Manuale di lingua italo-albanese albanese-italiana / Manual i gjuhёs italo-shqiptar shqip-italisht

505 Pages·1.463 MB·Albanian-Italian

by  Lupo Gianni (Ed.)

I
N
O
I
Z
dall’Albania all’Italia e viceversa in un percorso di 75 sitazioni di vita
quotidiana con oltre 700 frasi abituali e 3.000 vocaboli
I
D
a cura di Gianni Lupo
E
nga Shqipëria në Itali dhe anasjelltas në një rrugë të 75 situatave të jetës
C
së përditshme me 700 fjati të përdorshme dhe 3.000 fjalë
C
ManuaLe di LinGua itaLo - aLbanese
A
Manual i gjuhës italo - shqiptar
R traduzione: Sadete Dura - pronuncia: Hedie Bejtja
T
ManuaLe di LinGua aLbanese - itaLiana
Manual i gjuhës shqip - italisht
I
dall’Albania all’Italia e viceversa in un percorso di 75 sitazioni di vita
quotidiana con oltre 700 frasi abituali e 3.000 vocaboli
N
O
I nga Shqipëria në Itali dhe anasjelltas në një rrugë të 75 situatave të jetës
së përditshme me 700 fjati të përdorshme dhe 3.000 fjalë
Z
I
D
a cura di Gianni Lupo
E
C
C
MANUALE DI LINGUA ITALO - ALBANESE
A MANUAL I GJUHËS ITALO - SHQIPTAR
R traduzione: Hedie Bejtja - pronuncia: Sadete Dura
T MANUALE DI LINGUA ALBANESE - ITALIANA
MANUAL I GJUHËS SHQIP - ITALISHT
5
pronuncia figurata dell’albanese e dell’italiano
pronùnça fuguràta del’albanèze e del’italiàno
shqiptimi figurativ i shqipes dhe italishtes
sc’qiptìmi figuratìvi i sc’qìpes dh’e italìsc’tes
metodo pratico per affrontare i problemi della lingua
mètodo pràtiko per afrontàre i problèmi dèla lìngua
metodë praktike për përballimin e problemeve të gjuhës
metòd praktìke për përballimìn e problemève të gj’ùhës
utile per gli albanesi in Italia e gli Italiani in Albania
ùtile per lji albanèzi in Itàlia e lji italiàni in Albanìa
i përdorshëm për shqiptarët në Itali dhe për italianët në Shqipëri
i përdòrscëm për sc’qipràrët në italì dh’e për italiànët në sc’qipërì
...dedico questo lavoro ai miei amici albanesi Rabjana, Malbren e alla loro piccola Anna.
Impaginazione: Chiara Manera
ISBN 88-7205-XXX-X
© 2001 - TraccEdizioni
C.P. 110 - 57025 Piombino (LI)
Tel. e Fax [phone] • Tel. [phone]
[email protected] • www.traccedizioni.com
6
NOTA DELL’AUTORE.
Sono ormai dieci anni, dal 1991 precisamente, che assistiamo all’esodo “spontaneo” di cit-
tadini provenienti dalla vicina Albania.
Si sono determinati così, proprio verso l’Italia che ne rappresenta la naturale proiezione,
movimenti, scambi, contrasti ed integrazioni.
È l’esperienza di ogni giorno che ci fa dire che è un fatto scontato pensare alla società in
cui viviamo come ad un mondo multiculturale; siamo in un’ epoca dove sono sempre mag-
giori le interconnessioni tra economie, culture, storie collettive ed individuali.
Il modo caotico in cui è avvenuta questa emigrazione si è riflettuto anche sulla vita quoti-
diana degli albanesi in Italia.
Molti sono i loro problemi: la casa, il lavoro, il ricongiungimento familare, la convalida dei lo-
ro titoli di studio.
Questa comunità è molto giovane, per cause economiche spesso e anche per questioni di
ordine politico, lascia l’Albania, alla ricerca di condizioni di vita migliore.
Si tratta nella maggior parte di albanesi molto legati alle loro famiglie, che rappresentano il
gruppo che tenta l’integrazione nella vita pubblica, e costituiscono la futura comunità alba-
nese in Italia.
È chiaro che per una più rapida integrazione di questa popolazione nel nostro paese è ne-
cessario adottare provvedimenti utlili al caso, e spesso questi non sono facili da studiare ed
applicare, anche perchè l’isolamento in cui questa nazione è vissuta dalla fine della seconda
guerra mondiale fino all’inizio degli anni novanta, non ha permesso di conoscere in manie-
ra sufficientemente adeguata le caratteristiche, le tradizioni, il carattere e la cultura di que-
ste persone con le quali adesso, non solo nelle grandi città, ma anche nei centri più piccoli
e meno importanti ci troviamo a convivere, ad interscambiare e a collaborare.
Scarsi sono anche gli strumenti che abbiamo a disposizione, quali libri, giornali documenti
visivi ecc.. anche perchè la lingua albanese è poco conosciuta in Italia e con un alfabeto al-
quanto diverso dal nostro, resta difficile e complicato leggerla e parlarla.
Lo scopo di questo manuale è quello di fornire agli albanesi che vengono in Italia o che già
ci sono, sia ai potenziali operatori commerciali ed investitori ed ai futuri turisti italiani che
vorranno conoscere e visitare l’Albania, uno strumento pratico che riesca a dare la possi-
bilità di imparare l’italiano e l’albanese in maniera semplice e rapida.
Per dare agli italiani alcuni brevi ma sufficienti notizie sull’Albania, utili per avere una cono-
scenza almeno superficiale sulla situazione politica, culturale e delle tradizioni abbiamo an-
teposto al manuale una introduzione in lingua italiana.
Naturalmente sia la lingua albanese che quella italiana, non si riducono alle poche centinaia
di parole che sono presenti in questo testo, il lessico che in seguito uno dovrà imparare per
poter essere “padrone della lingua”, sarà composto da diverse migliaia di parole e dalla
grammatica.
Tuttavia le parole scelte per questo manuale possono costituire un punto di accesso, un vo-
cabolario di base minimo, utile per le esigenze della vita quotidiana.
I principianti assoluti hanno bisogno, oltre alle più essenziali tra queste parole anche di e-
spressioni che sono fondamentali per interagire con l’ambiente sociale circostante.
Pronunciare le parole albanesi per un italiano non è impresa facile, così come non è facile
per un albanese pronunciare l’italiano.
Per cercare di risolvere questo problema nella maniera più semplice, così come prevedeva
7
questo progetto, abbiamo cercato di affiancare ad ogni parola sia albanese che italiana, la sua
pronuncia figurata.
Abbiamo cioè trascritto la parola italiana utilizzando l’alfabeto albanese e per quella alba-
nese l’alfabeto italiano.
Questo metodo non ha pretese di valore scientifico, ma vuole far sì che con semplicità si
possa arrivare a pronunciare le parole e le frasi nella maniera più vicina possibile a quella
reale, senza dover assimilare altre convenzioni che renderebbero ancora più complicato il
problema.
Nella pronuncia figurata sono stati indicati anche gli accenti per far capire quale vocale de-
ve essere maggiormente enfatizzata rispetto ad un’altra o alle altre, questo perchè special-
mente in molte parole italiane la posizione dell’accento fa cambiare il significato della stes-
sa.
Il manuale è composto da 75 situazioni, ognuna accompagnata da un vocabolario delle pa-
role più usate in quel determinato caso, questo ha il doppio ordine alfabetico italiano/alba-
nese e albanese/italiano.
La successione degli argomenti è data dal “viaggio”, cioè dalla logica progressione delle si-
tuazioni che un visitatore e emigrante che viene in Italia o uno che intende andare in Alba-
nia si trova ad affrontare.
Alla fine delle situazioni formate da frasi e vocabolari, c’è un utile dizionario nel doppio or-
dine alfabetico nella quale sono indicate tutte le parole usate nel manuale, per una più ra-
pida ricerca del termine necessario.
Il secondo scopo che ha motivato la progettazione e la realizzazione di questo manuale è
stato quello di sperimentare delle relazioni interculturali con le persone alle quali ho chie-
sto di collaborare, in un tentativo di voler dare loro un’idea di lavoro, della valorizzazione
del loro bagaglio culturale, ed anche e perchè no di una possibile referenza per la loro in-
tegrazione.
Mi preme quindi ringraziare le persone che mi hanno aiutato in maniera entusiasta, precisa
e professionale in questa fatica, alle quali oltre che dal loro aiuto determinante e fonda-
mentale, senza la quale non avrei potuto realizzare questo utile strumento, mi sento legato
loro da sincera amicizia, nata, cresciuta e sviluppata in questo periodo:
- Sadete Dura di Berat che ha tradotto completamente in albanese tutte le parti del ma-
nuale.
- Hedie Bejtja di Tirana, che ha provveduto alla correzione delle bozze, ed ha dato il suo
importante contributo alla stesura della pronuncia.
8
PËRSHKRIM I AUTORIT
Tashmë janë 10 (dhjetë) vjet, nga 1991, që asistojmë në eksodin spontan të qytetarëve që
vijnë nga Shqipëria e afërt. Kanë lindur kështu, pikërisht rreth Italisë që prezanton projek-
sionin natyral, lëvizjet, shkëmbimet, kontrastet dhe integrimet.
Është eksperienca e çdo dite e cila thotë që është njëfakt tashmë i njohur të mendosh sho-
qërinë ku jetojmë si në një botë shumkulturëshe. Jemi në një epokë ku janë gjithnjë e më-
të mëdha ndërgërshetim ndëimjet ekonomive, kulturave, historive kolektive dhe individua-
le.
Bota kaotike në të cilën ka ardhur ky emigracion është reflektuar edhe në jetën e për-
ditshme të shqiptarëve në Itali.
Shumë janë problemet e tyre: shtëpia, puna, bashkimi familjar, vlerësimi i titujve të studime-
ve (dipllomat).
Ky komunitet është mjaft i ri dhe për shkaqe ekonomike e për çështje të rregullave politi-
ke, e lë Shqipërinë, në kërkim të kushteve të një jete më të mirë. Pjesa më e madhe e shqip-
tarëve të lidhur shumë me familjat e tyre prezantojmë atë grup që tenton drejt integrimit
në jetën publike duke formuar komunitetim e ardhshëm shqiptar në Itali.
Është e qar të që, për një integrim sa më të shpejtë të kësaj popullate në vendin tonë ësh-
të e nevojshme të gjenden (të adaptohen) kondicione tësakta dhe shpesh këto nuk janë të
lehta ti studiosh dhe ti aplikosh, edhe pse izolimi në të cilin ky vend ka jetuar që nga fund i
Luftës 2° Butrore deri në fillim të viteve nëntëdhjetë, nuk ka lejuar të njihen aq sa duhet ka-
raktiristikat, traditat, karakteret dhe kulturën e këtyre personave me të cilët tani, jo vetëm
në qytet e medha, por edhe në qëndrat më të vogla dhe më pak të rëndësishme, jetojmë
së bashku, shkëmbejmë eksperienca dhe bashkpunojmë. Të pakta janë edhe instrumentat që
kemi në dispozicion disa libra, gazeta etj. edhe pse gjuha shqipe është pak e njohur në Itali
dhe menjë alfabet aqtë ndryshëm nga i joni, është i vështirë dhe e komplikuar për tu lexuar
dhe për tu folur.
Qëllimi i këtij manuali është të furnizojë shqiptarët që vijmë në Itali apo ata që janë tash-
më, ashtu edhe atë potencial tregëtarësh dhe investitorësh dhe turistave të ardhshëm ita-
lian që do të duan të njohin dhe vizitojnë Shqipërinë, një instrument pratik që të mund t’-
ju japë mundësinë të mësojnë italishten dhe shqipen në mënyrë të thjeshtë dhe të shpejtë.
Për t’i dhënë italianëve disa lajme të shpejta por të mjaftueshme mbi Shqipërinë, të dobish-
me për të pasur një njohje të paktën sipërfaqësore mbi situatën politike, kulturale dhe tra-
ditave, kemi vendosur në manual një përkthim në gjuhën italiane.
Natyrisht si gjuha shqipe dheajo italiane s’mund të reduktohen në: kaq fjalë (qindra) që ja-
në paraqitur në këtë tekst. Fjaloriqë në vazhdim një person duhet të mësojë për të qënë
“padron i gjuhës” do të jetë i përbërë nga disa mijra fjalë të ndryshme dhe nga e gjithë gra-
matika.
Megjithatë fjalët e zgjedhura për këtë manual mund të ndërtojnë një pikë ndezje, një mini
fjalor, i nevojshëm për nevojat e jetës së përditshme.
Ata që nuk dinë asgjë kanë nevojë përveç fjalëve më esenciale të këtij manuali edhe për
shprehje që janë themelore për tu integruar me ambjentin social rrethues.
Për të shqiptuar fjalët shqip për një italian nuk është e thjeshtë, ashtu sikurse edhe per
shqiptarin nuk është e thjështë të thotë fjalet italisht. Për të zgjidhur këtë problem në mëny-
rën më të thjeshtë, kështu si parashikuam këtë projekt, kemi kërkuar të përafrojmë në çdo
fjalë si shqipe dhe italiane, shqiptimin e vet.
9
Kështu pra kemi shkruajtur fjalën italiane duke përdorur alfabetin shqiptar dhe per atë
shqiptare, alfabetin italian.
Kjo metodë nuk pretendon të ketë vlera shkencore, por don të thotë që me thjeshtësi
mund të arrihet në shqiptimin e fjalëve dhe fjalive në mënyrën më të afërt të mundur me
atë reale, pa dashur të përdorësh shenja që dotë benin akoma më të komplikuar proble-
min.
Nëshqiptimine shkruajtur janë shënuar edhe thekset për të bërë të kuptohet se cila zano-
re duhet theksuar më shumë se tjetra, kjo sepse sidomos në shumë fjalë italisht pozicioni i
theksit mund të ndryshojë domethënien e vetë fjalës.
Manuali është i përbërë nga 75 situata, secila e shoqëruar me fjalorin e fjalëve më të për-
dorëshme në secilin rast (situatë).
Kjo ka rradhëtë dyfishtë (vadhë dopio) alfabeti: italisht-shqip dhe shqip-italisht.
Argumentet fillojnë nga “udhëtimi” pra nga llogjika progresive e situatave (veprimeve) që një
udhëtar që vjen në Itali ose një që mendon të shkojë në Shqipëri duhet të përballoj.
Në fund të situateve (veprimeve) të formuara nga fjali dhe fjalë ka një fjalor me dopio rrad-
he alfabetike në të cilën janë treguar të gjitha fjalët e përdorura në manual, për një kërkim
të shpejtë të termave të nevojshme.
Qëllimi i dytë që ka motivuar projektimin dhe realizimin e këtij manuali ka qënë eksperi-
mentimi dhe realizimi ndërkultural me personat që kam bashkpunuar, në një tentative për
t’ju dhënë një ide pune, të vlerësimit të bagazhit të tyre kultural dhe pse jo edhe për mun-
desi referimi të integrimit të tyre.
Ndjej nevojën pra të falenderoj personat që më kanë ndihmuar në mënyrë entuziaste, të
sakte dhe profesionale, në këtë lodhje, në të cilën pa ndihmën përcaktuese dhe thelbesore,
pa të cilën nuk do të kisha mundur të realizoja këtë instrument të përdorshëm. Ndjehem i
lidhur me to me një miqësi të sinqertë, e lindur, e rritur dhe zhvilluar në këtë periudhë.
- Sadete Dura nga Berati që ka përkthyer në shqip të gjitha pjesët e manualit.
- Hedie Bejtja nga Tirana që ka bërë korrektimin e këtij manuali eksperimentues dhe ka
dhënë kontributin esaj të rëndësishëm në realizimin e shqiptimit.
10
I N D I C E
INDICE ÌNDIÇE
PASQYRË E LËNDËS PASQÜR E LËNDËS
A) Uno sguardo sull’Albania ùno sguàrdo sul’albanìa
Një vështrim mbi shqipërinë gnë vësc’trim mbi sc’qipërìn
- Breve storia dell’Albania e situazione attuale
brève stòria del’albanìa e situaciòne atuàle
- Një histori e shpejte e shqipërisë dhe situata aktuale
gnë historì e sc’pèjte e sc’qipërìs dh’e situàta aktuàle
(in lingua italiana) in lìngua italiàna
- Economia ekonomìa
- Ekonomia ekonomìa
- La vita la vìta
- Jeta jetà
- La scuola la skuòla
- Shkolla sc’kòlla
- Il ruolo della donna e la famiglia Il ruòlo dèla dòna e la familjia
- Roli i gruas dhe familja ròli i grùas dh’e famìglia
- Il matrimonio il matrimònio
- Martesa martèsa
- I piatti tipici della cucina albanese i piàti tìpiçi dèla kuçìna albanèze
- Pjatat tipike të guzhinës shqiptare pjàtat tipìke të guzh’ìnës sc’qiptàre
- Le feste le fèste
- Festat fèstat
- I costumi popolari i kostùmi popolàri
- Kostumet popullore kostùmet popullòre
- La religione la relixhòne
- Besimet fetare besìmet fetàre
- La lingua la lingua
- Gjuha gj’ùha
- L’emigrazione l’emigraciòne
- Emigracioni emigraziòni
- Andare in Albania : andàre in albanìa
- Sitë shkosh në Shqipëri sit sc’kosc’ në sh’qipërì
PASQYRE E LENDES
11
C DIAILONGHDI SUIFFCICIEENTI VOCABOLARIO 14
italiano-albanese
B) Alfabeto italiano alfabèto italiàno Alfabeti italian alfabèti italiàn
Alfabeti shqiptar alfabèti sc’qiptàr Alfabeto albanese alfabèto albanèze
C)Dialoghi sufficienti per i casi della vita quotidiana. Frasi abituali
Diàlogi sufiçènti per i kazi dela vita kuotidiàna. frazi abituàli
Dialogë të vetëmjaftueshme mbi çdo rast të jetës së përditesme. Fraza të zakonshme
të të folurit.
Dialòg të vetëmjaftuesc’me mbi c’do rast të përditèsc’me. frasa të sacònsc’me të të folurìt.
1
Dare il buongiorno dàre il buonxhòrno
Për shëndetjet e ditës për scëndètje e dìtës
2
Incontrarsi inkontràrzi
Kur takohesh kur takòhesc’
3
Domandare domandàre
Kur pyet ku püèt
4
Vado a trovare un amico vàdo a trovàre un amìko
Shkoj të takoj (gjëj) një mik sc’kòj të takòj (gj’ëj) gnë mik
5
Conoscersi konòsherzi
Kur njihesh kur gnihèsc’
6
Ti do un appuntamento ti do un apuntamènto
Kur jep (lë) një takim kur jèp (lë) gnëtakìm
7
Trovarsi in difficoltà trovàrzi in difikoltà
Kur gjëndesh në vështirësi kur gj’ëndèsc’ në vësc’tirësì
8
Attenuanti atenuànti
Si të kërkosh falje (justifikohesh) si të kërkòsc’ fàlje (justifikòhesc’)
9
Grazie per... gràcie per
Falenderime për... falenderìme për
PASQYRE E LENDES
12
I N D I C E
10
Si e no si e no
Po dhe jo po dh’e jo
11
Ti chiedo l’ora ti kièdo l’òra
Pyetje rreth orës püètje rreth’ òrës
12
Esprimere gioia esprìmere xhòja
Shpreh gëzim sc’preh ghës’ìm
13
Che giorno, che mese, che stagione,che anno è ke xhòrno ke mèze ke staxhòne ke àno è
Ç’farë dite, muaj, stine, vit është c’far dite muàj stìne vit ësc’t
14
Quanti ne abbiamo? kuànti ne abiàmo
Ç’farë data është c’far dàta ësc’t
15
Che tempo fa ke tèmpo fa
Ç’farë kohe bën c’far kòhe bën
16
Momenti del giorno momènti del xhòrno
Momenta të ditës momènta të dìtës
17
I parenti, gli amici, gli amori i parènti lji amìçi lji amòri
Kusherimit, miqtë, të dashurit kuscerìmit miqt të dasciurìt
18
Aggettivi che servono axhètìvi ke sèrvono
Mbiemra që shërbejnë mbiemrà që scërbèjn
19
I numeri: 1, 2, 3, 4, .... Ii nùmeri ùno dùe tre kuàtro,.....
Numerat themelor numeràt th’emelòr
20
1°, 2°, 3° ecc. 1° 2° 3° etc. prìmo sekòndo tèrco
Numerat rreshtor numeràt rrèsc’tor
21
2 più 2 fa 4: semplici operazioni aritmetiche
dùe pIù dùe fa kuàtro : sèmpliçi operaciòni aritmètike
Veprime të thjeshta aritmetike veprìme th’jèsc’ta aritmetìke
PASQYRE E LENDES
13