Table Of ContentAmbroży Grabowski
Religijność
dawnym Krakowie
W
A
8MMn is 1.
i Ł;: i.
'iHM? B : _3.
&
ii'
6*v
ySŁ
*
óZ/WW;' 3iHlU ®TWW7Ayp ■!
EZR iM
Lfl
jJb ’
"Wfe
w® I ffy; Kte
& I)
B
u
t« I
S'ew®
i1.
te sSasi
ii' i'y .A \
b f ;f .';; i
W1 A*
. ■
<
Ł
A
< Wg
S d
DZIENNIK POLSKI
w •
L<
Wydawnictwo Jagiellonia SA
I
I
I
Ambroży Grabowski
Copyright© Wydawnictwo Jagiellonia SA, 2009
Redakcja, projekt graficzny, wybór ilustracji: Agata Wawryszczuk
•A
Religijność
Wybór tekstów: Monika Gucwa
Opracowanie graficzne: Marek Rypel
Druk: Drukarnia Know-How, Kraków
Na okładce: Fragment rysunku Piotra Stachiewicza pt. „Procesja Bożego Ciała
w Krakowie", opublikowanego w niemieckiej gazecie ok. 1883-1885 r.,
zbiory pana Marka Sosenki.
-15^
ISBN 978-83-85729-80-8
Wypisy z dzieł
Wydanie I
pod redakcją Agaty Wawryszczuk
Wydawca: Wydawnictwo Jagiellonia SA,
31-072 Kraków, ul. Wielopole 1 DZIENNIK POLSKI
/\ k r; i i, DTAL a ( >vk \ \S’oBK.\i iatu
Oni.WSA ,P.xx\ Kiło
inni mnucir-r Ji"-;Krit.\r i -j? M.rTTł^
C y>vrrs .
u k a
Oowes Mabia. r^A
ok-nii m
•\i» Ń-lbT./,.., -nr iv.ilii-.-n AbLililtuur !lri-rn J.-jn Clu ilu , ■■■■1,1'1 ,l< r \\i--i- X ili-ukou-.uH-ni il'‘i“'’ JlAVH,yl’-,-\‘u\’ ji iil*iń"u:i <lnia Snc-.id .
von J.ilu.l. k'.iller«-r mul Srb.ilti.in Wiru <lcn I'vlii-l< ,!.>• I <00. ka? -— i S banuana
«» „it™, --ArA “
a ot
Autor nieznany, Prawdziwe wyobrażenie oblicza Matki Boskiej Maryi Pan'
Chrisa, ryc., 1809 r. Teka nr H3 - Szalety Holbcma
ny, ryc., 1809 r., Teka nr 52 -Rzeczy narodowe bolskie
Ambroży Grabowski urodził się w 1782 r. w Kętach. Ojciec,
Jan Chrzciciel Grabowski, pochodził ze wsi Głębowice, był or
ganistą kościoła parafialnego w Kętach, handlował także m.in.
i
solą, winem, odlewał świece woskowe, oprawiał książki. Matka,
Teresa z Florkiewiczów, pochodziła z mieszczan kęckich.
Ambroży był jednym z dziesięciorga rodzeństwa, w 1797 r. i4
trafił do krakowskiej księgarni Antoniego Grobla, w której spę
dził 20 lat. Od 1818 r. prowadził własną niewielką księgarnię
i antykwariat w domu Leszczyńskiego nr 24 na wejściu od ul.
Grodzkiej. Znaczny majątek, jaki zgromadził ciężką pracą, po
X?
zwolił mu na zamknięcie księgarni w 1837 r. i poświęcenie się
życiowej pasji, zbieraniu materiałów archiwalnych i historycz w
nych. W 1854 r. założył Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych.
Pod koniec życia stracił wzrok i słuch. Zmarł w 1868 r., spoczął
na cmentarzu Rakowickim.
Najważniejsze opublikowane jego prace to m.in. Encyklo
Ambroży Grabowski
pedia komiczna - 2 tomy (1807 r.), Cuda i osobliwości natury
i sztuki w różnych znajdujące się krajach - 2 tomy (1818 r.), (1782-1868)
Krótkie przypowieści dawnych Polaków czyli apophtegmata
(1819 r.), Opis historyczny miasta Krakowa i jego okolic, wy
dawany później pod zmienionym tytułem: Kraków i okolice
(1822 r., 1830 r., 1836 r., 1844 r., 1866 r., 1900 r.), Groby
królów polskich w Krakowie (1835 r.), Starożytności historycz
ne polskie - 2 tomy (1840 r.), Ojczyste wspominki - 2 tomy
(1845 r.), Listy króla Władysława IV (1845 r.), Słowniczek nu
mizmatyczny (1849 r.), Dawne zabytki miasta Krakowa (1850
r.), Starożytmcze wiadomości o Krakowie (1852 r.), Skarbnicz
ka w7XFC e?’°gV(l854 E)’ Poetek naszei fonografii (1856
M. W 1909 r. ukazały się 2-tomowe Wspomnienia Ambrożego
Grabowskiego, wydane przez wnuka Ambrożego, Stanisława
Estreichera.
Wstęp
Osoba Ambrożego Grabowskiego, krakowskiego księga-
rza, badacza dziejów naszego miasta, z upływem lat od jego
śmierci nabiera coraz to większego znaczenia. Działalność jego
obudziła w XIX stuleciu zainteresowania przeszłością Krako-
wa, jego zabytkami oraz szeroko pojętymi obyczajami.
Prace Grabowskiego są nadal cenione, a materiały nauko
we, które zbierał całe życie, są podstawą niejednego studium
dotyczącego historii sztuki oraz dziejów kultury. Żar jego au
tentycznej pasji badawczej nauczał nas opieki nad zabytkami
i nauczył cenić historię w nich zapisaną. A wszystko, co napi
sał, jest w sumie bezcenne, zaś jego pamiętnikarski język przy
l pomina wspomnienia Paska i Kitowicza.
Spoglądając z perspektywy blisko stu czterdziestu lat, które
upłynęły od zgonu Grabowskiego, zdumiewa wszechstronność
jego umysłu, głęboki patriotyzm, krytykujący tzw. „polskie pie
kło”. Każdy badacz, miłośnik historii znajdzie w jego publiko
wanej i rękopiśmiennej spuściźnie coś dla siebie. Przeciętny
Czytelnik dowie się czegoś nowego o przeszłości, w szczegól
ności ukochanego przezeń Krakowa. Metoda badawcza, którą
reprezentował, okazała się z czasem dalekosiężna, jako funda
ment badań nad szeroko pojętą historią kultury. To on odkrył
zrozumienie dla ikonografii, jako źródła do dziejów narodo
wych. Wywarł wpływ na naszą muzeologię, inwentaryzację za
bytków, jak również na pozostałe dziedziny nauk historycznych.
Ba, nieraz wybiegał swoimi wszechstronnymi zainteresowania
mi daleko w przyszłość.
Ofiarował naszym pradziadom przewodnik po Krakowie
i jego okolicach („Kraków i jego okolice”), który już za jego
9
życia miał aź pięć wydań. Było to dzieło na wskroś naukowe,
autorskie, oparte na olbrzymiej kwerendzie archiwalnej. To
przecież Grabowskiemu zawdzięczamy odkrycie dla nauki kra
kowskich dziel Wita Stwosza. On odnalazł nazwisko twórcy
Ołtarza Mariackiego, tej europejskiej perły późnego gotyku.
Trudno jest wyliczyć pełny dorobek naukowy Grabowskiego,
do którego nieustannie sięgają współcześni badacze. Najbar-
dziej ukochał Kraków i jemu też poświęcił karty swoich dzieł.
Po jego śmierci nekrologi umieściły wszystkie pisma, uka
zujące się w 2. połowie XIX stulecia na ziemiach polskich.
Nagrobek Grabowskiego uczcił Władysław Ludwik Anczyc
wierszem:
„Spoczywaj w Bogu starcze! niech śpią Twoje szczątki
W ziemi, z której wystrzela wieżyczkami Kraków;
Tyś sędziwego miasta odgrzebał pamiątki,
Jak je cenić i wielbić, Tyś uczył rodaków.
Dzieje, wspomnienia miasta Tyś spisał w tej księdze,
1
Każda karta gorzeje miłością do grodu;
Za wieść o jego losach, pamiątkach, potędze,
Niechaj Twym prochom pamięć zapłaci Narodu.”
Ambroży Grabowski. Człowiek instytucja, niezwykły uczo
ny, przerastający współczesnych, oddziałujący na myśl i naukę
naszą.
Prof. Michał Rożek
Autor nieznany, Ewangelia wg św. Jana „Na początku było słowo...”, ryc.,
XIX w., Teka nr 50 - Iconotheca polska
10
& \y\ ' ■ ■ -
W
. •
- k
• iii- •
fe
(ł£^ J' -•
S-S. 3riułtis.-<za^ i
- • ■ - -A-.t-..
/ Wid r<zL HB
w
Wiara, jako oigg=ni:-sbku" dduuuszzyv,. jjaakk<o> Bbaalhsaamm |rg
Ambroży Grabowski pozostawił potomnym nie tylko wiele • ■ - ■ j•a: jnąiceyb ao,b ejcendoyśnć emz pjierezssytt s«dzło—obśr-c-e-im-ą-,-. tuT ob owgoębzoejłn yscpha -|
drukowanych prac o Krakowie, będących właściwie zaczątkiem przodków spuścizna, to au-ui opiekuńczy spraw
ludzkich! to sąd dziejów i potomności! Kto ją
literatury o dziejach i zabytkach tego miasta, lecz także jego lekce waży, lub kto o nię dbać nie myśli, ten
o nic w święcie dbać nie będzie; dla takiego
nic na ziemi nie może pozostać świętem!, nic
dziełem jest zbiór pamiątek przeszłości, gromadzonych w ciągu z"ola ! Taki-cziowiek wszystko 'ziarnic, niczego
i me dotrzyma, na wszystko się odważy!'Taki go
całego niemal życia. Są to tzw. „Teki Ambrożego Grabowskiego’ tów zburzyć gród sszwr.ł^o^ggtaoo, rnnoaazddpddrzzoiisnazddyaać,, poouśnbmeeiuderrrzzteenoće nRfc'łM5i8Si^MSi
w świątyni krzyż ze z’ ‘ --------—•
(w skrócie „Teki”)... potężne wolumina, przepisywane, zbierane, zgliszcza rodzonej maatl ki, mojicaarą, bzrmacyis!ł ówTa; kmi wożye-ź 'iPjffijSKBBEj
komentowane, nawet troskliwie klejone, w całości oprawiane rwoidęeck wsw inen eżmyc iścw iceeJettenllgeei o wwsiieddrzzciie_ee , ćć tożż yj kcaiem iie ńsp; rjaewgyo ij’ 4;. \'ŁvXHq8w
jego własnemi rękami... (cyt. ze „Wspomnień”). Ten imponujący ■ I oupmóylbsrł sjcai ks wwoiicchhe?r pJerzgeol ostenryce, , jetgoo■_ _s'u _lmiin, iean ide upszoa- sć? ~•*'«w*J‘gPM
dobne do wrzącej i szezeruiałej lawy,
i unikatowy zbiór ok. 160 tek zawiera zapiski o charakterze oso- || wkuta do ziemi łańcuchem zbrodni!
■fitLi-M «-»•/<'Pi y / »’/<<?>** AK’V«1 •
bistym, odnoszące się do historii Krakowa oraz różnych miast a i vCm /A- o. _____r I
1'b 1 "t.v« , /fc-i
i wsi, dziejów Polski, polskiej literatury i sztuki. Większość ~*i-C * Xk?/x<*C, /.lA ✓, Art /•* ’*-'•*? *■ / /,Ł •.
I
z tek została w 1921 r. zdeponowana w Archiwum Państwowym
w Krakowie, gdzie do dzisiejszego dnia jest nieustannym obiek ł-LZK . t_ * k To\b-C > Ztl
c /A-.iĄ’ /♦«-?<
tem zainteresowań badaczy.
•
r L
Obok oryginalna strona z tek Ambrożego Grabowskiego, Teka nr 52 '7- ZZZZ___
-Rzeczy narodowe polskie
Grobowce pogańskie pod Krakowem
Już mi to tylokrotnie przez myśl przeszło, dlaczego w okoli
cach odwiecznego Krakowa, gdzie, jak twierdzą pismem uchwy
cone dawne podania, już w czasach niezmiernie odległych
i mgłą wieków osłonionych rozsiedli się przychodni przod
kowie nasi, którzy tu Bóg wie kiedy i skąd przybyli, dlaczego
w okolicy tego starożytnego miasta, które już istniało wprzód,
nim ś. Wojciech (wojsk uciecha) apostoł tych okolic pochod
nią wiary świętej ciemnotę naddziadów rozjaśnił i z pogani-
zmu ich do uznania prawego Boga przywiódł, nie napadniono
w ziemi na żadne pogańskie dawne po nich pamiątki, na groby,
popielnice, sprzęty wojenne i t.p., których inne okolice Polski,
a szczególnie Wielkopolska, tyle w łonie swem przechowuje
i tak często trafem je odkrywa, jak n.p. świeżo teraz w Kotowie.
I Wszak o tern nikt nie wątpi, gdy tyle mamy w pismach o tern
wzmianek, że w Krakowie istniały pogańskie świątnice, a zatem,
że tu równie jak w okolicy bałwochwalcy zasiedleni byli.
Zyję tu już w Krakowie od lat 43, a nigdy nie doszło mej
wiedzy, aby przez ten cały czas dawne grobowiska w krakow-
Cytaty pochodzą z dziel Ambrożego Grabowskiego, poszczę-
młodo-
skiej okolicy odkryte były. [Przypominam sobie, żem w
gólne tytuły oznaczono w tekście następującymi skrótami:
ści mej słyszał o grobowcu i popielnicy w nim znalezionej we
wsi Gruszowie o mil 3-4 od Krakowa, lecz żadnych szczegółów
1. Dawne zabytki miasta Krakowa. Kraków 1850. (Zabytki)
o tern nie wiem.] Natomiast nie brakuje tu mogił (dawnych
2. Starożytnicze wiadomości o Krakowie. Kraków 1852.
tumuli) usypanych na grobach dawnych wojaków, wodzów lub
{Wiadomości}
zwierzchników ludu, lecz o imionach ich czas pożerczy pozaz
3. Skarbniczka naszej archeologii. Lipsk 1854. {Skarbniczka}
drościł nam wiadomości. Są takowe w kilku miejscach pobli
4. Kraków i jego okolice. Wyd. VI. Kraków 1900.
skich Krakowa, jako to w Krakuszowicach, ale nigdy mi się
(Krak, i Ok. VI}
słyszeć nie dało, aby zabytki jakie po poganach prapradziadach
5. Wspomnienia. T. LII. Kraków 1909.
{Wspomn. bil]
15
Oryginalna strona z tek Ambrożego Grabowskiego z wizerunkami św.
W. Hoffmann, Św. Wojciech, XIX w., Teka nr 50 - Iconotheca polska
WWoojjcciieecchhaa,, XXIIXX ww..,, TTeekkaa nr 50 - Iconotheca polska
