Heidegger i powszechna demobilizacja

257 Pages·2004·7.713 MB·Polish

by  Bogdan Baran

Heidegger
i powszechna
demobilizacja

Bogdan Baran
Heidegger
i powszechna
demobilizacja
inter esse
Kraków 2004
(C) Copyright by Bogdan Baran 2003
Zdjęcie na okładce
Andrzej Pilichowski-Ragno
ISBN 83-89448-11-4
Inter Esse, ul. Szlak 65, 31-153 Kraków
tel. [phone]
e-mail: [email protected]
www.inter-esse.win.pl
Druk i oprawa: Drukarnia Off-Print,
Kraków
Printed in fìjland
5
Zarys treści
[Filozofia nie jest...] 7
[Ta prezentacja...] 9
ŻYCIE, PRACA
Młodość: Messkirch, Freiburg, Marburg 13
Rektorat i później 19
Czasy powojenne 26
NAJWCZEŚNIEJSZA DZIAŁALNOŚĆ
Psychologizm i teoria sądu 31
O kategoriach u pseudo-Dunsa Szkota 34
Czas dla fenomenologii 38
DESTRUKCJA TRADYCYJNEJ ONTOLOGII
Fenomenologiczna ontologia wobec scholastyki 45
Nowożytność jako filozofia obecności 49
GŁÓWNE RYSY ANALITYKI JESTESTWA
Kategorie i egzystencjały 53
Trójjednia troski bycia-w-świecie 57
Czasowość jest sensem bycia jestestwa 65
Bycie-w-świecie jest transcendencją 70
ZWROT KU PRAWDZIE BYCIA
Co oznacza „subiektywizm” tej wczesnej ontologii? 77
Istota prawdy i prawda istoty 79
Dzieje bycia w metafizyce 86
PRZESŁANIE BYCIA DO METAFIZYKI
Pierwsze poczynania 95
Platońska idea dobra - koniec początku 104
Arystoteles - echo praojców filozofii 106
Rzymianie - filozofia imperialna 111
Średniowiecze jako spadkobierca Rzymu raczej niż
Grecji 115
6 Heidegger...
Nowożytny prymat rzeczy myślącej 119
U Kanta bycie przemienia się w przedmiotowość 126
Hegel - szczyt subiektywizmu 129
Nietzsche - kres subiektywizmu 136
Technika, zestaw dostawy 138
ZWINIĘCIE METAFIZYKI
Przezwyciężenie metafizyki 143
Gra o bezpodstawność 149
MYŚLENIE BYCIA
Bycie potrzebuje człowieka 155
Wydarzanie różnicy 159
Drugi zwrot? 163
PRASKOK DZIEŁA SZTUKI
Dzieło wystawia świat 169
Mowa myślenia i poezji 173
NIEBOSKA FILOZOFIA
Teologia jako nauka wiary 181
Bóg myślicieli i poetów 187
Misterium słowa i mistycy 191
WCZESNA RECEPCJA
Sprawa zwrotu - auto interpretacja 199
Inne głosy w sprawie zwrotu 205
Dialogicy i etycy 212
Teologowie 222
PO NOWOCZESNOŚCI
Myślenie jako przeciwność rozumu 231
Z dziejów ponowoczesnego bycia 234
Powszechna demobilizacja 237
Znikomek 241
SPIS literatury cytowanej i niektórych użytecznych
pozycji 249
INDEKS OSÓB 253
7
Filozofia nie jest tak prostą sprawą, jak można by sądzić
po jej literze. To chyba główna nauka płynąca ze stule­
ci jej historii. Zwłaszcza XX wiek włożył wiele wysiłku
w destrukcję filozofii jako nauki „pozytywnej”. Okazało
się, że pojęcia filozofii nie wytrzymują krytyki - też pro­
wadzonej przez filozofię. Po upadku naiwnej wiary w sy­
stemy nadszedł czas upadku naiwnej wiary w podsta­
wowe pojęcia, które demaskowano jako zbiór metafor.
Więcej nawet: okazało się, że aby uchwycić pojęcie, trze­
ba dotknąć jednostkowej rzeczy, by wypowiedzieć praw­
dę ogólną, trzeba zamilknąć, by rozważyć zło, trzeba
było stanąć poza dobrem i złem. Myśl popadła w stan
rozchwiania, które postmodernizm przyswoił sobie jako
zobojętnienie na „wielkie opowieści”.
Od lat dwudziestych XX wieku ukazywały się - i po­
śmiertnie ukazują się nadal - prace Martina Heideg­
gera, niemieckiego filozofa, który chyba najsilniej wpły­
nął na dzisiejszą myśl filozoficzną. We wczesnym okre­
sie podjął „kwestię bycia” i ambitny plan „destrukcji”
metafizyki, starając się pokazać, że nie potrafiła ona za­
pytać, czym jest owo bycie, czyli co to znaczy być. Poni­
żej opisujemy dzieje tego myślenia Heideggera o dzie­
jach filozofii i ich dramatyczny finał. Uprzedzając bieg
wypadków powiedzmy, że finał ten zawierał doprowa­
dzenie myślenia do milczenia. To jednak byłoby zbyt ła­
twe rozwiązanie - świadoma tego, że nie można nic po­
wiedzieć, filozofia jednak coś mówi. Ten dramat, do
którego Heidegger doprowadził, jest jego „zasługą”,
8 Heidegger...
a XXI-wieczna filozofia nie może go ominąć, bo jest
jego dziedzictwem.
Czy więc współczesna filozofia skazana jest na epi­
fanie zamiast dyskursu? Czy podejrzliwość wobec wie­
dzy pozytywnej musi prowadzić do zamilknięcia wobec
„prawdy bycia”? Gdyby było to tak proste, można by od
razu zamknąć interes.
9
Ta prezentacja „drogi myślowej” głównej chyba postaci
współczesnej filozofii, a mianowicie Martina Heidegge­
ra, następuje tak, jak to jest dzisiaj możliwe - z perspek­
tywy XXI wieku. Dzieje recepcji jego myśli, przebywszy
kilka osobliwych zakrętów, stają obecnie na nieco bar­
dziej twardym gruncie. Niebagatelną rolę pełni tu stop­
niowe udostępnianie jego wykładów uniwersyteckich,
których znajomość jest dla zrozumienia jego drogi myś­
lowej wprost niezbędna. Martin Heidegger znany jest
głównie jako autor Sein und Zeit {Bycie i czas), chociaż
ta wczesna jego rozprawa stanowiła tylko pewien etap
owej drogi. Poniższe przedstawienie stara się zachować
te proporcje.
Interesuje nas tu wyłącznie filozoficzny sens myśli
Heideggera, pod tym też kątem wybrane zostały nie­
które jej interpretacje. Wybór taki może wyglądać na
dowolny, ale nie sposób uwzględnić kilkutysięcznej już
listy rozpraw i artykułów na jej temat. Pominięta zosta­
ła sprawa wpływu Heideggera na dziedziny pozafilozo-
ficzne, na przykład na teorię literatury, językoznawstwo
czy hermeneutykę w sensie metody humanistyki. Samo
jądro myśli Heideggera zawiera sprawa owego słynne­
go „zwrotu” i „przezwyciężenia metafizyki”. Wiąże się
z tym najściślej także kwestia związku myślenia filozo­
ficznego i teologicznego, od samego początku głęboko
Heideggera obchodząca. Nie można tej kwestii pomi­
jać, kwitując ją stwierdzeniem, że odrzucał on (w filozo­
fii) ideę świata jako stworzonego.
10 Heidegger...
Związki z tradycją filozoficzną są poniżej omawiane
tylko w kontekście wyraźnego ich rozpatrywania przez
Heideggera. Pominięta została w zasadzie kwestia „He­
idegger a...”, wymagająca osobnego opracowania, jako
że myśl Heideggera niemal w całości ma charakter
„miłosnego sporu” z tradycją. „Powtarzaną” tradycję
Heidegger nie tylko „przetwarza”, ale i jej „wtóruje”.
Dopiero prześledzenie tego wtórowania mogłoby do­
pełnić obrazu przezwyciężenia metafizyki oraz ukazać
je - a także metafizykę - w świetle mniej jaskrawym, niż
to sugerują teksty samego Heideggera.
Tytuły prac podajemy przy pierwszym ich wymienie­
niu najpierw po niemiecku. Przy dalszych przytocze­
niach wszystkie tytuły mają brzmienie polskie. Skrót GA
i liczby w podanym poniżej kluczu do oznaczeń cytowa­
nych prac Heideggera wskazują numer tomu oraz datę
wydania danej pozycji w serii „Dzieł zebranych” (Ge­
samtausgabe), ukazujących się w wydawnictwie Vittorio
Klostermann, Frankfurt a. M. Tytuły innych cytowanych
w tekście dzieł znajdują się na końcu książki, gdzie po­
dano też niewielką listę najważniejszych prac o kwes­
tiach poniżej podjętych. W przypadku publikacji tłuma­
czonych na język polski cytaty pochodzą z przekładów.
Objaśnienia oznaczeń cytowanych w tekście prac Marti­
na Heideggera:
A Aufzeichnungen aus der Werkstatt, „Neue Zürcher Zei­
tung” 27.9.1959.
B Budować, mieszkać, myśleć, wybór tekstów pod red.
K. Michalskiego. Czytelnik Warszawa 1977.
BP Beiträge zur Philosophie. Klostermann Frankfurt a. M.
1989 [Przyczynki do filozofii, przeł. B. Baran, J. Mize­
ra. Kraków 1996].
E Einführung in die Metaphysik. Niemeyer Tübingen
1958 [Wprowadzenie do metafizyki, przeł. R. Marsza­
łek. Warszawa 2000].