Stratejik Esneklik ve Firma Performansı Arasındaki İlişki ve Çevresel Dinamizmin Bu İlişkiye

163 Pages·2009·1.04 MB·Turkish

by  Esra Akinci

T. C.
İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
İşletme Anabilim Dalı
İşletme Yönetimi ve Organizasyon Bilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

Stratejik Esneklik ve Firma Performansı
Arasındaki İlişki ve
Çevresel Dinamizmin
Bu İlişkiye Etkisine Yönelik
Bir Araştırma

Esra İĞCİ

2501030616

Doç. Dr. Fatih SEMERCİÖZ

İSTANBUL 2008
STRATEJİK ESNEKLİK VE FİRMA PERFORMANSI ARASINDAKİ İLİŞKİ
VE ÇEVRESEL DİNAMİZMİN BU İLİŞKİYE ETKİSİNE YÖNELİK
BİR ARAŞTIRMA

ESRA İĞCİ

ÖZ

Stratejik esneklik akademisyenler ve uygulamacılar tarafından, bir rekabet avantajı
kaynağı olarak oldukça ilgi görmektedir. Endüstri ve iş çevresinin hızlı
değişikliklerle tanımlandığı günümüz rekabet çevresinde, stratejik esnekliğin
öneminin kritik olduğu düşünülmektedir. Bu çalışma “stratejik esneklik ve firma
performansı arasındaki ilişki nedir ve çevresel dinamizmin bu ilişkiye etkisi nedir”
sorusuna işaret etmektedir.

Bu bağlamda stratejik esneklik iki ana boyutuyla tartışılmaktadır: Proaktif ve Reaktif
esneklik. Çevresel dinamizm ise rekabet yoğunluğu, pazar türbülansı ve teknolojik
türbülans olarak ölçülmüştür. Firma performansı ise, stratejik ve finansal performans
olmak üzere iki açıdan ölçülmüştür. Proaktif ve reaktif esneklik derecelerini, çevresel
dinamizm seviyesini ve firma performansını ölçmek için, bilişim sektöründe
faaliyette bulunan firmalarla anket çalışması yapılmıştır.
THE RELATIONSHIP BETWEEN STRATEGIC FLEXIBILITY AND FIRM
PERFORMANCE, AND THE EFFECT OF ENVIROMENTAL DYNAMISM ON
STRATEGIC FLEXIBILITY-PERFORMANCE RELATION: A SURVEY

ESRA İĞCİ

ABSTRACT

Strategic flexibility as a source of competitive advantage is receiving considerable
attention from both researchers in academics and practitioners. The value of strategic
flexibility is considered critical in the current competitive landscape, which is
characterized by rapid changes in the industry and business environment. This
dissertation, therefore, addresses the main question: “What is the relationship
between strategic flexibility and firm performance, and what is the effect of
environmental dynamism on strategic flexibility- performance relation”.

This research distinguishes two dimensions of strategic flexibility, “proactive” and
“reactive”. Environmental dynamism was measured in terms of market turbulence,
competitive intensity and technological turbulence. Firm performance was measured
in terms of strategic and financial performances. A survey of firms in the
information and communications technology industry was conducted to measure the
degree of proactive and reactive flexibility, the level of environmental dynamism and
firm performance.
ÖNSÖZ

Strateji ve stratejik yönetim kavramlarının işletme literatürüne girmesinden beri,
işletmeleri bulundukları konumdan daha iyi konumlara getirecek ya da konumlarını
korumalarını sağlayacak yöntemler aranmaktadır. Her seferinden bir öncekinden
daha etkili yöntemler geliştirilirken, iş dünyasının sınırlarının kalkması ve
teknolojideki hızlı değişimler nedeniyle yeni yöntemler yetersiz hale gelmektedir.
Oysa, 21. y.y.’ın küresel, dinamik, karmaşık, belirsiz ve hızla gelişen çevre
koşullarında, işletmelerin ayakta kalabilmeleri ve uyum sağlayabilmeleri için
stratejik esnekliğe sahip olmaları gerekmektedir.

Teknolojideki değişimlerden kaynaklanan teknolojik belirsizlik durumu ile birlikte
pazarda meydana gelen değişimlerden kaynaklanan fırsat ve tehditlere, stratejik
esneklik en uygun cevap verebilme yeteneği olduğu için, performans üzerinde
olumlu etkisi olması beklenmektedir. Fakat günümüzde hiçbir şeyin çevre
faktörünün etkisi olmadan incelenemediği gibi, stratejik esneklik ve firma
performansı arasındaki ilişkide, dinamik çevre koşullarının etkisi olmaksızın
incelenmemelidir. Bu sebeple tezin amacı “stratejik esneklik ve firma performansı
arasındaki ilişki ve çevresel dinamizmin bu ilişkiye etkisini” araştırmak olarak
belirlenmiştir.

Stratejik esneklik proaktif ve reaktif olmak üzere iki boyutu ile; firma performansı
stratejik ve finansal olmak üzere iki açıdan; çevresel dinamizm ise rekabet
yoğunluğu, pazar türbülansı ve teknolojik türbülans boyutları ile ölçülmüştür.
Performans ölçümünde algısal ölçekler kullanılmıştır.
Öz i
Abstract ii
Önsöz iii
İçindekiler iv
Şekiller Listesi vii
Tablolar Listesi viii
Giriş 1

BİRİNCİ BÖLÜM: STRATEJİK ESNEKLİK
1.1. STRATEJİK ESNEKLİK VE STRATEJİK YÖNETİM İLİŞKİSİ 4
1.1.1. Strateji Tanımı 5
1.1.2. Strateji Özellikleri 6
1.1.3. Stratejinin Amacı 9
1.1.4. Strateji Çeşitleri 12
1.1.5. Stratejik Yönetim 14
1.1.6. Stratejik Yönetimin Tarihsel Gelişimi 15
1.1.7. Stratejik Yönetimin Safhaları 17
1.1.8. Stratejik Esneklik ve Stratejik Yönetim İlişkisi 19
1.2. STRATEJİK ESNEKLİK 24
1.2.1. Stratejik Esneklik Tanımı 24
1.2.2. Stratejik Esneklikle İlgili Ana Bulgular 27
1.2.3. Stratejik Esneklikle İlişkili Kavramlar 28
1.2.4. Stratejik Esnekliğin İşletmelere Sağladığı Faydalar 29
1.2.5. Stratejik Esneklik Düşünce ve Yaklaşımlarının Gelişimi 31
1.2.6. Stratejik Esneklik Boyutları 40
1.2.6.1. Öngörücü (Proaktif) Esneklik 41
1.2.6.2. Tepki Verici (Reaktif) Esneklik 44

İKİNCİ BÖLÜM: FİRMA PERFORMANSI
2.1. FİRMA PERFORMANSI 51
2.1.1. Performans Tanımı 51
2.1.2. Firma Performansı Tanımı 52
2.1.3. Firma Performans Anlayışının Tarihsel Gelişimi 53
2.1.4. Firma Performans Boyutları 54
2.1.5. Firma Performansının Ölçüm Yolları 56
2.2. PERFORMANS ÖLÇEKLERİ 58
2.2.1. Finansal Performans Ölçekleri 58
2.2.2. Stratejik Performans Ölçekleri 61
2.3. STRATEJİK ESNEKLİK VE FİRMA PERFORMANSI ARASINDAKİ
İLİŞKİ 64

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: ÇEVRESEL DİNAMİZM
3.1. ÇEVRE 67
3.1.1. Çevre Tanımı 67
3.1.2. Çevre Sınıflaması 68
3.1.3. Çevresel Özellikler 74
3.1.4. Çevresel Dinamizm 75
3.1.5. İşletmelerin İçinde Bulunduğu Günümüz Çevre Koşulları 76
3.1.6. İşletmelerin Çevreyi Algılaması 82
3.2. ÇEVRESEL DİNAMİZM 83
3.2.1. Rekabet Yoğunluğu 83
3.2.2. Pazar Türbülansı 84
3.2.3. Teknolojik Türbülans 85
3.3. STRATEJİK ESNEKLİK, ÇEVRESEL DİNAMİZM VE FİRMA
PERFORMANSI ARASINDAKİ İLİŞKİ 86

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: STRATEJİK ESNEKLİK VE FİRMA PERFORMANSI
ARASINDAKİ İLİŞKİ VE ÇEVRESEL DİNAMİZMİN BU İLİŞKİYE
ETKİSİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA
4.1. ARAŞTIRMANIN AMACI 92
4.2. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI, KISITLARI VE ANAKÜTLE 93
4.3. ARAŞTIRMANIN MODELİ VE HİPOTEZLER 94
4.4. ARAŞTIRMA YÖNTEMİ 98
4.4.1. Veri Toplama Yöntem ve Aracı 98
4.4.2.Ölçütler 98
4.4.2.1. Stratejik Esneklik Ölçütleri 98
4.4.2.2. Firma Performans Ölçütleri 99
4.4.2.3. Çevresel Dinamizm Ölçütleri 100
4.5. VERİ ANALİZ YÖNTEMLERİ 101
4.5.1. Faktör Analizi ve Güvenilirlik Analizi 101
4.5.2. Faktörler arası Korelasyon Analizi 101
4.5.3. Regresyon Analizi 101
4.6. ARAŞTIRMA BULGULARININ DEĞERLENDİRİLMESİ 101
4.6.1. Ölçütlerin Geçerlilik ve Güvenilirliği 102
4.6.1.1. Güvenilirlik Analizi 102
4.6.1.1.1. Stratejik Esneklik İçin Güvenilirlik Analizi 102
4.6.1.1.2. Rekabet Yoğunluğu İçin Güvenilirlik Analizi 102
4.6.1.1.3. Pazar Türbülansı İçin Güvenilirlik Analizi 103
4.6.1.1.4. Teknoloji Türbülansı İçin Güvenilirlik Analizi 104
4.6.1.1.5. Firma Performansı İçin Güvenilirlik Analizi 104
4.6.1.2. Faktör Analizi 105
4.6.1.2.1. Firmanın Sahip Olduğu Stratejik Esneklik
Tutumu ile İlgili Sorular İçin Faktör Analizi 105
4.6.1.2.2. Çevresel Dinamizm Soruları İçin Faktör Analizi 108
4.6.1.2.2.1. Rekabet Yoğunluğu 108
4.6.1.2.2.2. Pazar Türbülansı 109
4.6.1.2.2.3. Teknoloji Türbülansı 110
4.6.1.2.3. Firma Performansı Soruları İçin Faktör Analizi 111
4.6.2. Elde Edilen Faktörler İçin Tanımlayıcı İstatistikler
ve Korelasyon Analizi 114
4.6.3. İstatistiksel Analiz Sonuçlarının Değerlendirilmesi 115
4.6.3.1. Hipotezlerin Testi 115

SONUÇ 124
KAYNAKÇA 128
EKLER
EK 1. Anket 145
EK 2. Ters Görüntü Matrisi 153
ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1.1. Amaçlanan ve Gerçekleşen Strateji 8
Şekil 1.2. Stratejik Yönetim Bileşenleri 19
Şekil 1.3. Modern Yönetim Sistemlerinin Gelişimi 19
Şekil 1.4. Esneklik hiyerarşisi 21
Şekil 1.5. İşletme rekabet edebilirliğini belirten faktörler 33
Şekil 1.6. Orijinal Manevralar 37
Şekil 1.7. Esneklik çeşitleri 38
Şekil 1.8. Proaktif ve Reaktif esneklik ve Manevraları 40
Şekil 1.9. Esneklik boyutları ve manevralar 48
Şekil 2.1. Finansal performans alanı 59
Şekil 2.2. İşletme performans alanı 62
Şekil 3.1. İşletme çevresi 73
Şekil 3.2. Statik ve Dinamik çevre 76
Şekil 3.3. Yeni Rekabet Çevresi 78
Şekil 3.4. Çevresel değişim düzeyine göre, stratejik esnekliğin
performansa etkisi 88
Şekil 4.1. Araştırma modeli 94
Şekil 4.2. Stratejik Esneklik ve Firma Performansı arasındaki İlişki 95
Şekil 4.3. Proaktif esneklik ve Firma Performansı Arasındaki İlişki 95
Şekil 4.4: Reaktif Esneklik ve Firma Performansı Arasındaki İlişki 96
Şekil 4.5: Çevresel Dinamizmin, Stratejik Esneklik ve
Firma Performansına Etkisi 96
Şekil 4.6: Çevresel Dinamizmin, Proaktif Esneklik ve
Firma Performansına Etkisi 97
Şekil 4.7: Çevresel Dinamizmin, Reaktif Esneklik ve
Firma Performansına Etkisi 97
TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1.1. Literatürde yer alan stratejik esneklik tanımlamaları 25
Tablo 1.2. Manevra ve içsel/dışsal özelliklerine göre
Esneklik sınıflaması 39
Tablo 1.3. Proaktif ve reaktif esneklik farklılıkları 49
Tablo 2.1. Farklı araştırmacılar tarafından kullanılmış
finansal performans ölçekleri 61
Tablo 2.2. Farklı araştırmacılar tarafından kullanılmış
stratejik performans ölçekleri 63
Tablo 2.3. Çalışmada kullanılan performans ölçekleri 66
Tablo 3.1. Bir endüstri içindeki farklı rekabet seviyeleri 80
Tablo 3.2. İlk üç bölümde temel alınan kavramlar 91
Tablo 4.1. Araştırma konusu şirketlerin kategorilere göre dağılımı 93
Tablo 4.2. Performans ölçütleri 99
Tablo 4.3: Stratejik Esneklik Cronbach Alpha Değeri 102
Tablo 4.4: Rekabet Yoğunluğu Cronbach Alpha Değeri 102
Tablo 4.5: Rekabet Yoğunluğu Ölçütleri Alfa Katsayıları 102
Tablo 4.6: Rekabet Yoğunluğu Cronbach Alpha Değeri 103
Tablo 4.7: Pazar Türbülansı Cronbach Alpha Değeri 103
Tablo 4.8: Pazar Türbülansı Ölçütleri Alfa Katsayıları 103
Tablo 4.9: Pazar Türbülansı Cronbach Alpha Değeri 103
Tablo 4.10: Teknoloji Türbülansı Cronbach Alpha Değeri 104
Tablo 4.11: Teknoloji Türbülansı Ölçütleri Alfa Katsayıları 104
Tablo 4.12: Teknoloji Türbülansı Cronbach Alpha Değeri 104
Tablo 4.13: Firma Performansı Cronbach Alpha Değeri 104
Tablo 4.14: Stratejik Esneklik Toplam Varyansı 106
Tablo 4.15: Stratejik Esneklik Dönüştürülmüş Faktör Matrisi 107
Tablo 4.16: Rekabet Yoğunluğu Toplam Varyans 108
Tablo 4.17: Rekabet Yoğunluğu Dönüştürülmüş Faktör Matrisi 109
Tablo 4.18: Pazar Türbülansı Toplam Varyans 109
Tablo 4.19: Pazar Türbülansı Dönüştürülmüş Faktör Matrisi 110
Tablo 4.20: Teknoloji Türbülansı Toplam Varyans 111
Tablo 4.21: Teknoloji Türbülansı Dönüştürülmüş Faktör Matrisi 111
Tablo 4.22: Firma Performansı Toplam Varyans 112
Tablo 4.23: Firma Performansı Dönüştürülmüş Faktör Matrisi 113
Tablo 4.24: Değişken Ad ve Tanımlamaları 114
Tablo 4.25: Tanımlayıcı İstatistikler ve Korelasyon Matrisi 115
Tablo 4.26: Stratejik Esneklik İçin Regresyon Analiz Sonucu 116
Tablo 4.27: Proaktif Esneklik İçin Regresyon Analiz Sonucu 117
Tablo 4.28: Reaktif Esneklik İçin Regresyon Analiz Sonucu 118
Tablo 4.29: Stratejik Esneklik, Çevresel Dinamizm ve
Etkileşim Etkilerinin Regresyon Analiz Sonucu 120
Tablo 4.30: Proaktif Esneklik, Çevresel Dinamizm ve
Etkileşim Etkilerinin Regresyon Analiz Sonucu 121
Tablo 4.31: Reaktif Esneklik, Çevresel Dinamizm ve
Etkileşim Etkilerinin Regresyon Analiz Sonucu 122
Tablo 4.32: Hipotezler ve Sonuçları 123