Table Of Contentonder redactie van
Jan Mulder en Adri Westmaas
Leerboek specialistische kinderverpleegkunde
Gedragsproblemen en handicaps
Onder redactie van:
J. Mulder
A. Westmaas
Leerboek specialistische kinderverpleegkunde -
Gedragsproblemen en handicaps
Onder redactie van:
J. Mulder
A. Westmaas
Leerboek specialistische
kinderverpleegkunde -
Gedragsproblemen en
handicaps
Met medewerking van:
K. den Ridder
J.A.G. de Kock-van Beerendonk
Auteurs: M.A. Meulenberg-Geurtsen
A. Baselier Z. Mulder
M. Beenakker D. Rijneveld
J. Dijkstra M. Roza
M. Eikelenboom A.M. Schuurman-Louwerse
M.H. Ens-Dokkum E. Sulkers
J. Heurter-Driessen I. Verhagen-Kools
P.E.C. Hopman M.J. van Wijk
C. van der Laan
Houten, 2016
Eerste druk 2002
Tweede (ongewijzigde) druk, Bohn Stafl eu van Loghum, Houten 2016
ISBN 978-90-368-1401-0 ISBN 978-90-368-1402-7 (eBook)
DOI 10.1007/978-90-368-1402-7
© 2017 Bohn Stafl eu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen
in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige
wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere
manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b
Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 au-
gustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde
vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp).
Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en
andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden.
S amensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave
te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en
andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen.
NUR 897
Omslagontwerp: Mariël Lam BNO, Woerden
Foto omslag: Chris Timmers, UMC Utrecht
Bohn Stafl eu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
Woord vooraf
Deonderwerpeninditboeklijkenopheteerstegezichtweinigsamenhangtehebben.
Echter,bijnaderebestuderingblijktditniethetgevaltezijn.Integendeel,erzijnwel-
overwogenkeuzesgemaaktbijdesamenvoegingvandeonderwerpeninditboek.Eris
namelijkietswataldezekinderenbindt:zezijnnietondertebrengeningestandaardi-
seerde verpleegplannen of protocollen. Ze zijn bijzonder.
Natuurlijkzouikalsrechtgeaardekinderverpleegkundigemoetenvindendatditvoor
allekinderengeldtendatvindikook,maartochiserietswatdekinderenuitditboek
netietsspecialermaakt.Dezekinderenverplegen,alshulpverlenermetdezekinderen
omgaan,iseenuitdaging;eenkansomtelatenzienhoevaardigjebent.Hetdoeteenbe-
roep op die vaardigheden die het vak van kinderverpleegkundige zo bijzonder maken.
In dit boek komt duidelijk naar voren welke problemen zich in de verschillende ont-
wikkelingsfasen, met betrekking tot de psychische en sociaal-emotionele ontwikke-
ling,kunnenvoordoen.Watbetekentditvoorkindenoudersenhoeisdehulpverlening
hierbijgeorganiseerd?Voorkinderverpleegkundigenisdezeinformatievangrotewaar-
de.Zijvervullenimmerseenbegeleidendeenvoorlichtenderol.Ookalzijndegeschet-
ste problemen vaak niet de opname-indicatie, bij de verpleegkundige beroepsuitoefe-
ning spelen zij wel een grote, invloedrijke rol.
Dezekinderenhebben,alszeinhetziekenhuiskomen,vaakaleenhelevoorgeschiede-
nis.Ditvraagtspecifiekevaardighedenvandekinderverpleegkundige,bijvoorbeeldbij
hetstellenvandeverpleegkundigediagnose.Meernogdanbijanderekinderenmoeten
de mogelijke etiologische factoren worden onderzocht. Ook kunnen de gevolgen van
eenziekenhuisopnameofhetziek-zijnvoordezekinderenzeeringrijpendzijneneen
verstoring betekenen van het toch al wankele evenwicht.
Eenanderbelangrijkaspectdatduidelijkinditboeknaarvorenkomt,isderolvande
ouders.Bijveelvandezekinderenzijnzij,bijuitstek,ervaringsdeskundigenenhieraan
magenkannietwordenvoorbijgegaan.Ookblijkthoenoodzakelijkhetisdatdekinder-
verpleegkundigeoogheeftvoordenodenenbehoeftenvanouders.Vooroudersishet
vanbelangteervarendathunkindindeskundigehandenis.Daaraankanditboekeen
belangrijkebijdrageleveren,alsstudieboekenalsnaslagwerk.Ditboekgaatnietzozeer
inophetkinderverpleegkundighandelen,maarvormtdebasis,hetuitgangspuntvan
waaruit het kinderverpleegkundig handelen gestalte kan krijgen.
Daaromwilikditboekvanharteaanbevelenaankinderverpleegkundigen,zijdiedaar-
toeinopleidingzijnenaanalleverpleegkundigendiealshulpverlenermetdezekinde-
rentemakenkrijgen.Ookvoorniet-verpleegkundigenisheteenbruikbaarnaslagwerk.
Het is het eerste boek uit de serie Leerboek specialistische kinderverpleegkunde, een
noodzakelijke en welkome aanvulling op de reeds bestaande literatuur.
Ina in ’t Veld-Rentier
kinderverpleegkundige en verpleegkundig docent
voorzitter van de Vereniging van Kinderverpleegkundigen (vvkv) van 1994-2001
Inhoud
Inleiding 15
A
DEEL
Kind en gedrag
Woord vooraf 21
1 Kinderen in de kinder- en jeugdpsychiatrie 23
1.1 Inleiding 23
1.2 Kinder- en jeugdpsychiatrie 24
1.3 De geschiedenis van de kinder- en jeugdpsychiatrie 28
1.4 Sectoren 29
1.4.1 Preventieve,ambulanteen(semi-)residentiëlejeugdhulpverlening 30
1.4.2 Pleegzorg 31
1.4.3 Dejeugdbescherming 32
1.4.4 Dejeugd-GGZ 34
1.5 Juridische aspecten 34
1.5.1 BOPZ 35
1.5.2 WGBO 38
1.6 Psychofarmaca bij kinderen 39
1.6.1 Antipsychotica 39
1.6.2 Stimulantia 41
1.6.3 Antidepressiva 42
1.6.4 Stemmingsstabilisatoren 42
1.6.5 Slaap-enkalmeringsmiddelen 43
1.7 Factoren die een rol spelen bij psychiatrische problemen 43
1.7.1 Socialefactoren 43
1.7.2 Erfelijkefactoren 44
1.7.3 Ontwikkelingsfactoren 46
1.7.4 Adoptieproblematiek 47
1.8 Multidisciplinair werken 49
1.9 De rol van ouders binnen de kinder- en jeugdpsychiatrie 49
1.10 Voorkómen van opname 50
1.11 Kinderen met een andere culturele achtergrond 52
1.11.1 Taalbarrière 52
1.11.2 Ziektebeleving 53
1.11.3 Waardenennormen 53
1.12 Tot slot 54
2 Kinderen met emotionele stoornissen 57
2.1 Inleiding 57
2.2 Pre-, peri- en postnatale invloeden 58
2.2.1 Zwangerschapsperiode 58
2.2.2 Bevalling 58
2.2.3 Deeersteweken 59
2.3 De ontwikkeling van de zuigeling 59
2.3.1 Motorischeontwikkeling 59
2.3.2 Cognitieveontwikkeling 60
2.3.3 Psychosocialeontwikkeling 60
2.4 Hechting 61
2.5 Huilbaby’s 62
2.5.1 Hethulpverleningsproces 65
2.5.2 Vormenvanhulpverlening 69
2.5.3 Huilbaby’sinhetziekenhuis 69
2.6 De ontwikkeling van de peuter 70
2.6.1 Motorischeontwikkeling 71
2.6.2 Cognitieveontwikkeling 71
2.6.3 Psychosocialeontwikkeling 71
2.7 Druk gedrag 71
2.7.1 Oorzakenenachtergronden 72
2.7.2 Watheefteendrukkindnodig 73
2.7.3 Hethulpverleningsproces 73
2.7.4 Vormenvanhulpverlening 76
2.7.5 Omgaanmetdrukkekindereninhetziekenhuis 77
2.8 Tot slot 78
3 Kinderen met zindelijkheidsproblemen 81
3.1 Inleiding 81
3.2 De zindelijkheidsontwikkeling 81
3.3 Continentiebesturing 82
3.4 Onzindelijkheid of incontinentie 83
3.5 Diagnose 83
3.5.1 Enuresisnocturna 83
3.5.2 Enuresisdiurna 84
3.5.3 Encopresis 84
3.5.4 Incontinentiaurinae 85
3.5.5 Incontinentiaalvi 86
3.6 Anamnese 86
3.7 Onderzoeksmethoden 88
3.7.1 Uroflowmetrie 88
3.7.2 Urodynamischonderzoek 89
3.8 Diagnose 90
3.9 Behandeling van kinderen met mictieklachten 90
3.9.1 Cognitieveblaas-ofmictietraining 90
3.9.2 Klinischemictietraining 91
3.9.3 Nachtelijkbedplassen(enuresisnocturna) 94
3.9.4 Trainingslocaties 98
3.10 Behandeling van functionele obstipatie 98
4 Kinderen met eetstoornissen 101
4.1 Inleiding 101
4.2 Het kind met eetstoornissen 102
4.3 Anorexia nervosa 105
4.3.1 Redenvooropname 105
4.3.2 Lichamelijkeverschijnselenbijeengrootondergewicht 106
4.3.3 Psychischeverschijnselenbijanorexianervosa 106
4.3.4 Socialeeffecten 108
4.4 Het opnamegesprek 108
4.4.1 Voorbereidingophetopnamegesprek 108
4.4.2 Afnemenvandeverpleegkundigeanamnese 109
4.4.3 Voorlichtingoverdeopname 110
4.4.4 Houdingvandeverpleegkundige 110
4.5 Het behandelplan 111
4.5.1 Berekeningvanernstvanvermageringenondergewicht 111
4.5.2 Detweefasenvandebehandeling 112
4.5.3 Opstellen van behandelplan bij normaliseren van eetpatroon en gewichts-
herstel 113
4.6 Uitvoeren behandelplan 114
4.6.1 Ondersteuningbijdemaaltijden 116
4.6.2 Ondersteuningbijdeverzorging 116
4.6.3 Ondersteuningvandeouders 116
4.6.4 Rapporterenvandezorg 118
4.7 Evalueren van de zorg 118
4.8 Het ontslag 119
5 Kinderen met onbegrepen klachten 121
5.1 Inleiding 122
5.2 Somatoforme stoornissen 122
5.2.1 Conversie 123
5.2.2 Pijnstoornis 124
5.3 Oorzaken 124
5.4 Diagnostiek en behandeling 125
5.4.1 Opvallendeaspecten 126
5.4.2 Dediagnostischefase 126
5.4.3 Debehandeling 127
5.4.4 Prognose 128
5.5 Verpleegkundige zorg tijdens opname 128
5.5.1 Voordeopname 128
5.5.2 Hetverzamelenvangegevens 128
5.5.3 Plannenencoördinerenvandezorg 131
5.6 Tot slot 135
6 Kinderen met ontwikkelings- en gedragsproblemen 137
6.1 Inleiding 137
6.2 Psychosen bij kinderen en jongeren 138
6.2.1 Symptomen 139
6.2.2 Behandeling 140
6.2.3 Opname 140
6.3 Depressie 141
6.3.1 Symptomen 142
6.3.2 Oorzaken 145
6.3.3 Behandeling 145
6.3.4 Opname 147
6.4 Aandachtstekortstoornis (ADHD) 147
6.4.1 Symptomen 147
6.4.2 Behandeling 149
6.4.3 Opname 150
6.5 Autisme en aanverwante contactstoornissen 150
6.5.1 Ontwikkelingsgebieden 151
6.5.2 Symptomen 153
6.5.3 Behandeling 155
6.5.4 Opname 156
6.6 Borderline persoonlijkheidsstoornis 157
6.6.1 Symptomen 157
6.6.2 Behandeling 160
6.6.3 Opname 161
6.7 Gedragsstoornissen 162
6.7.1 Symptomen 163
6.7.2 Ontwikkelingsgebieden 164
