tc gazi üniversitesi eğitim bilimleri enstitüsü ortaöğretim sosyal alanlar eğitimi anabilim dalı tari

357 Pages·2008·13.98 MB·Turkish

T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ
ANABİLİM DALI
TARİH ÖĞRETİMİ BİLİM DALI

TARİH ÖĞRETİMİNDE DOKÜMAN KULLANIMININ
ÖĞRENCİLERİN TARİHSEL DÜŞÜNME BECERİLERİNE VE
BAŞARILARINA ETKİSİ

DOKTORA TEZİ

Hazırlayan
Hasan IŞIK

Ankara - 2008
T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ORTAÖĞRETİM SOSYAL ALANLAR EĞİTİMİ ANABİLİM DALI
TARİH ÖĞRETİMİ BİLİMDALI

TARİH ÖĞRETİMİNDE DOKÜMAN KULLANIMININ ÖĞRENCİLERİN
TARİHSEL DÜŞÜNME BECERİLERİNE VE BAŞARILARINA ETKİSİ

DOKTORA TEZİ

Hazırlayan
Hasan IŞIK

Danışman
Prof. Dr. Mustafa SAFRAN

Ankara - 2008
2
JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü’ne
Hasan IŞIK’ın “Tarih Öğretiminde Doküman Kullanımının Öğrencilerin
Tarihsel Düşünme Becerilerine ve Başarılarına Etkisi” başlıklı tezi
……………………tarihinde, jürimiz tarafından Tarih Öğretmenliği Bilim Dalında
DOKTORA TEZİ olarak kabul edilmiştir.

Adı Soyadı İmza
Üye (Tez Danışmanı): Prof. Dr. Mustafa SAFRAN ……….……..……..
Üye : Prof. Dr. Mehmet ŞAHİNGÖZ ……………………
Üye : Prof. Dr. Selahattin ÖĞÜLMÜŞ …………..………….
Üye : Doç. Dr. Nuri YAVUZ ……………………..
Üye : Yrd. Doç. Bahri ATA ……………………
ÖNSÖZ

Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ortaöğretim Sosyal Alanlar
Eğitimi Tarih Öğretmenliği Bilim Dalı’nın doktora programı çerçevesinde hazırlanan
bu çalışmada, tarih öğretiminde doküman kullanımının yeri, öğrencilere doküman
inceleme yöntemlerinin öğretilmesi, son zamanlarda öne çıkan ve yenilenen tarih
müfredatında değinilen tarihsel düşünme becerileri, tarih öğretiminde doküman
kullanmanın tarihsel düşünme becerilerine etkisi üzerinde durulmuştur. Bu amaçla,
tarih öğretiminde doküman kullanılmasına ve tarihsel düşünme becerilerine dönük
yerli ve yabancı literatür taranmış, tarih öğretiminde doküman kullanımının
öğrencilerin tarihsel düşünme becerilerine ve akademik başarılarına etkisine dönük
deneysel bir araştırma yapılmıştır.
Yapılan bu çalışmanın günümüzde gerek sosyal bilgiler gerekse tarih
öğretimi konusunda yapılan müfredat çalışmaları ile gündeme gelen yapılandırmacı
yaklaşıma, öğrenci merkezli öğretime, aktif öğrenme yaklaşımlarına katkıda
bulunacağı düşünülmektedir.
Yaptığım çalışma süresince her türlü destek, yönlendirme ve tavsiyelerinden
dolayı danışmanım, Sayın Prof. Dr. Mustafa SAFRAN’a teşekkürü bir borç bilirim.
Özellikle çalışmamın uygulama aşamasında kullanacağım tarihsel
dokümanların temini konusunda tarihsel doküman temin etmemde yardımcı olan tez
izleme komitemdeki değerli hocam Prof. Dr. Mehmet ŞAHİNGÖZ’e, çalışmam
boyunca görüş ve yardımlarını esirgemeyen değerli hocalarım Yrd. Doç. Dr. Bahri
ATA’ya, Dr. Hüseyin KÖKSAL’a, Dr. Ahmet Sait CANDAN’a ve çalışmamdaki
katkılarından dolayı Dr. Yasin DOĞAN’a, Arş.Gör. Bahattin DEMİRTAŞ’a
teşekkürlerimi sunarım.
Araştırmanın istatistiki kısmı için değerli katkılarından dolayı Arş.Gör.
Bülent AKBABA’ya, Arş. Gör. Türker KURT’a ve MEB Talim ve Terbiye Kurulu
Başkanlığı Ölçme Değerlendirme Uzmanı Seher ULUTAŞ’a teşekkür ederim.
ii
Çalışmamın uygulamasını gerçekleştirdiğim Prof. Dr. Şevket Raşit
Hatipoğlu Lisesi’nde her türlü kolaylığı sağlayan Okul idaresi, öğretmenleri ve 11.
sınıf öğrencilerine, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Öğrenci İşleri
bölümünde çalışan değerli personele teşekkür ederim.
Bugüne gelmemde büyük emek gösteren saygıdeğer anne ve babama,
çalışmam boyunca sabırla bana her türlü desteği sağlayan sevgili eşim Seher IŞIK’a
minnettarım.

Hasan IŞIK
Ankara-2008

iii
ÖZET

TARİH ÖĞRETİMİNDE DOKÜMAN KULLANIMININ ÖĞRENCİLERİN
TARİHSEL DÜŞÜNME BECERİLERİNE VE BAŞARILARINA ETKİSİ

IŞIK, Hasan
Doktora, Tarih Öğretmenliği Bilim Dalı
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mustafa SAFRAN
Ekim – 2008

Araştırmada, ortaöğretim tarih derslerinde doküman kullanılmasına bağlı
olarak öğrencilerin tarihsel düşünme becerilerinin gelişimi ve akademik başarılarının
artmasına değinilmiştir. Bu çalışmada nicel ve nitel araştırma yöntemleri birlikte
kullanılmıştır. Nicel araştırma yöntemi olarak deney-kontrol gruplu deneme deseni,
nitel araştırma yöntemi olarak da öğrencilerin uygulama sırasında yazdıkları tarihsel
metinler betimsel analiz yöntemi ile yorumlanmıştır.
Bu çalışmanın uygulama safhası, Ankara ili Yenimahalle ilçesinde bir devlet
okulu olan Prof. Dr. Şevket Raşit Hatipoğlu Lisesi’nde 5 hafta (10 ders saati)
boyunca 76 öğrenciyle yapılmıştır. Uygulama Ortaöğretim 11. sınıf (Lise-3) Türkiye
Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinin “Kurtuluş Savaşı” bölümünde
yer alan “Muharebeler ve Sonuçları” konuları kapsamında sürdürülmüştür. Deney
grubunda ilgili konular tarihsel dokümanlar kullanılarak öğrenci merkezli yaklaşımla
işlenirken, kontrol grubunda ise konular ders kitabı merkezli olarak geleneksel
yöntemle işlenmiştir.
Uygulama öncesinde 76 öğrenciden oluşan deney ve kontrol gruplarına
dönük bir ön test başarı testi, deney ve kontrol grubunun sosyo-ekonomik düzeyinin
belirlenmesi ve öğrencilerin kişisel bilgilerini ölçmek amaçlı bir anket ve deneklerin
tarihsel düşünme becerilerinin durum tespitini yapmak için tarihsel doküman
iv
verilmeden ön-metin yazdırmaya dönük test uygulanmıştır. Uygulamanın başında
deney grubu öğrencilerine tarihsel dokümanlarla ilgili olarak tarihsel doküman
çeşitleri, doküman kullanma yöntemleri vb. dönük bir sunu yapılmış, uygulama
süresince de deney grubuna birinci ve ikinci el (özellikle de yazılı kaynaklar)
kaynaklardan oluşan dokümanlar kullanılarak ders işlenmiştir. Uygulama süreci
sonunda ise deney ve kontrol grubuna son-test başarı testi, dokümanlar verilerek
tarihsel düşünme becerilerinin gelişimini belirlemek amacıyla son-metin yazdırmaya
dönük test uygulanmıştır.
Uygulama sonunda nicel bulgular, SPSS 15.0 veri analiz programıyla, nitel
veriler ise betimsel analiz ile değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır. Nicel bulgular
sonucunda; akademik başarılar bakımından tarihsel doküman kullanılarak öğretim
yapılan deney grubu öğrencileriyle, geleneksel yöntemin kullanılarak ders kitabıyla
öğretim yapılan kontrol grubu öğrencileri arasında deney grubu lehine istatistiksel
olarak anlamlı bir fark bulunmuştur. Tarih derslerinde tarihsel dokümanların
kullanılmasının deney grubu öğrencilerinin akademik başarılarının kontrol grubuna
göre daha fazla arttığı görülmüştür. Nitel bulgular sonucunda; tarih derslerinde
tarihsel dokümanların kullanılmasının, deney grubu öğrencilerinin tarihsel düşünme
becerilerine kontrol grubu öğrencilerine göre olumlu anlamda daha fazla etki ettiği
belirlenmiştir. Uygulama sonunda deney ve kontrol grubuna verilen dokümanları
deney grubunun daha etkili kullandığı sonucuna varılmıştır.
Araştırma sonunda, ortaya çıkan sonuçlara dayalı olarak araştırmacı
tarafından önerilere yer verilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Tarih, tarih öğretimi, birinci el yazılı dokümanlar, ikinci el
yazılı dokümanlar, görsel dokümanlar, tarihsel düşünme, beceri, akademik başarı.

v
ABSTRACT

EFFECTS OF USING DOCUMENT IN HISTORY TEACHING TO
STUDENTS’ HISTORICAL THINKING SKILLS AND SUCCESSES

IŞIK, Hasan
Doctorate, Teaching History Discipline
Thesis Adviser: Prof. Dr. Mustafa SAFRAN
October – 2008

In this research, development of students’ historical thinking skills and
increasing their academic successes have been mentioned related to using document
in history lessons in high schools. Quantitative and qualitative research methods have
been used together in this study. As quantitative research method, experimental
design, with experimental-control group,and also as a qualitative research method
historical texts of students’ works written in their practice process are interpreted
with descriptive analysed method .
This study’s application phase has been applied in Prof. Dr. Şevket Reşit
Hatipoğlu High school with 76 ( seventy six ) students in Yenimahalle, Ankara for 5
( five ) weeks ( through ten lessons ). The application was maintained with 11. class
Turkish Republic Revolution History and Kemalizm lesson’s battles and results
subjects in the part of independence war.While using historical documents with
student centered approach, lessons have been running in application group,on the
other hand, lessons have run in classical style with lesson books centered.
vi
Before the application, control and experimental groups, totally 76 students,
have had a foretext achievement text and a quastionaire to determine the social –
economical status of the students and personal knowledges and a foretext test was
written without giving historical documents to notice the historical thinking skills of
the groups. At the begining of the application, a presentation was done to the
experimental group about kinds of historical documents, using document samples,
items, etc. During the process of application, experimental group had been taught
lessons, especially with using first and second hand source of documents ( especially
written sources). After the application process, post test- achievement test was
applied to the experimental and control groups and a test, to make them write a post
text to determine the development of historical thinking skills by giving documents,
was applied.
At the end of the application quantitative results attained by using SPSS 15.0
data analysis programme, and qualitative datas attained by using descriptive analysis
have been evaluated and annotated. According to quantitative results, statistically in
favour of experiment group, there is a meaningful difference between experimental
group which had education with historical documents and control group that had
traditional education with lesson books. According to qualitative results, teaching
history using historical documents affected experimental group’s students’ historical
thinking skillses more than control group’s students’ in a positive way. After the
application, it was concluded that the documents were used more effectively by
experimental group than the control group.
At the end of the research, suggestions of the researcher are mentioned based
on results of the research.

Key words: History, history teaching, first hand writen documents, second hand
written documents, historical thinking, skill, academic achievement.

vii
İÇİNDEKİLER
JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI………………………………………………..i
ÖNSÖZ………………………………………………………………………………..ii
ÖZET…………………………………...……………………………………………..iv
ABSTRACT…..……………………………………………………………………...vi
İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………...viii
ŞEKİLLER VE TABLOLAR LİSTESİ…………………………………………….xiii

I. BÖLÜM
GİRİŞ
1.1. Problem Durumu …...…….………………………………………………………1
1.2. Problem Cümlesi ………....…..…………………………………………………..6
1.3 Amaç …….......………………………………………………………………….....6
1.4. Tezin Önemi …...……..…………………………………………………………..7
1.5. Varsayımlar ..……………………………………………………………………10
1.6. Kapsam ve Sınırlılıklar ………………………………………………………….11
1.7. Tanımlar ...…………………………………………………………………….....11
1.8. Kısaltmalar ……………………………………………………………………...13

II. BÖLÜM
TARİH ÖĞRETİMİ, TARİHSEL DOKÜMANLAR VE TARİHSEL
DÜŞÜNME BECERİLERİ
2.1. Tarih Öğretimine Bakış……………………………………………….….……...15
2. 2. Tarih Öğretiminde Kullanılan Yöntemler …………………………...………...20
viii