Table Of ContentSAMUEL NOAH KRqMTR
aoa
SUMERTERIN
KURNAZ TANRISI
ENKI
Eskikitaplarim.com Karagöz
samuel Noah KEmer ' John R. Maier
. stnrrl.tfl Krr@ TdMe E fti
Myrhs oJ Enhi. me CraJE God
O Oxlord UniveEny Pres, lnc. New York, N Y, U S.A.,1989
Samuel Noah Kramer
@ Kabalq Yaylneli, lstanbuL 2000
Binnci Baem: Karm 2000 John Maier
K"pak Dtrze serdar Bal
SUMERLERIN
Yry1ma Haztrlayan: M$rafa Krp$oglu
KURNAZ TANRISI
Bash: Yayladk Ma$aasr
MtlceLlir: Yedigun Mncellitbanesi
ENKi
KABALC] YAYINEVI
Himaye-iErlal sok. 8-B cagaloghl 34410 ISTANBUL
-pt !02 t_r s)o 85 86 t-rk! r0212\. 1610s
Ceviren: Hamide Koyukan
KU]UPHANE BlLGl (ARN
catalogin8'in'Ptrblicaton Dara (cl?) {
Knmer, sanuel Noah - Maie., John R.
SrrDdledtr Krnrdl fdrfls Er*i
I Enki (suner Ennst 2. Snmer dili - MetinLer \t Glinler
4 Akld dili Merinler \t eevirile.
lstanbuLr Kabalcr Yay'ne{, 2000
lsBN 975-8240 33-l @**'t^t,**
\
Eskikitaplarim.com Karagöz
samuel Noah KEmer ' John R. Maier
. stnrrl.tfl Krr@ TdMe E fti
Myrhs oJ Enhi. me CraJE God
O Oxlord UniveEny Pres, lnc. New York, N Y, U S.A.,1989
Samuel Noah Kramer
@ Kabalq Yaylneli, lstanbuL 2000
Binnci Baem: Karm 2000 John Maier
K"pak Dtrze serdar Bal
SUMERLERIN
Yry1ma Haztrlayan: M$rafa Krp$oglu
KURNAZ TANRISI
Bash: Yayladk Ma$aasr
MtlceLlir: Yedigun Mncellitbanesi
ENKi
KABALC] YAYINEVI
Himaye-iErlal sok. 8-B cagaloghl 34410 ISTANBUL
-pt !02 t_r s)o 85 86 t-rk! r0212\. 1610s
Ceviren: Hamide Koyukan
KU]UPHANE BlLGl (ARN
catalogin8'in'Ptrblicaton Dara (cl?) {
Knmer, sanuel Noah - Maie., John R.
SrrDdledtr Krnrdl fdrfls Er*i
I Enki (suner Ennst 2. Snmer dili - MetinLer \t Glinler
4 Akld dili Merinler \t eevirile.
lstanbuLr Kabalcr Yay'ne{, 2000
lsBN 975-8240 33-l @**'t^t,**
\
Eskikitaplarim.com Karagöz
ICINDEKLER
GIRI5, 7
Millv ve Helen'e
I, B6LOM
Enki r€ NinhuMg: Somer Gnnet Miri, 49
2. mLUM
Enki w NinrMh: lBnn YaatftF\ 66
3 EOLIrrL'l
Enki ve Inanna: Yerynztutu r'e Xohorel SoreClerinin Duzenlenmesi, 8.1
4. BoLllM
lMnna ve Enki: Uygarllk sanadrnnm Eridu dan Uruk a Akan[9\ 125
5. BOLUM
Enki !e Eridu: su,tadnsnm Nippurh Yolculugu. r49
6. BOLI'M
Muanma! Enki, 163
7. BOLUM
Ynce Botdoi, 218
8. BOLIJM
Enki G€leneginin Gncn, 270
9. BOLUM
Kacak Tdnrun lzleri, 320
10. BoLUM
Mit ve Edebilic Enkihin Yeri. 374
K6aitmalar, 4?7
D
Sorrkce, 429
Dizin,441
Eskikitaplarim.com Karagöz
ICINDEKLER
GIRI5, 7
Millv ve Helen'e
I, B6LOM
Enki r€ NinhuMg: Somer Gnnet Miri, 49
2. mLUM
Enki w NinrMh: lBnn YaatftF\ 66
3 EOLIrrL'l
Enki ve Inanna: Yerynztutu r'e Xohorel SoreClerinin Duzenlenmesi, 8.1
4. BoLllM
lMnna ve Enki: Uygarllk sanadrnnm Eridu dan Uruk a Akan[9\ 125
5. BOLUM
Enki !e Eridu: su,tadnsnm Nippurh Yolculugu. r49
6. BOLI'M
Muanma! Enki, 163
7. BOLUM
Ynce Botdoi, 218
8. BOLIJM
Enki G€leneginin Gncn, 270
9. BOLUM
Kacak Tdnrun lzleri, 320
10. BoLUM
Mit ve Edebilic Enkihin Yeri. 374
K6aitmalar, 4?7
D
Sorrkce, 429
Dizin,441
Eskikitaplarim.com Karagöz
Girig
George Steiner ceviri kuramr uzerine yazdrgr kitabrna pek yerinde
al^nk AJtet B6bel lBa\lden Sonra) adnr verdi. Bu eal{m61nda srei-
ner, "djller ieinde ve arasrnda, insan ileti;imi geviriye esitlir"i tjLzeri
ki
ne basarak soyliryordu. StmeAein K ma4 Tanns Enhi bir eeviriler
tabrdrr ve diger eeviri kiraplarrndan daha fazla Babil'in sonucu oldugu
gdzden kaemamahdrr. Bu yandan -orrak bir dil ve ortak bir knltrirti
payla$Armr- bize en yakn kieilerce gonderilen mesajlan tam ola-
rak ve ayrrnrrlanyla anlayamayrz. Oyleyse i,r, b^zen de ddn binyli
once yazrlmrs karna5rk edebi eserleri anlamay nasd umabiliriz -
ozellikle de gtrntimuzde bilinen binlerce dil ansrnda hiebir akrabasr
b lutumyanstimerce sdz konusu oldugunda?
Di8er yandan, diller arasrnda eelirinin {eviri teriminin genel an'
lamryla yazr tarihinde erken karsrlaerlan bir sorun olnasmdan bir
awne payr qrkarabiliriz. Bu knaplaki edebi eserler Silnerce, Akadq
!e Hirirc€ olm:k trzere iir kadin dildedLr. 1O uEnncu binyidan iriba
ren, Mezopotamya'nn yazman okl larr eevirj sorunlan ilzerine eals'
fl. Yazmanlar iki dilli, hatta iir dilli sozlukler hazrrladrlar. Aynr dil
ailesinin bile iiyeleri olmayan dill€rdeki bieimleri elitlemeye ugrastr-
lar. Bir sozciLgun soyteniri ile yazn4r arasndaki uyumsuzluklan bite
ltu
lO Lietrncn binyrlm Sumerlerinin, "Enki nin Ndn-I denilen
kendi Babil dyklsti uyarlamalarr vardr (burada 7. boljLmde sunulmu:-
AJ
tur). Oykri bapl barna bir biryndtrr (bir ndttl{uD) lnsanlann yrlan,
aslan ya da yabani kopek korkularrmn olrnadrlr ve tek bir insan dili-
Eskikitaplarim.com Karagöz
Girig
George Steiner ceviri kuramr uzerine yazdrgr kitabrna pek yerinde
al^nk AJtet B6bel lBa\lden Sonra) adnr verdi. Bu eal{m61nda srei-
ner, "djller ieinde ve arasrnda, insan ileti;imi geviriye esitlir"i tjLzeri
ki
ne basarak soyliryordu. StmeAein K ma4 Tanns Enhi bir eeviriler
tabrdrr ve diger eeviri kiraplarrndan daha fazla Babil'in sonucu oldugu
gdzden kaemamahdrr. Bu yandan -orrak bir dil ve ortak bir knltrirti
payla$Armr- bize en yakn kieilerce gonderilen mesajlan tam ola-
rak ve ayrrnrrlanyla anlayamayrz. Oyleyse i,r, b^zen de ddn binyli
once yazrlmrs karna5rk edebi eserleri anlamay nasd umabiliriz -
ozellikle de gtrntimuzde bilinen binlerce dil ansrnda hiebir akrabasr
b lutumyanstimerce sdz konusu oldugunda?
Di8er yandan, diller arasrnda eelirinin {eviri teriminin genel an'
lamryla yazr tarihinde erken karsrlaerlan bir sorun olnasmdan bir
awne payr qrkarabiliriz. Bu knaplaki edebi eserler Silnerce, Akadq
!e Hirirc€ olm:k trzere iir kadin dildedLr. 1O uEnncu binyidan iriba
ren, Mezopotamya'nn yazman okl larr eevirj sorunlan ilzerine eals'
fl. Yazmanlar iki dilli, hatta iir dilli sozlukler hazrrladrlar. Aynr dil
ailesinin bile iiyeleri olmayan dill€rdeki bieimleri elitlemeye ugrastr-
lar. Bir sozciLgun soyteniri ile yazn4r arasndaki uyumsuzluklan bite
ltu
lO Lietrncn binyrlm Sumerlerinin, "Enki nin Ndn-I denilen
kendi Babil dyklsti uyarlamalarr vardr (burada 7. boljLmde sunulmu:-
AJ
tur). Oykri bapl barna bir biryndtrr (bir ndttl{uD) lnsanlann yrlan,
aslan ya da yabani kopek korkularrmn olrnadrlr ve tek bir insan dili-
Eskikitaplarim.com Karagöz
ITJMERLERIN (URNAZ TANRISI ENK CIRIS
n'n oldtrgu blr Ahrn Cagdan soz eder. Bu uyum( Irozan "E€kismecr,' seyi bilen onde.i, bilge bir danDman, degerli bir dosr ve gdnene !e
Enki adL rann)dr. "Agrzlanndaki sdzu degigrirdi, .cekirme ko)du , basafllan iein dirimsel her 9e)'i sagladrgr insanlgrn cdLnen lelinime-
Bu hiq umulna.Lk bir harekertir, sunkn Enki, Sumerlerin raprndrgr ti olarak yircelLiimii ve oviilmiiFriir. Enki grizel sanallarn !e anaaF
yiizierce lann ieinde, insanlgrn koruyucusu olamk ancLklarr rek tan- lann becerikii bir ustasrdrr. Belagar ustasrdrr, vararrlan her seyrn adr
nYd,. nr bildlrrr. Abzu'nun kralr, yazgrlan belirleyendir; degerti raelerin
Snmellenn Kt(naaTannn Enfti, dunyann en eskr edebiyarndan ya (degisririlenez, sisenilir, evrensel yasalar - bkz. 3. bolLim) idarecisi
prlan eevirile.rn kilabrdrr. ciiney Mezoporamyada, b$iLnktL gLrn€y ve dagrtrcrsrdri denizlerin ve nmaklann nesesr ve dehseridir; ulhenin
lrak bdlgesi, kNulmug kadim Sumer Enkiyi, pameonun en y|Ll(sek etendisi!e biltiln iLlkelerin babasrdri rannlann agabeyrdtr. Hepsinin
derecesini olusrrmn don ranl ve ranlsadan biri otarak kabul ederdr. olesinde, en1irleri sorgulanma,vandrr.
Aerklanacak nedenlerden dolayr, Siimelin €n bnemli nirleri muam- Ote yandan, mirlerde bu erklleyicj glicler, unlu nirelikler ve usG,
mah Enki rzerinde yolunlarm$u Enki yararrcr bir ramydri ana ran- ltklt baganlar hiq de her zanan aynr bqimde gdrirlmez. Gersekren de,
reayla bi.likte SiLmerlerce bilinen eyrenln biiyuk boliimirne, kok€nle, mi! yazarlan Enkiyi qogunlukla mamrksE, uekuruna duskun, nelsine
ri kimi mirlere konu olan birkaq garip yara k .La dahil, o biqim yer hakin olanayan, uyusuk !e arkadaer olan ranfllafln acrlanna kulak
misti Kozmosun duzenli iFleyirini saglayan "ozlete !e kaderlefe asmayan, ba5rna ne isl€r arac.grnrn larkna larmaksrzrn bol eamataL
haknn oldtrglr dtsirnLrlurdu. alemler dnzenlemeye merakh bir adam oiarak resmederler. olmusa
Enki, guney Irak re Basra Korfezintn barakhklafl yak rnda bulu- olmaz, paha bieiiemez ,r'lerin aianm\ koruyucusunun, onlan elinde
nan ana kirh merkezi Eridu)la ozdeglesrinlmirri. 'ya9an sulan ha- tutamama derdivardrr ve bir mit yazanna gore me'leri gereekien de
yatln kortrnmasr irin elzem olduklaflndan, yeralu sulafl !€ sulu dip lnannaya ve onun kenti Uruka kaptrrmetrr lnsanlarln velinineii oi
siz derinlik in tanr$ Enki a)nr zamanda bir bereker ligiLruydu ve ma roli bile, insanoglunu hayann /'1r'sinden yoksun brrakmasryla;
miller, ornegrn, buyuk rrmaklrfl haya! veren ersuyuyla doldurmasrnr korku salan, kin dolu sozlenyle nsanlan dehpere dlrLsilrmesiyle; il6a-
!e halkr kuLsamak iein kanaliarda yolculuk ehesini iEeriyordu. nrn elrensel diline son venp boylece insanoglunun baerna dnler katr
Enkinin diger tannlada ozellikle de Lanncalarla- oian rarrqma marasl derdini arnasryla bir bakrma kuskulu hale gelrr - asabeyj En
lan pek eok oykrinun konusudur. BL,nunla birlikre Enki, kavsalannda lili k$kandrgr iein yapmrgirr burnn bunlan
asla bir savaiel olarak anlarrlmaz. YanFmalar hemen her aman kur- Enki, soylemesi uzricti ana, asagrlk komplekinden mudaripti
nazlk !e buyrr denemeleridir. CunkfLkenri Eridunun din bilginleri, rahipleri !e iairleri alabildigi-
Guntlmtlze rlasmD Slimer meiinl€.inden Grkar an Enkr portr€si ne gueler ve a)'ncalklar yukl€seler de, onu paneonda arzu euigi ko-
oldukea rnuammal, mantrk drgr re aykrndrr. Millere yay an ilahiler numa geriremiyorlardr. Uzun bir sur€ kutsal hiy€rarFideki yeri, An,
!e ilahi trri,nden pasajlarda orneg,n, Enki, tannlarrn eok akrlh, her Enlil ve Ninhursagdan sonra dorduncL' srrada oldu. Aradan uzun yriz,
Eskikitaplarim.com Karagöz
ITJMERLERIN (URNAZ TANRISI ENK CIRIS
n'n oldtrgu blr Ahrn Cagdan soz eder. Bu uyum( Irozan "E€kismecr,' seyi bilen onde.i, bilge bir danDman, degerli bir dosr ve gdnene !e
Enki adL rann)dr. "Agrzlanndaki sdzu degigrirdi, .cekirme ko)du , basafllan iein dirimsel her 9e)'i sagladrgr insanlgrn cdLnen lelinime-
Bu hiq umulna.Lk bir harekertir, sunkn Enki, Sumerlerin raprndrgr ti olarak yircelLiimii ve oviilmiiFriir. Enki grizel sanallarn !e anaaF
yiizierce lann ieinde, insanlgrn koruyucusu olamk ancLklarr rek tan- lann becerikii bir ustasrdrr. Belagar ustasrdrr, vararrlan her seyrn adr
nYd,. nr bildlrrr. Abzu'nun kralr, yazgrlan belirleyendir; degerti raelerin
Snmellenn Kt(naaTannn Enfti, dunyann en eskr edebiyarndan ya (degisririlenez, sisenilir, evrensel yasalar - bkz. 3. bolLim) idarecisi
prlan eevirile.rn kilabrdrr. ciiney Mezoporamyada, b$iLnktL gLrn€y ve dagrtrcrsrdri denizlerin ve nmaklann nesesr ve dehseridir; ulhenin
lrak bdlgesi, kNulmug kadim Sumer Enkiyi, pameonun en y|Ll(sek etendisi!e biltiln iLlkelerin babasrdri rannlann agabeyrdtr. Hepsinin
derecesini olusrrmn don ranl ve ranlsadan biri otarak kabul ederdr. olesinde, en1irleri sorgulanma,vandrr.
Aerklanacak nedenlerden dolayr, Siimelin €n bnemli nirleri muam- Ote yandan, mirlerde bu erklleyicj glicler, unlu nirelikler ve usG,
mah Enki rzerinde yolunlarm$u Enki yararrcr bir ramydri ana ran- ltklt baganlar hiq de her zanan aynr bqimde gdrirlmez. Gersekren de,
reayla bi.likte SiLmerlerce bilinen eyrenln biiyuk boliimirne, kok€nle, mi! yazarlan Enkiyi qogunlukla mamrksE, uekuruna duskun, nelsine
ri kimi mirlere konu olan birkaq garip yara k .La dahil, o biqim yer hakin olanayan, uyusuk !e arkadaer olan ranfllafln acrlanna kulak
misti Kozmosun duzenli iFleyirini saglayan "ozlete !e kaderlefe asmayan, ba5rna ne isl€r arac.grnrn larkna larmaksrzrn bol eamataL
haknn oldtrglr dtsirnLrlurdu. alemler dnzenlemeye merakh bir adam oiarak resmederler. olmusa
Enki, guney Irak re Basra Korfezintn barakhklafl yak rnda bulu- olmaz, paha bieiiemez ,r'lerin aianm\ koruyucusunun, onlan elinde
nan ana kirh merkezi Eridu)la ozdeglesrinlmirri. 'ya9an sulan ha- tutamama derdivardrr ve bir mit yazanna gore me'leri gereekien de
yatln kortrnmasr irin elzem olduklaflndan, yeralu sulafl !€ sulu dip lnannaya ve onun kenti Uruka kaptrrmetrr lnsanlarln velinineii oi
siz derinlik in tanr$ Enki a)nr zamanda bir bereker ligiLruydu ve ma roli bile, insanoglunu hayann /'1r'sinden yoksun brrakmasryla;
miller, ornegrn, buyuk rrmaklrfl haya! veren ersuyuyla doldurmasrnr korku salan, kin dolu sozlenyle nsanlan dehpere dlrLsilrmesiyle; il6a-
!e halkr kuLsamak iein kanaliarda yolculuk ehesini iEeriyordu. nrn elrensel diline son venp boylece insanoglunun baerna dnler katr
Enkinin diger tannlada ozellikle de Lanncalarla- oian rarrqma marasl derdini arnasryla bir bakrma kuskulu hale gelrr - asabeyj En
lan pek eok oykrinun konusudur. BL,nunla birlikre Enki, kavsalannda lili k$kandrgr iein yapmrgirr burnn bunlan
asla bir savaiel olarak anlarrlmaz. YanFmalar hemen her aman kur- Enki, soylemesi uzricti ana, asagrlk komplekinden mudaripti
nazlk !e buyrr denemeleridir. CunkfLkenri Eridunun din bilginleri, rahipleri !e iairleri alabildigi-
Guntlmtlze rlasmD Slimer meiinl€.inden Grkar an Enkr portr€si ne gueler ve a)'ncalklar yukl€seler de, onu paneonda arzu euigi ko-
oldukea rnuammal, mantrk drgr re aykrndrr. Millere yay an ilahiler numa geriremiyorlardr. Uzun bir sur€ kutsal hiy€rarFideki yeri, An,
!e ilahi trri,nden pasajlarda orneg,n, Enki, tannlarrn eok akrlh, her Enlil ve Ninhursagdan sonra dorduncL' srrada oldu. Aradan uzun yriz,
Eskikitaplarim.com Karagöz
SUMERLERIN XURNAZ ] A NRI5I EN KI 6IRI5
yrllar geetikren sonra, IO yaklag& 2100'de nil"yet Ninhursagla yer En oncle gelen din larihsllerLnden biri olan Mrcea Eliade nin iark-
degiFtirerek ucuncu srraya yukseldi - bedelini s€ve seve 6dedigi paha I kuhurler ve larkh krihsel devirlerde su simgeciliginin devanllgr
Lya mal olan bir zaferdi bu. Mu yazarla.na gore, Ninhursag onun uzerine iddialannr ele alalm:
guelerine !e baganlaflna meydan okumayr snrdlrdn ve bir ker€sinde
Sekilsiz!e gizilolan hergeyin dzn, her kornik tezahrlriin kaynagr, rirm
onu neredeyse oidurecekti:
rohumlannk^br olan su, tlim b{inlenn geldigi \t. ya kendi ncadan ya
Enk, bunun yan,nda kimlik bunalrrnr da cekiyordu. Kendi adr, en' da biralerle Een ddnecekleri 6li 6zn sim8ele. aaslangcra vardr k her
hi konpleksi, 'Yeryilzirnirn Ef€ndisi," yerin ahrndaki kozmik larhk, kozmik ya d^ taiihi se\,rimin $nrnda te.i dbne.iasla tek barna olma-
her tnrden kotir cin re korkung canavarrn yurctu olan Ktr'm parqasr, sa di herzannnvr olacakr, cnnkiisu, parcalanmanE binmler halin
lu derinlik Abzu ntrn kral olarak onun konumuna kars,l,k olusLLtr- de biitiio bieimknn gizil olaDagrD isine alan tohum itreticisidir
maz. Ashnda, daha erken brr deyirde ona, Kur'u istila eden canavan
Eliade, kozmogonide, mir, dinsel roren ve ikonogralide buldugu-
yenmesiyle kazandrgr bir ad olan, En kur, Elendi Kur," ad, verilmis
mlrz her tnr kultur ortiLnlr:rLstrnde sur-un aynr iileyi yerine gerirdigi ni
olabilrr. lO yakla;,k 2500'lerde, Akadlar Enkr iern Ea adrnr orlaya ar b ltr. "tirn brlimlerden dncs.qelir ve rilm yaraolg strreql€rinde ral-
oiar. Ea olasrhkla Sami dilinde bir sozcdktdr anlam ve kbkeni bi-
linnemektedir. lkinci Dlinya Savasr srrasrnda lrak Eski Eserler Mir'
durltigu'nce EridLida )trrutulen kaznar yaklagrk don metre kare bn- Suyla ilgrh her baglann yeDiden olu mu ifade eder etnkt onclikle,
yukll'gturde iki sunak ieeren kueuk bir odadan Ibarer olnn stmer'deki olumn trtr'yenr doglm izler ve rl(inci olank$ya sokaak laltiz erne
bkiilninine,n Seunn eesrckei taopnrcn€sai glb oirr taadyar orlrakbairledcr.e ko reand ae stkai palnt6 ar no lrdaungnunnrun , vEanr abyeirneleknenrid e^,l l sru. yheanyi ^dlno gres ybaaEg'rt,lalqr.n bpnoyuh nasyiyinelelinriin deeo giyaihhtsrd nBra grela ncegr
naze.yinlerinde olirnden sonF teknr dogunu eglar Bagh basma
saymak akla yaLk,ndrr Ana ozgun adr ne oltusa olsun, Enki,€a,
rl,m gizilliEiieinc aldrgr iein, su bir hayal singesr ( canlandrncr su ) hali
lnanna,49!aldan sonra Sirmer unnlanmn en insanr ve €n sevileniydi.
ne selrr Tohunu boldur, topraAr, han anlan \t kadnlan doller Kendi
Sumerin gairleri ve ozanlan onun ganrnrn ve budalalklanntn garktla
isrnde b(inn olanaklar icenr, te\ kalade ak$kandrr, herseyin geligmini
flnr so)lemekten nutluluk duymug gibidirl.r.
desrekler !e bundan dolayr l" ayla ka$ annlrr ya da dosrudan ona
Kadim meLrnler !e silindir mtihirr baskrlannda Enki siirekli ola- b3nzetilir kgl.. s. l89l
rak ikr rnaddeyle ozde5lertirilir: sr !e bilgelik. lkr ogenin MuseYi, Ya5anrn simgesi, kozmogoni, mir, dinsel tbren !e ikonografide
Hrristiyan !e lslam dinlelindeki onemrne karsrn -Onadogu'da gel-
onemli ol.n suyLln dirLnya dinlerinde bal|ca unsurlardan brri oldugu
genler d4rndaki pek sok dinsel gelenek bir yana- din tarihqileri ozir
su olan bir tann olarak ya da kendine ozgiL bir "bilgelik"i olan bLr
Mircea Eli^de. P./llnts ,r Cor?a,"dve Rcir8o (New \orki
ranrr olarak Enkiye henuz hak etriAi degeri vermemiglerdir
Library, 1958), s 188-89.
t0 ll
Eskikitaplarim.com Karagöz
