kultura mira i geokultura razvoja balkana

181 Pages·2006·1.03 MB·Croatian

Ljubiša Mitrović · Milorad Božić
Božo Milošević · Đokica Jovanović
Srđan Golubović · Vesna Miltojević
Gordana Stojić · Dragana Zaharijevski
Nikola Božilović · Danijela Gavrilović
Branislav Stevanović · Snežana Spasić
Dragoljub B. Đorđević · Jovan Živković
Danijela Zdravković · Marijana Filipović
Dragan Todorović · Irena Veljković
Natalija Jovanović · Ljubinko Milosavljević
Suzana Marković Krstić · Lela Milošević
Mirjana Kristović · Aleksandra Kostić
Sandra Đorđević

KULTURA MIRA I
GEOKULTURA RAZVOJA BALKANA

Teorijsko-metodološke osnove makro-projekta
“Kultura mira, identiteti i međuetnički odnosi
u Srbiji i na Balkanu u procesu evrointegracije”

_____________________
priredili
LJUBIŠA MITROVIĆ
DRAGOLJUB B. ĐORĐEVIĆ
DRAGAN TODOROVIĆ

FILOZOFSKI FAKULTET – UNIVERZITET U NIŠU
INSTITUT ZA SOCIOLOGIJU

Niš, 2006.
KULTURA MIRA I GEOKULTURA RAZVOJA BALKANA
Teorijsko-metodološke osnove makro-projekta
“Kultura mira, identiteti i međuetnički odnosi u Srbiji i na Balkanu
u procesu evrointegracije”

Autori
Ljubiša Mitrović, Milorad Božić, Božo Milošević, Đokica Jovanović,
Srđan Golubović, Vesna Miltojević, Gordana Stojić, Dragana Zaharijevski,
Nikola Božilović, Danijela Gavrilović, Branislav Stevanović, Snežana Spasić,
Dragoljub B. Đorđević, Jovan Živković, Danijela Zdravković, Marijana
Filipović, Dragan Todorović, Irena Veljković, Natalija Jovanović, Ljubinko
Milosavljević, Suzana Marković-Krstić, Lela Milošević, Mirjana Kristović,
Aleksandra Kostić, Sandra Đorđević

Priređivači
Ljubiša Mitrović, Dragoljub B. Đorđević, Dragan Todorović

Izdavač
Filozofski fakultet u Nišu

Za izdavača
Momčilo Stojković

Glavni i odgovorni urednik
Vesna Lopičić

Recenzent
Zoran Vidojević

Kompjuterska oprema i dizajn
Darko Jovanović

Štampa
KRUG – Niš

Tiraž
300

ISBN 86-7379-099-9
SADRŽAJ

Predgovor 5

Skica makro-projekta “Kultura mira, identiteti i međuetnički odnosi
u Srbiji i na Balkanu u procesu evrointegracije” 7

Dinamika realizacije projektnih aktivnosti 2006-2010 11

Spisak istraživačkog tima i saradnika 15

SKICE POTPROJEKATA

1 Geokultura razvoja i kultura mira u Srbiji i na Balkanu
u kontekstu savremenih strukturnih promena 19
Ljubiša Mitrović, Milorad Božić, Božo Milošević,
Đokica Jovanović, Srđan Golubović, Vesna
Miltojević, Gordana Stojić

2 Identiteti u Srbiji i na Balkanu u procesu evrointegracije 41
Dragana Zaharijevski, Nikola Božilović, Danijela
Gavrilović, Branislav Stevanović, Snežana Spasić

3 Međuetnički odnosi i kultura mira na Balkanu 71
Dragoljub B. Đorđević, Jovan Živković, Danijela
Gavrilović, Danijela Zdravković, Marijana Filipović,
Dragan Todorović, Irena Veljković

4 Obrazovanje i etika mira na Balkanu 103
Natalija Jovanović, Suzana Marković Krstić, Lela Milošević

5 Kultura mira, mediji i modeli kulturne politike na Balkanu 117
Mirjana Kristović, Aleksandra Kostić, Sandra Đorđević

Selektivna bibliografija radova o Balkanu 133
Gordana Stojić

DISKUSIJE SA OKRUGLOG STOLA

Lj. Mitrović: Teorijsko-metodološke osnove projekta; Z. Golubović: O
identitetima u procesu evrointegracije; B. Milošević: Tri uporišne tačke
u pristupu kulturi mira; Danilo Ž. Marković: Kritičko promišljanje
globalizacije i evrointegracionih procesa kao bitno polazište naučnog
proučavanja kulture mira i međuetničkih odnosa; S. Miladinović: Socio-
strukturalni kontekst razvoja kulture mira; P. Georgievski: O neophodnosti
jasnog definisanja problema istraživanja, ključnih koncepata i metodološ-
kog aspekta istraživanja; V. Butigan: Vaspitanje omladine za mir;
S. Trpevska: Značaj analize informativnih sadržaja 151
Zbornik je pripremljen u okviru rada na projektu
KULTURA MIRA, IDENTITETI I MEĐUETNIČKI ODNOSI
U SRBIJI I NA BALKANU U PROCESU EVROINTEGRACIJE
(149014D)
koji podržava Ministarstvo nauke i zaštite životne sredine
Republike Srbije, a izvodi se na
Institutu za sociologiju Filozofskog fakulteta u Nišu
Rukovodilac Projekta 149014D
Prof. dr Ljubiša Mitrović
PREDGOVOR

Institut za sociologiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Nišu već
desetak godina uspešno istražuje kompleksnu problematiku vezanu za mesto
i ulogu kulture u savremenim društvenim promenama na Balkanu. Na
projektima Regionalna kulturna saradnja na Balkanu (1996-2000) i
Kulturni i etnički odnosi na Balkanu – mogućnosti regionalne i evropske
integracije (2002-2005) okupio je preko stotinu istraživača iz zemlje i
inostranstva i objavio preko 30 zbornika radova i zasebnih monografija.
U zborniku pred vama objavljuju se radni materijali vezani za novi
makro-projekat Kultura mira, identiteti i međuetnički odnosi u Srbiji i na
Balkanu u procesu evrointegracije (149014D), koji će Institut za sociologiju
realizovati u periodu 2006-2010. godina. Ovi materijali poslužili su kao
predložak za organizaciju okruglog stola na temu “Teorijsko-metodološke
osnove makro-projekta Kultura mira, identiteti i međuetnički odnosi u
Srbiji i na Balkanu u procesu evrointegracije”, koji je održan 02. i 03. juna
2006. godine na Filozofskom fakultetu u Nišu. Namera je bila da se kroz kroz
naučnu raspravu i kritiku istraživača i stručnih konsultanata izvrši
valorizacija i dalja dogradnja ponuđenih rešenja sadržanih u predlogu
teorijsko-metodoloških osnova makro-projekta Kultura mira, identiteti i
međuetnički odnosi u Srbiji i na Balkanu u procesu evrointegracije.
U nauci je svaka naučno utemeljena kritika poželjna i dobrodošla.
Ona pomaže naučnom napretku, što je pretpostavka društvenog razvoja i
emancipacije i omogućuje negovanje i razvijanje kritičke svesti aktera u
akademskoj zajednici.
U savremenosti sve više sazreva svest da je tranzicija kulture bitna
pretpostavka socijalne transformacije balkanskih društava, njihove
modernizacije i razvoja, izgrađivanja kulture mira, regionalne saradnje i
evrointegracije.
Zbornik pred vama sadrži: skicu makro-projekta sa dinamikom
realizacije projektnih aktivnosti 2006-2010, spisak istraživačkog tima i
saradnika, skice potprojekata, selektivnu bibliografiju radova domaćih i
stranih autora o Balkanu, kao i diskusije učesnika okruglog stola.
Zahvaljujemo Ministarstvu nauke i zaštite životne sredine Republike
Srbije na razumevanju značaja ove teme i podršci našem makro-projektu.
Uvereni smo da će istraživački tim, zajedno sa spoljnim saradnicima i
stručnim konsultantima, svojim stvaralaštvom i ovog puta opravdati
ukazano nam poverenje.

Rukovodilac makro-projekta 149014D
Prof. dr Ljubiša Mitrović

41
6
SKICA MAKRO-PROJEKTA
“KULTURA MIRA, IDENTITETI I MEĐUETNIČKI ODNOSI
U SRBIJI I NA BALKANU U PROCESU EVROINTEGRACIJE”
(2006-2010)

POTPROJEKTI

1. Geokultura razvoja i kultura mira u Srbiji i na Balkanu
u kontekstu savremenih strukturnih promena
(rukovodilac: prof. dr Ljubiša Mitrović)

2. Identiteti u Srbiji i na Balkanu u procesu evrointegracije
(rukovodilac: prof. dr Dragana Zaharijevski)

3. Međuetnički odnosi i kultura mira na Balkanu
(rukovodilac: prof. dr Dragoljub B. Đorđević)

4. Obrazovanje i etika mira na Balkanu
(rukovodilac: doc. dr Natalija Jovanović)

5. Kultura mira, mediji i modeli kulturne politike
(rukovodilac: doc. dr Mirjana Kristović)

OČEKIVANI REZULTATI NA PROJEKTU

Dosadašnja istraživanja društvenih promena na Balkanu, između
ostalog, omogućuju nam dva saznanja: prvo, da kultura nije nevina kada su u
pitanju procesi dezintegracije i sukoba na Balkanu i drugo, da je u praksi
petnaestogodišnje tranzicije uloga kultura podcenjena, u kontekstu
dominacije neoliberalne strategije društvenog razvoja. Savremeni Balkan i
njegovi akteri (elite) razapeti su između modernizacije i retradicionalizacije.
Novonastajuća društva u regionu imaju protivrečan “tranzitorni identitet”. U
njima je na delu strategija zavisne modernizacije postsocijalističkih društava
sa brojnim implikacijama na socijalnu strukturu, društvene odnose i razvoj.
Transdisciplinarno istraživanje uloge kulture u savremenim
društvenim promenama u Srbiji i na Balkanu može dovesti do relevantnih
rezultata i teorijski utemeljenih zaključaka o mestu i ulozi tranzicije kulture u
procesu modernizacije, razvoja i reforme postsocijalističkih društava.
Rezultati istraživanja na projektu mogu koristiti:
- za naučno razumevanje mesta i uloge tranzicije kulture u socijalnoj
dinamici savremenih postsocijalističkih društava i oblikovanje
teorijskog modela za izgrađivanje modernog građanskog društva na
Balkanu;
- za saznanje društvenih zakonitosti u funkciji sistemskih reformi i
evrointegracijskih procesa u Srbiji i na Balkanu;
7
- za izvođenje relevantnih sintetičkih zaključaka o odnosu geoistorije,
kulture i politike na ovom prostoru, o dejstvu kako racionalnih
strategija društvenih aktera, tako i iracionalnih faktora (matrica
“kolektivno-nesvesnog” /Jung/) u društvenim promenama na
Balkanu kroz istoriju i u savremenosti;
- za izgrađivanje nove koncepcije i modela kulturne politike u funkciji
razvoja multikulturnih društava;
- za izgrađivanje nove politike međuetničkih odnosa u cilju smanjenja
etničke distance i jačanja kulture mira među narodima na Balkanu;
- za reformu sistema obrazovanja i afirmisanje etike mira;
- za razvijanje strategije regionalne kulturne saradnje i afirmisanje
vrednosti modernog evropskog društva i evrointegracije;
- za očuvanje nacionalnih kulturnih identiteta i izgrađivanje njihovog
modernog, građanskog i pluralnog evropskog karaktera;
- razvijanje moderne koncepcije o Balkanu kao jedinstvenom
kulturnom prostoru na kome se susreću i prožimaju različite kulture i
izgrađuju nove strategije regionalne kulturne saradnje
- razvijanje strategije kulturne saradnje sa dijasporom u cilju očuvanja
nacionalnog kulturnog identiteta naših sunarodnika i njihove
kulturne integracije.

PREDMET, OPIS I ZNAČAJ ISTRAŽIVANJA NA PROJEKTU

Savremeni Balkan ima “moćnu ontologiju” (M. Todorova), bez čijeg
je razumevanja teško odgonetnuti dinamiku aktuelnih socijalnih, političkih i
kulturnih procesa u savremenosti. Bez obzira na preduzete tranzicijske
promene i evrointegracijske napore aktuelnih elita, on je još uvek ranjiv.
Nalazi se u senci sablazni geoistorije i u stanju nedovršenog rata i
neizgrađenog mira. Stoga je oblikovanje nove kulture mira i politike
multikulturalizma i etničke tolerancije, ključna karika moderne politike
razvoja i evorintegracije Balkana.
Kultura mira na Balkanu povezana je sa globalnim, regionalnim i
nacionalnim strategijama društvenog razvoja i prevladavanja strukturnih
nejednakosti u savremenom svetu. Izvesno je da nije moguć trajan mir među
narodima ako su socijalno fragmentisani i klasno porobljeni. Unutrašnja
sloboda građana i naroda uvek je, manje ili više, uslovljavala i njihovu
spoljnu slobodu i kvalitet međunacionalnih, međudržavnih i globalnih
odnosa, kao i obrnuto. Samo se u ključu socijaldemokratskog razvoja i
procesa regionalne i evropske integracije može očekivati napredak i mir na
Balkanu. Istraživanje racionalnih pretpostavki za razvoj, mir i
evrointegraciju Balkana smatramo jednim od najznačajnih izazova za
savremenu nauku.
U fokusu analize je uloga kulture u savremenim strukturalnim
promenama društava u Srbiji i na Balkanu, sa posebnim težištem na
istraživanju njene razvojne, civilizacijske i integrativne funkcije. U
predmetnom registru, kroz teorijsku problematizaciju, ali i empirijska
8
istraživanja, analiziraće se: osobenosti geokulture razvoja balkanskih
društava i njihov uticaj na integracione i dezintegracione procese –
retradicionalizaciju, modernizaciju i evrointegraciju Srbije i Balkana;
sudbina identiteta u procesu globalizacije i regionalizacije Balkana; kvalitet
međuetničkih odnosa i njihov uticaj na kulturu mira i saradnje među
balkanskim narodima; uloga obrazovanja kao faktora akulturacije i
socijalizacije i izgradnje etike mira; istraživanje modela kulturne politike u
službi multikulturalizma, kulture mira i regionalne saradnje.
Istraživanje će imati kako teorijski značaj u problematizaciji i
kritičkoj konceptualizaciji, redefinisanju ključnih kategorija savremenih
problema tranzicije kulture, modernizacije i razvoja, tako i za postuliranje
nove osnove za moguće izgrađivanje optimalnog modela politike
međuetničke tolerancije, kulturne politike, kulture mira i saradnje na
Balkanu i njegove evrointegracije.

PRIKAZ PREDMETA ISTRAŽIVANJA I OČEKIVANIH REZULTATA

Predmet makroprojekta je istraživanje osobenosti geokulture razvoja
i tranzicije kulture u savremenim strukturnim promenama društva Srbije i
Balkana i njihove regionalne i evropske integracije. Ključne istraživačke
dimenzije predmeta su: kulturni identiteti u procesu globalizacije i
regionalizacije Balkana, međuetnički odnosi i kultura mira u Srbiji i na
Balkanu; reforma obrazovanja u službi etike i pedagogije mira; modeli
kulturne politike, mediji i kultura mira, procesi saradnje i evrointegracije na
Balkanu.
Pored teorijskog značaja, rezultati istraživanja mogu imati
dijagnostičku i prognostičku funkciju za oblikovanje moderne strategije
društvene i kulturne akcije. Ti rezultati omogućiće otkrivanje realnih uzroka
brojnih dezintegracionih procesa, protivrečnosti i konflikata u sferi kulturnih
i međuetničkih odnosa, ali će i ukazati na aktere i moguće strategije i
instrumente demokratske političke kulture (modele kulturne politike, ulogu
reformisanog sistema vrednosti i obrazovanja, medije) u njihovom
prevladavanju, kao i u afirmisanju kulture mira i saradnje na Balkanu,
njegove modernizacije, razvoja i uspešne evrointegracije.
U našem istraživanju posebno će se istražiti značaj tranzicije kulture,
reformisanog sistema vrednosti, modernih oblika obrazovanja i socijalizacije
ličnosti, uloga nauke, modernih elita, univerziteta i medija za izgrađivanje
nove kulturne orijentacije društvenih aktera, za jačanje etničke tolerancije i
kulture mira i saradnje u Srbiji i na Balkanu.
Makroprojekat bi imao teorijsko-empirijski karakter i bavio bi se
sociološkim istraživanjem tranzicije kulture kao sastavnog dela strukture i
dinamike društva, ali i strukture ličnosti i identiteta društvenih grupa kao
aktera u procesima strukturnih promena u Srbiji i na Balkanu u kontekstu
njihove regionalizacije i evrointegracije. Rezultati istraživanja mogu biti
teorijski izazovni i relevantni za modeliranje modernog koncepta kulturne
politike i zasnivanje racionalne socijalne i kulturne akcije u funkciji jačanja
9
procesa regionalne i evropske integracije, ostvarivanja kulture mira,
formiranja i razvoja modernog građanskog društva na Balkanu i njegovog
napretka.
U okviru realizacije istraživačke strategije makroprojekta realizovaće
se dva empirijska istraživanja na sledeće teme:
1. Kulturne orijentacije, etnička distanca i kultura mira u Srbiji i na
Balkanu,
2. Protivrečnosti socijalizacije školske omladine u uslovima tranzicije
i kultura mira u Srbiji i na Balkanu.

ŠEST KLJUČNIH REČI KOJE KARAKTERIŠU SADRŽAJ PROJEKTA
- kultura mira
- identiteti
- međuetnički odnosi
- modeli kulturne politike
- Balkan
- evrointegracija

10