yönetimi birimi için öngörülen yeni iş sayısı 8.105 olup bu rakam
merkez rakamına dahil edilmemiştir.
Hem uluslararası büyüme, büyük veri, hızlı moda ve
yeni teknolojiler gibi trendlere cevap verebilmesi hem
Marka ekonomisine dönüşümde istihdam de marka ekonomisine dönüşümü konusunda sektörün
ihtiyacının yanı sıra sektördeki istihdamın beklenen katkıyı sağlaması için gelecekte öngörülen
niteliksel olarak geliştirilmesi de önem taşıyor istihdam ihtiyacına cevap verecek iş gücünün yaratılması
Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin Türkiye’nin 2023 ihracat ve yetkinlik seviyesinin artırılarak perakende sektörüne
hedefinin sektörel kırılımını sunduğu raporunda, hazır özgü bilgi ve becerilere sahip duruma getirilmesi
giyim ve konfeksiyon sektörünün 2023 yılı ihracatı için gerekmektedir.
konan 52 milyar ABD doları hedefin %58’inin (30 milyar Sektörde en çok istihdam açığı mağaza içi
ABD dolarının) üretim ve marka etkisinden geleceği operasyonlar ile mağazacılık ve franchise
öngörülmüştür. Katma değeri yüksek ürünler üretebilen yönetimi süreçlerinde bulunuyor
bir marka ekonomisine dönüşüm ile Türkiye’nin ülke
Perakende sektörü için kritik tüm pozisyonlardaki
imajının geliştirilmesi konularında perakende sektörüne
istihdam açığı değerlendirildiğinde özellikle mağaza içi
önemli rol düşmektedir. Ancak perakende sektörünün bu
operasyonlar (mağaza müdürü, satış danışmanı, kasiyer)
alanlarda gelişime destek olabilmesi için “nitelikli eleman
ile mağazacılık ve franchise yönetimi süreçleri (satış
ihtiyacı” sorununa çözüm üretilmesi gerekmektedir.
direktörü, satış bölge müdürü, kiralama müdürü/uzmanı,
Dolayısıyla, gıda dışı ve organize perakende mimari müdür/mimar, görsel tasarım uzmanı) ile ilgili
sektörlerindeki büyüme beklentileri perakende pozisyonlar en yüksek istihdam açığı bulunan pozisyonlar
sektöründe niceliksel olarak istihdam ihtiyacına yol olarak ortaya çıkmaktadır. Yetkinlik açığı perspektifinden
açarken, sektördeki firmaların sürdürülebilirliği ve bakıldığında ise, en çok yetkinlik açığı teknik birimlerden
yurt dışı pazarlarda rekabetçiliği açısından iş gücünün ürün planlama, ürün tasarımı ve geliştirme, satın alma
niteliksel olarak geliştirilmesi de önem taşıyacaktır. ile destek birimlerden bilgi teknolojileri alanlarında öne
Perakendecilik, üretim ve tedarikçilerle tüketici arasında çıkmaktadır.
tüketiciye temas eden mağaza operasyonlarının yanı sıra
2023 yolunda perakende sektörü Eğitim ihtiyaç analizi 3
ş ğ
İstihdam açığı ve yetkinlik gereksinimine göre Türkiye’deki meslek liseleri – Satış elemanlığı dalı
pozisyonlar aktif olan okullar
üksek Mağaza içi Operasyonlar MBsiatiMBsaeklalalaisaitlkln iişa nEnE neoğğldlllıeidğğtieimutm ıiğ sa m suinta el sğtinı şd e SbSbooaööllamalttünlaışüm şdo em ükğleu etl amlüliaeçlear inmptn alkğaalep napllı ğı Yddoöakeunlnlalüil arşmr tüoeğlsmülea kiyç ailnisn ea slti ne oÖoalklamğunralelandtir mğa ç gilçöairnme valdisiğ  aoSlkaattnifş oo elkalueralmlakar *ançlğk
Y eleblismeelilreatirleinnl ımğeıs alelka nı olmadığı için
olduğu belirtilen kapalı olan
meslek liseleri okullar
Yeni meslek
lisesine Öğretim görevlisi
dönüştüğü olmadığı Satış elemanlığı
için alt dalları için alanın aktif olarak
Mağazaclk ve Franchise 49 olmayan okullar açılamadığı açık olan
Yönetimi 7 okullar okullar*
2
Finans ve Muhasebe 141
Pazarlama
İnsan Kaynaklar Bilgi Teknolojileri 83
ğ Ürün Planlama
m Aç üşük Satn Alma ÜGreülinş tTiramsaerm ve
da D Depo ve Lojistik
stih Düşük Yüksek Column2 C D E F
İ *Ye*nYi aeçnldi ağç içılind aığlt dı aiçllairn baelllti odlmaalylaanr ım beselellki lioselmleria, syaatnş e mlemeasnlleğk a lkitsife ollearraik, asçakt ıoşla n okullara dahil edilmiştir.
Yetkinlik Açğ 18 etalneem okaunla ltıeğyıit aamkatçifl oulalaşrlaamka maçşıtkr. Boula onku lolark dual lsaartaş edleamhanill ğe dakiltimf oilaşrtaikr. açk olan okullara dahil edilmiştir.
ArtukluMesleki ve Teknik Anadolu Lisesi MEB sitesinde pazarlama ve perakende alan görülmesine rağmen okul arandğnda bu
alaTneny oiltm aadmğa bçelliır tyilmaipştıirl.a Sna yoyak udal hail readmilmaemlaişrtıirn.da18 tane okula ulaşılamamıştır.
Kaynak: Deloitte Analizi Bu okullar da satış elemanlığı aktif olarak açık olan okullara dahil
edilmiştir. MEB sitesinde Artuklu Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi'nde
Bu anlamda, mağaza içi operasyonlar için gerekli pazarlama ve perakende alanı görülmesine rağmen okul arandığında
insan kaynağını yetiştirecek meslek liseleri ve meslek bu alanın olmadığı belirtilmiştir. Sayıya dahil edilmemiştir.
Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Eğitim Genel
yüksekokulları ile perakende yönetimi alanındaki
Müdürlüğü web sitesi, telefon görüşmeleri (Ağustos-Eylül 2014)
iş gücünü yetiştirecek lisans programlarının hayata
geçirilmesi kritik önem taşımaktadır.
2014-2015 eğitim öğretim yılından itibaren satış
Meslek liseleri ağırlıklı olarak mağaza içi çalışanların elemanlığı dalının olduğu meslek liseleri tüm
yetiştirilmesi açısından önemliyken, meslek yüksekokulları kontenjanlarını dolduracak şekilde öğrenci alır ve
ve üniversiteler merkezdeki pozisyonlar için gerekli öğrenciler liselerinde sunulan her dala eşit ilgi gösterip
yetkinliklerin kazandırılması açısından kritik önem dallarından mezun olur ve bu trend 2023’e kadar
taşımaktadır. devam ederse, 2014-2023 döneminde satış elemanlığı
dalından 54.094 öğrenci mezun olabilecektir. Oysa
Türkiye’de eğitim veren 3.299 meslek lisesinin sadece
yapılan istihdam projeksiyonu on yıllık dönemde
226’sında (yani %7’sinde) pazarlama ve perakende
ihtiyaç duyulacak satış danışmanı sayısının 492.097
bölümü bulunmaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı web sitesi
kişi olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, meslek
verilerine göre pazarlama ve perakende alanı bulunan
liselerindeki mevcut kontenjanlar, bu çalışma kapsamında
226 okulun ise sadece 141’inde (%62’sinde) satış
odaklanılan odak perakende sektörünün satış danışmanı
elemanlığı dalı geçmektedir. Satış elemanlığı dalı bulunan
ihtiyacını karşılayacak düzeyde değildir.
141 okulun yer aldıkları iller incelendiğinde perakende
sektörünün güçlü olduğu (bin kişi başına düşen m2 2015-2016 yılında meslek liselerinde satış danışmanı
yoğunluğunda Türkiye ortalamasının üzerindeki iller) yetiştirmeye yönelik yeni kontenjanların açılması
bazı illerde (örneğin Kayseri) satış elemanlığı dalının durumunda, dallara yeni giren öğrenciler ilk defa 2018’in
hiç olmadığı gözlenmiştir. Yani satış elemanı dalı olan Haziran ayında iş gücüne katılabilecektir. 2018-2023
mevcut okullar da perakende sektörünün güçlü olduğu döneminde bu çalışma kapsamında odaklanılan odak
illerle uyumlu olarak dağılmamaktadır. Aynı zamanda perakende sektörünün ihtiyaç duyacağı satış danışmanı
bu okullardan önemli bir kısmının (49 adet) sektör sayısı 279.891’dir. Aynı dönemde mevcut meslek
algısı sebebiyle bölüme yeterli talep olmaması, öğretim liselerinden iş gücüne katılacak olan kişi sayısı ise
görevlisi olmaması, vb. sebeplerle satış elemanlığı aktif 38.477’dir. Bu durumda aradaki 241.414 kişilik fark yeni
olarak açık olanlar 83’dür. kontenjan ya da okullarla karşılanmalıdır.
4
Aynı şekilde meslek yüksekokulları incelendiğinde 2014-2023 arası il bazında toplam satış danışmanı
toplamda var olan 1.064 meslek yüksekokulundan ihtiyacı
sadece 9’unda perakende ve mağazacılık yönetimi
Çalışan İhtiyacın olduğu iller
bölümü olduğu görülmekte ve bunların sadece ihtiyacı ~
3’ü aktif olarak eğitim hizmeti vermektedir. Meslek
179.480 İstanbul
yüksekokulları dışında aktif olarak faaliyette olan 1
lisansüstü programı ve iki de daha kısa süreli sertifika 38.066 Ankara, İzmir
programı bulunmaktadır. Ancak bu programlar 21.779 Antalya, Bursa
istihdam gereksiniminin yüksek olduğu sektörde yeteri
10.990 Adana, Kocaeli, Konya, Denizli
kadar kalifiye çalışan yetiştirilmesi açısından yetersiz
7.263 İçel, Kayseri, Gaziantep
kalmaktadır.
6.424 Hatay, Muğla
2014-2023 yılları arasında mağazalarda ve
merkezde toplam yaklaşık 675.427 kişiyi 5.472 Samsun, Balıkesir, Tekirdağ
yetiştirecek eğitim kapasitesine ihtiyaç duyuluyor 4.934 Eskişehir, Aydın, Trabzon, Manisa
Perakende sektöründe hedeflenen marka ekonomisine 3.875 Ordu, Sakarya, Diyarbakır
geçişin sağlanması ve yurt dışı büyüme hedeflerinin 3.233 Zonguldak, Kahramanmaraş
gerçekleştirilmesi amacıyla nitelikli iş gücünün eğitilmesi,
2.496 Edirne, Malatya, Rize, Osmaniye
sektöre çekilmesi, elde tutulması ve geliştirilmesi için
1.836 Şanlıurfa, Erzurum, Tokat, Sivas, Nevşehir,
global örnekler de dikkate alındığında şu alanlarda
Yalova, Çanakkale, Kütahya, Isparta,
gerekli aksiyonların alınması kritik önem taşıyacaktır:
Afyon, Giresun, Çorum
1. Sektörün farklı seviyelerdeki insan kaynağı ihtiyacına
1.252 Batman, Kastamonu, Elazığ, Van, Aksaray,
yönelik Ulusal bir Yetkinlik Çerçevesinin geliştirilmesi ve
Kırklareli, Düzce, Uşak, Niğde, Bolu, Kars,
detaylı müfredatların oluşturulması
Adıyaman, Mardin
2. Mevcut meslek liselerindeki dalın isminin ve 833 Erzincan, Karabük, Amasya, Kırıkkale
kapsamının değiştirilmesi ve “perakende ve
559 Bartın, Ağrı, Artvin, Yozgat, Bilecik, Burdur,
mağazacılık uzmanlığı” adı verilmesi; 2014-2023 yılları
Sinop, Karaman, Çankırı, Kırşehir, Siirt
arasında perakende sektörüne odaklı toplam 492.097
207 Kilis, Bingöl, Gümüşhane, Iğdır, Şırnak, Muş,
satış danışmanı yetiştirecek eğitim kapasitesine sahip
Bitlis, Barburt, Hakkari, Tunceli, Ardahan
olunması
2014-2023 arası toplam mağaza yöneticisi ve
3. 2014-2023 yılları arasında perakende sektörüne odaklı
merkez çalışan ihtiyacı*
toplam 82.016 mağaza yöneticisi yetiştirecek meslek
yüksek okulu ve 56.736* merkez çalışanını yetiştirecek Program adı Program Çalışan
lisans programı eğitim kapasitesine sahip olunması Türü ihtiyacı ~
4. Belirlenecek 5 pilot okulda programları, ilk başta
Perakende mağaza Meslek 82.016
programlar belirli standarda oturana kadar, sektör
yöneticiliği yüksek okulu
temsilcilerinin yönetmesi
Perakende operasyon Lisans 27.355
5. “Eğitimcilerin eğitimi” politikası oluşturularak sektörün yönetimi
gerekli eğitimcileri yaratmasının sağlanması
Moda pazarlaması Lisans 10.131
6. “Çalışan markası” olunması yolunda öncelikle sektörün ve marka yönetimi
insan kaynaklarına ve üst yönetimine yönelik bir
Ürün planlama Lisans 13.171
markalaşma programının hayata geçirilmesi
ve satın alma
Raporumuzun sektörün gelişimi için oldukça önemli Moda tasarımı Lisans 6.079
olan nitelikli iş gücünün yetiştirilmesine yönelik eğitim
Kaynak: Deloitte Analizi
altyapısına ışık tutmasına ve sektörün bir “çalışan
* İnsan kaynakları, finans, bilgi teknolojileri, depo, lojistik ve toptan kanal
markası” haline getirilmesine katkısı olmasını diliyoruz. yönetimi gibi fonksiyonlar ise sektöre özgü know-how gerektirmekle birlikte diğer
sektörlerdeki tecrübelerden faydalanılabilecek ve yetkinliklerin transfer edilebileceği
alanlar olduğundan 44.578 kişi ihtiyacı yukarıdaki tabloda belirtilmemiştir.
2023 yolunda perakende sektörü Eğitim ihtiyaç analizi 5
Perakende sektörünün
1
ekonomik önemi
Perakende ticaretin bir bölümünü oluşturduğu toptan En çok verginin toplandığı sektörler arasında yer
ve perakende ticaret, imalattan sonra milli gelire en çok aldığından, perakende ticaret devlet gelirleri için de
katkı sağlayan ikinci faaliyet koludur. 2013 yılında 188,4 önemli bir sektördür. Gelir İdaresi Başkanlığı’nın 2012
milyar TL ile milli gelire katkı sağlayan bu faaliyet kolu, verilerine göre Türkiye’deki 623.132 kurumlar vergisi
milli gelirin %12’sini oluşturmuştur. Perakende ticaret mükellefinin %13,1’i perakende ticaret sektöründe
mal ve hizmetlerin tüketiciye ulaşmasını sağlayan bir araç faaliyet göstermektedir. Sektördeki 81.860 kurumlar
olduğundan, imalat başta olmak üzere ekonomideki vergisi mükellefinden tahakkuk edilen 1,38 milyar
diğer tüm faaliyet kollarına dolaylı etkileri vardır. Bu TL vergi, tahakkuk edilen toplam kurumlar vergisinin
nedenle, toptan ve perakende ticaret faaliyet kolunun %4,3’ünü oluşturmaktadır. Perakende ticaret, kurumlar
ekonomideki ağırlığı dolaylı etkileriyle birlikte %12’den vergisi mükellef sayısı açısından ikinci, tahakkuk edilen
fazladır. vergi açısından üçüncü büyük sektördür. Perakende
ticaretin bu çalışmada odaklanılan1 kısmında ise 2012
Perakende ticaret sektörünün iç talebi tüketime
itibariyle 32.677 kurumlar vergisi mükellefi faaliyet
dönüştüren bir araç olduğu Türkiye ekonomisinin
göstermekte olup, bu mükelleflerden 564 milyon TL vergi
krizlerden toparlanmasına yaptığı katkıdan da açıkça
tahakkuk edilmiştir (Tablo 2).
görülmektedir. 2001 krizinden sonraki bir yıllık
toparlanma döneminde reel toparlanmanın %13,1’i, Tablo 2: En çok kurumlar vergisi tahakkuk edilen beş sektörün mükellef sayısı ve
2008 küresel finans krizinin Türkiye’de etkisinin sektörden tahakkuk edilen kurumlar vergisi miktarı (2012)
hissedildiği 2009’dan sonraki bir yılda yaşanan
toparlanmanınsa %18,1’i toptan ve perakende
Mükellefler Tahakkuk edilen
ticaret faaliyet kolundan gelmiştir. Her iki dönemde
kurumlar vergisi
de toparlanmaya en çok katkı sağlayan ikinci faaliyet
kolu olan toptan ve perakende ticaret, kriz sonrası Kurum sayısı Pay milyon TL Pay
dönemlerdeki iç talep artışının tüketime dönüşmesini
Finansal hizmet faaliyetleri 3.651 %0,6 9.723 %30,4
sağladığından ekonominin hızlı toparlanmasını
kolaylaştırmaktadır (Tablo 1). Toptan ticaret (Motorlu kara 119.010 %19,1 3.550 %11,1
taşıtları ve motosikletler hariç)
Tablo 1: Milli gelirden en çok pay alan dört sektörün
Perakende ticaret (Motorlu 81.860 %13,1 1.384 %4,3
2001 ve 2008 krizleri sonrası reel toparlanmaya
kara taşıtları ve motosikletler
katkıları
hariç)
Milli gelirden Kriz sonrası reel Gıda dışı perakende 62.944 %10,1 1.019 %3,2
aldığı pay toparlanmaya katkı Odak perakende 32.677 %5,2 564 %1,8
(2013) (2002) (2010) Telekomünikasyon 2.290 %0,4 1.319 %4,1
Bina inşaatı 59.665 %9,6 1.290 %4,0
İmalat %15,35 %11,3 %34,7
Toplam 623.132 %100 31.988 %100
Toptan ve %12,04 %13,1 %18,1
perakende
Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı
ticaret
Ulaştırma ve %11,96 %22,8 %14,5 Gelir vergisi için de kurumlar vergisi ile benzer bir
depolama durum söz konusudur. 2012 verilerine göre gelir vergisi
mükelleflerinin %27,3’ü perakende ticaret sektörü
Gayrimenkul %9,96 %3,6 %1,2
bünyesindedir. Sektör bünyesindeki 495.746 gelir
faaliyetleri
vergisi mükellefinden tahakkuk edilen 1,05 milyar
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Deloitte Analizi TL gelir vergisi, ülkede tahakkuk edilen toplam gelir
1 Perakende ticaret sektörü genellikle gıda ve gıda dışı şeklinde iki gruba ayrılmaktadır. Bu çalışmada BMD üye profili doğrultusunda sektörün daha spesifik bir kısmına odaklanılmıştır.
NACE sınıflaması iki basamak kırılımında 47 kodlu sektörler tanımlanan perakende ticaret sektörü, dört basamak kırılımında 37 alt sektöre sahiptir. 37 alt sektörün 28’i gıda dışı
perakende sektörünü, 15’i ise çalışmanın odaklandığı kısmı oluşturmaktadır. Odak perakende ticaret sektörünün alt sektör detayı Teknik Ek 1’de gösterilmektedir.
6
Tablo 3: En çok gelir vergisi tahakkuk edilen beş sektörün mükellef sayısı ve vergisinin %14,2’sidir. Perakende ticaret, en çok gelir
sektörden tahakkuk edilen gelir vergisi miktarı (2012) vergisi yaratan ikinci sektördür. Bu çalışma kapsamında
incelenen odak perakende ticaret sektörü ise toplam
Mükellefler Tahakkuk edilen gelir gelir vergisi mükelleflerinin %9,3’ünü, tahakkuk edilen
vergisi gelir vergisinin %3,9’unu oluşturmaktadır (Tablo 3).
Türkiye’de en çok işyerini bünyesinde barındıran
Kurum sayısı Pay milyon TL Pay
perakende ticaret sektörü, yarattığı istihdam açısından
Hukuk ve muhasebe 88.779 %4,9 1.127 %15,3 bina inşaatı sektörünün ardından ikinci sırada
faaliyetleri gelmektedir. SGK’nın 2012 verilerine göre sektör 343 bin
Perakende ticaret (Motorlu 495.746 %27,3 1.045 %14,2 işyerinde 2,02 milyon kişi çalıştırmaktadır. Bu istihdamın
kara taşıtları ve motosikletler 867 bin kişilik kısmı odak perakende ticaret sektöründe
hariç) faaliyet gösteren yaklaşık 141 bin firma tarafından
sağlanmaktadır. Hem işyeri hem de çalışan sayısı
Gıda dışı perakende 310.525 %17,1 796 %10,8
açısından öne çıkan sektörde işyeri başına yaklaşık 5,9
Odak perakende 168.228 %9,3 290 %3,9
kişinin çalıştığı görülmektedir. Bu sonuç, sektörde faaliyet
Gayrimenkul faaliyetleri 47.955 %2,6 855 %11,6 gösteren firmaların büyük bir kısmının küçük ölçekli
Finansal hizmetler ile sigorta 17.126 %0,9 828 %11,3 olduğuna işaret etmektedir (Tablo 4).
faaliyetleri için yardımcı
2012 yılındaki toplam ücretlerin %7,7’si perakende
faaliyetler
ticaret sektörü, %3,4’ü ise odak perakende ticaret
Toptan ticaret (Motorlu kara 139.966 %7,7 507 %6,9 sektörü tarafından ödenmiştir (Tablo 4). En çok ücret
taşıtları ve motosikletler hariç) dağıtan ve en çok gelir ve kurumlar vergisi yaratan
sektörler arasında yer alan perakende ticaret bir gelir
Toplam 1.812.724 %100 7.353 %100
yaratma kaynağı olduğundan ekonominin dayanak
Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı noktalarından biridir (Lackey ve Eckenstahler, 1995).
Tablo 4: İstihdama en çok katkı sağlayan beş sektörde işyeri ve çalışan sayısı ile
sektörün ödediği toplam ücret (2012)
Milli gelirin %12'sini
İşyeri sayısı Çalışan sayısı Ödenen ücret
oluşturan perakende
bin Pay bin Pay milyon Pay
adet kişi TL sektörü sağladığı
Bina inşaatı 214,8 %10,2 3.144,4 %12,8 8.748,5 %5,2
istihdam, yarattığı
Perakende ticaret 343,4 %16,3 2.017,9 %8,2 13.051,3 %7,7
(Motorlu kara taşıtları
gelir ve kurumlar
ve motosikletler hariç)
Gıda dışı perakende 238,5 %11,3 1.373,6 %5,6 9.236,6 %5,5
vergisi ve yurt dışında
Odak perakende 141,5 %6,7 866,8 %3,5 5.687,8 %3,4
Eğitim 34,7 %1,6 1.539,3 %6,3 6.133,4 %3,6 mağazalaşarak ülke
Kara taşımacılığı ve 162,6 %7,7 1.144,9 %4,7 7.306,5 %4,3
boru hattı taşımacılığı imajına katkısı ile
Özel inşaat faaliyetleri 81,2 %3,9 1.140,4 %4,7 5.613,0 %3,3
ekonominin dayanak
Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu
noktalarından biridir.
2023 yolunda perakende sektörü Eğitim ihtiyaç analizi 7
hedefleri doğrultusunda az gelişmiş illerde kalknma sağlandkça bireylerin harcama
eğilimleri ve dolaysyla illerdeki odak perakende sektörü aktivitesi artacaktr.
Perakende ticaret sektöründeki işyeri başına çalışan Şekil 1: Odak perakende ticaret sektöründeki istihdam ile ilin* gelişmişliği
Şekil 1: Odak perakende ticaret sektöründeki istihdam ile ilin* gelişmişliği arasndaki
sayısının düşük olması, sektörü yerel ve bölgesel ilişkair asındaki ilişki
kalkınma için daha önemli kılmaktadır. Türkiye’nin
gelişmekte olan veya az gelişmiş bölgelerinde perakende 5
e
sektörü, küçük girişimler için uygun olduğundan nd 4,5
e
b(gs2aüe0nrye0aük0ymei)i nneiki y ötiti anstaekeditmpiki ilekneda yvleikcecıirne iblmğmiir a eşu edsnktiğsrlaiuinntrde i,oje ilpl eayerraiarnnakdlk ışeee ln bepd ierae rlanaınlikgnaeı bnnimiıdlnirae . lyPaeht illips nde odak peraky (%, 2012) 3,345
oçbveeöldrvlgugreiğe yklueeanr yddunea ab htğeaeıl midortulimmzy ekaaakrsltlıık evbıdneirim r b.s aiePr kefbtırrööaslkrag eoteın ldmsdueeakn sitm ıig cnaeaeslriıder,i tenö ns nbeiyekölmetlög leri ün in am istihdam içisektörünün pa 12,,1255
pl
kendisinde kalmasını sağladığı için bölgesel kalkınma o
n t 0,5
açısından en az imalat sektörü kadar önemlidir. İli
0
Şekil 1, odak perakende sektöründeki istihdamın illerin -4 -3 -2 -1 0 1 2 3
toplam istihdamındaki payı ile illerin gelişmişlik düzeyleri İlin gelişmişlik skoru (2012)
arasındaki ilişkiyi göstermektedir. İki değişken arasında
* Gelişmişlik endeksi değeri en yüksek yedi ilden oluşan çok gelişmiş iller grubu grafiğe dahil edilmemiştir.
pozitif bir ilişki olduğu gözlenmektedir. Bu durumda, KayKnaaykn: aSko: sSyoasly aGl üGvüevnelnikli kK Kuruurummuu, ,G Güül lv vee ÇÇeevviikk ((22001144))
bölgesel kalkınma hedefleri doğrultusunda az gelişmiş * Gelişmişlik endeksi değeri en yüksek yedi ilden oluşan çok gelişmiş iller grubu grafiğe dahil edilmemiştir.
illerde kalkınma sağlandıkça bireylerin harcama eğilimleri
Yine perakende sektörü Türkiye’nin yurt dşnda bilinirliğinin artrlmas ve algsnn
ve dolayısıyla illerdeki odak perakende sektörü aktivitesi
yükseltilmesi açsndan da önemli bir rol oynamaktadr. Türk markalar yurt dşnda
artacaktır.
maTğaabzloa l5a:ş 2t0k0ça7 -fa 2a0l1iy4e t9 g. aöys tTeurrdqiuklaelirtiy ü Plkroeglerradmeı tMükaerktiac iS nayeızladriınde mağazalaşmann
Yine perakende sektörü Türkiye’nin yurt dışında etkisiyle farkndalğn artmas ülke imajna da olumlu katkda bulunacaktr. Bu
anlamda, dünyada ilk kez uygulanan devlet destekli markalaşma program olan
bilinirliğinin artırılması ve algısının yükseltilmesi açısından Sektör Turquality + Toplam içindeki
Turquality program kapsamnda destek verilen marka says 2014 Eylül ay itibariyle
da önemli bir rol oynamaktadır. Türk markaları yurt Marka Programı pay
166’ya ulaşmştr. Bu markalar içerisinde 55 marka ve %33’lük pay ile perakende
dışında mağazalaştıkça faaliyet gösterdikleri ülkelerde
sektPöerrüa kbeanşde çekmektedir ki bu da yurt dş pazarlarda ülk5e4 algs açsnda3n3 %olumlu
tüketici nezdinde mağazalaşmanın etkisiyle farkındalığın
bir gelişmedir.
FMCG 30 18%
artması ülke imajına da olumlu katkıda bulunacaktır.
Tablo 5: 2007 - 2014 9. ay Turquality Program Marka Saylar
Bu anlamda, dünyada ilk kez uygulanan devlet destekli İnşaat Malzemeleri 19 11%
markalaşma programı olan Turquality Programı SekOttöorm otiv Turquality + Marka Program1 9 Toplam için1d1e%ki pay
kapsamında destek verilen marka sayısı 2014 Eylül Perakende 54 33%
Dayanıklı Tüketim 13 8%
ayı itibariyle 166’ya ulaşmıştır. Bu markalar içerisinde FMCG 30 18%
55 marka ve %33’lük pay ile perakende sektörü başı İnşTaeakts Mtilalzemeleri 819 5%11%
çekmektedir ki bu da yurt dışı pazarlarda ülke algısı OtoKmimoytiav 819 5%11%
açısından olumlu bir gelişmedir.
Dayİlaaçn vkel S Taüğklıke tEimkip manları 513 3% 8%
Tekstil 8 5%
Diğer 10 6%
Kimya 8 5%
Toplam 166 100%
İlaç ve Sağlk Ekipmanlar 5 3%
Diğer 10 6%
Kaynak: Turquality Programı web sitesi. Hazır giyim, kuyumculuk, mobilya, ev eşyaları kategorilerindeki
Toplam 166 100%
markalar mağazalaşarak büyüdükleri için perakende sektörü altında sayılmıştır.
Kaynak: Turquality Program web sitesi. Hazr giyim, kuyumculuk, mobilya, ev eşyalar kategorilerindeki
markalar mağazalaşarak büyüdükleri için perakende sektörü altnda saylmştr.
5

8