Download hier de brochure Steun aan allochtone mantelzorgers

35 Pages·2009·1.37 MB·Dutch

Provinciaal
Integratiecentrum
Limburg
Steun aan allochtone
mantelzorgers
groeien in je job
“Ik zorg al een leven lang” “Zorgen voor je ouders, dat dóe je gewoon”
De radio ten huize van Antonietta opstoot van artrose. Daarvoor heeft De verpleegster is van Belgische zoals een traplift en een
Cicero is afgestemd op Radio ze vorig jaar nog in het ziekenhuis herkomst, maar spreekt heel goed inloopdouche. En langs
Internazionale. Deze lokale radio gelegen. Via de ziekenkas hebben Italiaans. “We zijn heel tevreden haar bed heeft mijn moeder
uit het Genkse – voormiddag in het ze toen een rolwagen en een rolstoel over haar. Moest het in de toekomst alles wat ze nodig heeft:
Italiaans, namiddag in het Spaans, gekregen. nodig zijn om haar meer te laten een draagbare telefoon,
Grieks of Nederlands – is haar komen, willen we dit graag. Nadeel een telefoonboekje,
manier om op de hoogte te blijven Antonietta kookt zelf voor haarzelf is wel dat je je dagschema moet haar medicatie en de
van nieuws uit de regio. en haar moeder. Een mix tussen aanpassen en moet maken dat de afstandsbediening van de
Belgische en Italiaanse gerechten. badkamer op tijd in orde is. Daarom tv. Want de tv, die staat dag
Ook het dienstencentrum De Halm Het is een passie voor haar. Als het blijf ik mijn moeder toch liefst zo en nacht aan.”
uit Genk zendt info uit via dat in de toekomst niet meer zal gaan, lang mogelijk zelf wassen.”
radiostation, zegt Rosaria Ciarlo, wil ze er wel over nadenken om Een medewerkster van
animatie-verantwoordelijke van het middagmaal voor haar en haar Een dagcentrum, waar de moeder het dienstencentrum De
dienstencentrum De Halm uit Genk. moeder bij het dienstencentrum overdag af en toe zou kunnen Bolster in Maasmechelen
“Bijvoorbeeld nieuwigheden over te bestellen. Ze heeft er al ooit verblijven, daar houden ze niet van. kwam Emine en haar
tegemoetkomingen of activiteiten gegeten, tijdens een infosessie over De moeder niet, maar Antonietta dochter ooit inlichten over
in het dienstencentrum. Want dat is Italiaanse pensioenen. Ze vond het ook niet. De moeder zou Antonietta mantelzorg. Ze zijn dan ook
de manier om oudere mensen hier lekker toen. Met Kerstmis kookt veel te erg missen. “Ze mist me nu goed op de hoogte. “Maar
te bereiken.” Het dienstencentrum Antonietta ook voor de hele familie. al, als ik ook maar even naar de tuin de meeste Turkse mensen
geeft ook een krantje uit, De Ze volgen dan echt de Italiaanse ga,” zegt ze. kennen de premies en
Horizon. Dit leest Antonietta ook. tradities. Geen vlees op kerstavond. andere voordelen waarop
De tafel niet afruimen, want kindje Een rusthuis is zelfs helemaal onbe- ze recht hebben niet,”’
Antonietta leerde het diensten- Jezus komt om middernacht langs, spreekbaar. “Daar hebben we nog Emine Zinkal met dochter Fadime en kleinzoon Emirhan voegt Fadime er aan toe.
centrum De Halm kennen via wanneer iedereen naar de nachtmis nooit aan gedacht. Het is zelfs nog
het project ‘Ouder worden in is. Zo zegt de legende. Want de nooit uitgesproken. Want waarom Emine Zinkal is 66 jaar en woont maaltijden van het OCMW, dat is Fadime komt als thuisverpleegster
Vlaanderen’. De verschillende mo- Italiaanse tradities in ere houden, zou het nodig zijn zolang ik nog kan samen met haar man. “Hij doet het geen optie. “De Turkse keuken is bij Belgische en Turkse gezinnen. “Ik
gelijkheden en diensten werden dat vinden ze belangrijk. Vooral zorgen voor mijn moeder? Over hoe niet meer zo goed als vroeger. Maar heel anders. De oude generatie eet merk verschillen op vlak van houding,
toen bekend gemaakt. Zo heeft ze voor hun moeder. Zij stelt het erg het verder moet als de zorg te moeilijk zolang hij kan roken en koffie kan bijvoorbeeld geen vlees, groenten en we hebben een andere mentaliteit. Als
ook Rosaria leren kennen. op prijs. wordt, hebben ze nog nooit gesproken. drinken is er geen probleem,” lacht puree, zoals de Belgen. Zij hebben wij thuis bezoek krijgen staat iedereen
En ze willen er ook niet over spreken. Fadime, de dochter van Emine. “Maar de gewoonte om uitgebreid te eten recht uit respect en als verwelkoming.
Antonietta, 68 jaar, zorgt voor haar Antonietta’s broer springt af en toe Antonietta wil enkel kwijt dat haar mijn moeder heeft hulp en verzorging en zullen nooit van eetgewoonte Bij de Belgische gezinnen is dit anders.
moeder, Genoveffa, van 88. In 1959 bij. Hij is de chauffeur van dienst, moeder geen 24 uur zou overleven in nodig. Ze is al zes keer geopereerd veranderen,” zegt de dochter. Ze zijn veel losser op dat vlak,” zegt ze
is de familie Lo Cicero van Sicilië want Antonietta heeft geen rijbewijs. een rusthuis. Ze is heel erg aan het aan haar been en nu kan ze niet meer lachend. Als het gaat om het wassen
naar Genk gekomen. “We zijn al Hij regelt ook de bankzaken en de huis gehecht. Ze heeft ook sinds ‘59 goed stappen.” Fadime: “Het dagelijkse huishouden van patiënten ondervindt ze ook
een leven lang hier. En we voelen andere administratie. En hij gaat af nergens anders gewoond. doe ik zelf. We hebben ooit geprobeerd verschillen. “Dit is nog een taboe bij
ons hier goed. Ook onze moeder. en toe voor hun naar de Fadime springt twee keer per dag om iemand in te schakelen via de Turken. Maar de Belgen hebben
Toen haar ouders nog leefden, winkel. Elke week moet binnen bij haar ouders. Ze zorgt ervoor dienstencheques, maar dat is niet zo dit gelukkig al heel lang geleden
keerden we nog regelmatig terug Antonietta zelf naar de dat ’s morgens het ontbijt klaar staat. goed gelukt. Belgen poetsen toch op doorbroken.”
naar Sicilië. Maar sinds 20 jaar niet specialist. Dan mag de Na het werk komt ze nog eens langs een andere manier als Turkse mensen,
meer. Zelfs niet op vakantie. Dan moeder bij een neefje voor het avondmaal. Ook doet ze de vinden we. Als het tijd is voor een En hoe denken ze over rusthuizen?
gaan we naar Spanje.” Vader Lo blijven. Maar voor de inkopen. “Mijn broer houdt zich af en grote poetsbeurt doen we een beroep “Mijn moeder kent wel enkele Turkse
Cicero was mijnwerker. In 1979 is hij rest neemt Antonietta de toe bezig met de tuin, ik zorg voor de op een goede kennis.” mensen die in een rusthuis hebben
gestorven. Daarvoor had Antonietta zorg voor haar moeder rest. Ik werk als thuisverpleegkundige gewoond. Maar bij ons zal dat nooit
ook al voor hem gezorgd. “Ik zorg helemaal zelf op. en heb twee kinderen. De zorg voor Thuis heeft Emine altijd volk. De gebeuren. Vroeger hoopte ik altijd
eigenlijk al een leven lang, eerst mijn moeder doe ik er met plezier twee kinderen en drie kleinkinderen, om dicht bij mijn moeder te wonen.
voor mijn vader en na zijn dood voor Of bijna helemaal. Want bij,” zegt ze. “Bij ons, Turken, is dat maar ook buren en kennissen komen Gelukkig is dat nu zo. Ik woon maar
mijn moeder.” één keer per week komt de normaalste zaak van de wereld. vaak op bezoek. Als de bel gaat, ziet vijf minuutjes ver. Zolang het goed
een verpleegster van het Zorgen voor je ouders, dat dóe je ze op een klein scherm wie aan de gaat met mij, zal ik mijn moeder
De mama is sinds enkele jaren heel Wit-Gele Kruis om de gewoon.” deur staat. “Zolang het mogelijk is blijven verzorgen. En als ik het niet
slecht ter been en hoort niet meer moeder in bad te zetten. blijft ze in haar eigen huis wonen,” kan, dan zal er een andere oplossing
goed. Voor de rest is ze nog perfect Dit sinds één jaar, op “Koken is wel altijd een probleem zegt Fadime. “We hebben aan het gevonden worden. Maar een rusthuis
gezond. Ze heeft af en toe wel een aanraden van de huisarts. geweest,” zegt Fadime. Warme huis enkele aanpassingen gedaan, zal het zeker niet zijn!”
Antonietta en haar moeder Genoveffa met Rosaria van
dienstencentrum De Halm
Steun aan allochtone
mantelzorgers

Provinciaal Integratiecentrum Limburg, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt

April 2009
1
Inhoud

Vooraf......................................................................................................................................................3
1. Algemene ondersteuning voor mantelzorgers....................................................................................5
2. Allochtone mantelzorgers....................................................................................................................7
3. Noden van allochtone mantelzorgers..................................................................................................9
4. Voorbeeldmethodieken en randvoorwaarden...................................................................................15
Bijlagen..................................................................................................................................................19

2
Vooraf

Mantelzorg is aanvullende, niet beroepsmatige hulpverlening aan bejaarden, zieken en andere
hulpbehoevenden. (Van Daele 2005)

Mantelzorg? Zorgen voor onze ouders? We doen dat gewoon. (Een Turkse mantelzorger)

Noden van allochtone mantelzorgers lopen grotendeels parallel met de noden van elke mantelzorger.
Maar door de migratiesituatie zijn er voor allochtonen bijkomende aandachtspunten. Daarover gaat
deze tekst, doel is diverse diensten in de zorg- en welzijnssector op de hoogte te brengen van de
situatie, wensen en bekommernissen van allochtone mantelzorgers en ze concrete voorbeelden mee
te geven van hoe ze hen kan ondersteunen.

Deel 1 geeft een omschrijving van mantelzorg en een overzicht van de algemene ondersteuning aan
mantelzorgers. Deel 2 gaat over allochtone mantelzorgers en hoe ze bereikt kunnen worden. Deel 3
geeft de noden en behoeften van de allochtone mantelzorgers. Deel 4 tenslotte komt met voorbeelden
van ondersteuning voor allochtone mantelzorgers.

De bijlage bevat een lijst met contactgegevens, ontleenbare materialen, onderwerpen voor
thematische infosessies, partners voor thematische infosessies en een bibliografie.

3
4
1. Algemene ondersteuning voor mantelzorgers

Mantelzorg is de zorg van kinderen, familie, buren en vrienden aan ouderen en aan
zorgbehoevenden. Mantelzorgers maken hen het leven aangenamer. Zij houden hen gezelschap,
doen boodschappen, brengen de oudere ergens naar toe, volgen administratieve zaken op of
fungeren als tolk. Mantelzorgers geven emotionele steun, praktische hulp en materiële steun .

De hulp en de zorg die men geeft aan zieke, oudere of hulpbehoevende mensen waarmee men een
familiale of vriendschappelijke band heeft, is vanzelfsprekend, spontaan, en vaak niet benoemd. Heel
veel mantelzorgers zien zichzelf niet als ‘mantelzorgers’ of benoemen zich niet op die manier. Het is
belangrijk dat het begrip mantelzorg meer bekendheid krijgt. Want mensen die zich niet (h)erkennen
als mantelzorger zijn waarschijnlijk ook niet bekend met de steunmogelijkheden van de overheid en
een aantal diensten.

Welke ondersteuning is er nu voor mantelzorgers? In de publicatie Mantelzorg ondersteunt!/
ondersteunde mantelzorg? maakt de Limburgse Provinciale Dienst Ouderen onderscheid tussen vier
vormen van ondersteuning:
 verenigingen voor gebruikers en mantelzorgers
 mantelzorgpremies
 actieve ondersteuning door professionelen
 indirecte ondersteuning door de overheid.

Verenigingen voor gebruikers en mantelzorgers
Er zijn vijf verenigingen voor gebruikers en mantelzorgers in Vlaanderen. Zij verzorgen de
belangenbehartiging van hun leden en bieden vormings- en ontmoetingsactiviteiten aan. Sommige
organisaties bevinden zich op landelijk niveau, anderen hebben ook regionale of lokale afdelingen. De
contactgegevens vind je als bijlage.
Mantelzorgpremies

Mensen in een thuiszorgsituatie hebben het vaak financieel niet zo breed en kunnen alle bijkomende
financiële middelen goed gebruiken. Een mantelzorgpremie is bovendien niet alleen een financiële,
maar ook een morele erkenning voor de inspanningen van de mantelzorgers.

Vlaamse zorgverzekering

Heel wat zieken, bejaarden of gehandicapten hebben veel verzorgingskosten. Wie niet meer voor
zichzelf kan zorgen, kan een vaste maandelijkse uitkering vragen aan zijn zorgkas. Hiermee kunnen
extra niet-medische kosten worden betaald. De uitkering kan aangevraagd worden door mensen die in
een tehuis wonen (125 euro) én door mensen die thuis wonen (105 euro). De uitkering wordt elke
maand gestort. Meer details over de Vlaamse zorgverzekering vind je in bijlage.

De mantelzorgpremie

In een aantal Vlaamse gemeenten en provincies bestaat er een mantelzorgpremie. Gemeenten die
een mantelzorgpremie toekennen, doen dit ofwel aan mantelzorgers van zorgbehoevenden die de
Vlaamse Zorgverzekering al ontvangen of net niet ontvangen. Vaak wordt ook een
inkomensvoorwaarde gekoppeld aan de premie. In Limburg zijn er meer dan twintig gemeenten die
een mantelzorgpremie toekennen.

Naast de gemeentelijke premies kennen ook de provincies Limburg en Oost-Vlaanderen een
mantelzorgpremie toe. Deze premies worden slechts toegekend als er voor de zorgbehoevende geen
tussenkomst is vanuit de Vlaamse Zorgverzekering.

Actieve ondersteuning door professionelen

Professionele hulpverleners kunnen mantelzorgers op een zeer concrete manier ondersteunen door:
 te helpen bij hun keuze om zelf te zorgen;
 het signaleren van (dreigende) overbelasting;
 emotionele steun te bieden;
5
 educatieve steun te bieden.

Dat geldt met name voor huisartsen en thuisverpleegkundigen, maar ook gezins- en
bejaardenhelp(st)ers kunnen dankzij hun vertrouwensrelatie en hun langere aanwezigheid in de
zorgsituatie passende ondersteuning bieden. Mantelzorgers en zorgverleners spreken best regelmatig
en open met elkaar zodat ze knelpunten aan elkaar kunnen doorgeven.

Indirecte ondersteuning door de Vlaamse overheid

Mantelzorg leidt vaak een verborgen leven in de intimiteit van de gezinnen. Door de groeiende
vergrijzing en de kosten die hieraan verbonden zijn, wordt mantelzorg in de ouderenzorg steeds
belangrijker. De overheid wil mantelzorg daarom meer ondersteunen via premies, maar ook door dit
thema op de sociale beleidsagenda te plaatsen en het publiek te sensibiliseren. Dit is op termijn niet
alleen een goede financiële operatie (om meer kosten te vermijden) maar beantwoordt ook aan de
wens van ouderen om in hun vertrouwde omgeving verzorgd te worden. Bovendien krijgen kinderen
en partners op deze manier de gelegenheid om (gedeeltelijk) zelf in te staan voor de zorg van de
oudere.
6
2. Allochtone mantelzorgers

Deze tekst brengt vooral Turkse en Marokkaanse mantelzorgers in beeld. In Zuid-Europese
(Italiaanse, Griekse, Spaanse) gemeenschappen bestaat eveneens een gelijkaardige zorgplicht van
kinderen voor hun ouders thuis maar minder met een expliciete verwijzing naar de godsdienst.
Moslims verwijzen vaak naar de Koran om aan te geven dat kinderen voor hun ouders moeten zorgen.

De mantelzorgers zijn vooral vrouwen van de tweede generatie of nieuwkomersvrouwen. Zij dragen
de dagelijkse zorg voor hun ouders of schoonouders. De mannen dragen bij door organisatorische
taken op te nemen (vb. visum aanvragen, financiële maatregelen treffen,…).

De wens van allochtonen om voor hun ouders te zorgen is sterk aanwezig. Maar de migratie
doorkruist vaak deze wens. In het thuisland worden meisjes opgevoed om bij het huwelijk in te wonen
bij de schoonfamilie, dus opgenomen te worden in de grootfamilie. Later worden zij vanzelfsprekend
de ‘mantelzorgster’ van de schoonouders. In Vlaanderen ontbreekt meestal deze grootfamilie. De
vraag naar mantelzorg verplaatst zich naar de eigen dochters (tweede generatie) of naar de
schoondochter (vaak een nieuwkomer).

In Vlaanderen werken veel allochtone vrouwen van de tweede generatie buitenshuis en wonen ze
niet meer in bij de ouders, soms zelfs niet meer in de buurt. Mantelzorg – zoals het vroeger
georganiseerd en beleefd werd van uit het grote gezin – is niet meer vanzelfsprekend. Bovendien
hebben de allochtone mantelzorgers minder kennis van de mogelijkheden in Vlaanderen om hun taak
te verlichten.

De spanning tussen het ‘willen’ en het ‘niet meer kunnen’ zorgen op de oude manier is groot én
belastend. Het thema bespreken met de oudere generatie is ook zeer moeilijk.

Hoe mantelzorgers bereiken?

Om allochtone mantelzorgers te bereiken doet men beroep op sleutelfiguren uit de verschillende
groepen. Belangrijke contactorganisaties zijn de federaties van etnisch-culturele minderheden,
zelforganisaties, allochtone vrouwengroepen, moskeeverenigingen, buurtwerkingen in allochtone
buurten, dienstencentra, de thuiszorgcoördinatoren, thuiszorgpraktijken of dokterspraktijken. Hier vind
je ook de sleutelfiguren. Contactgegevens vind je in bijlage.

Een goede mogelijkheid om mantelzorgers op te sporen is werken via de ouderen die deelnamen aan
de vormingsreeks ‘Ouder worden in Vlaanderen’. Deze vormingsreeks bereikte in Limburg een 50-tal
groepen ouderen van bijna alle nationaliteiten. Ook in de andere provincies werden deze reeksen
georganiseerd. De ouderen maakten in dit project kennis met het lokale zorgaanbod. De
integratiecentra of -diensten kennen de netwerken die zich daaruit hebben ontwikkeld.

Een gesprek met sleutelfiguren maakt het mogelijk kennis te maken met de gemeenschap van de
mantelzorgers. Er wordt hiervoor best voldoende tijd voorzien omdat voor deze gevoelige thema’s
vertrouwen een cruciale voorwaarde is. De sleutelfiguren kennen hun gemeenschap en de mogelijke
vragen en knelpunten. Het is belangrijk dat zij die aan de zorgorganisaties meedelen en kunnen
inschatten of hun ondersteuningsaanbod daaraan tegemoet kan komen. Uit ervaring is gebleken dat
mensen naast algemene informatie veel behoefte hebben aan het delen van hun praktische zorgen en
vragen.

Als er voldoende vertrouwen is, kan er eventueel een algemene infosessie over mantelzorg voorzien
worden, rekening houdend met de specifieke vragen die door de sleutelfiguren aangekaart zijn.
Misschien is het nodig verschillende contactmomenten te hebben met de vereniging of organisatie
vooraleer men ondersteuning door vormingssessies kan aanbieden. Soms is het aangewezen om
eerst andere activiteiten bij te wonen zodat het vertrouwen kan groeien tussen de vormingsaanbieders
en de allochtone gemeenschap.

Onderstaande lijst biedt een aantal thema’s die in deze gesprekken kunnen verkend worden en de
invloed van deze parameters op de concrete zorgverlening en de nood aan ondersteuning.

7
Wie zijn allochtone mantelzorgers? Impact op de concrete zorgverlening en op de
nood aan ondersteuning

Mannen of vrouwen? De taken als mantelzorger verschillen.

Zijn het allochtonen uit de eerste, tweede Hun bekendheid met de instellingen, hun
generatie? Of nieuwkomers? Van welk mogelijkheid om in het Nederlands te
herkomstland? communiceren zal verschillen.

Hoe oud is de mantelzorger? Hoe oud is de Aard en duur van de zorg kan verschillen.
zorgbehoevende? Wat is de zorgvraag?

Hebben de mantelzorgers zelf een gezin? Werken Hun beschikbaarheid zal verschillen.
ze buitenshuis? Wonen ze in de buurt van de
zorgvrager?

Welke religieuze achtergrond hebben ze? De vraag naar gepaste hulp aan de diensten zal
verschillen (voeding, persoonlijke verzorging, rol
van man en vrouw, communicatie,…).

Welke ervaringen zijn er al met professionele Afhankelijk van de (on)tevredenheid met het
zorgverlening aanbod zal attitude tegenover professionele
ondersteuning verschillen.

8