Table Of ContentColeccióTne:x tos
MaquetRaA:G
© HerederdoesL uiMsa rtíSna ntos
EdicionAeksa lS,. A .,1 991
LosB errocaldeeslJ a rama
Apdo.4 00-T orrejdóenA rdoz
Madri-dE spaña
Teléf6s5.65 61 1- 6564 91 1
Fax6: 564 99 5
ISBN:8 4-7600-700-0
Depósilteog aMl.: 8 .662-1991
ImpreseonA nzosS,.A .
Fuelnabra(dMaa drid)
LUIMSA RTSÍANN TOS
DIEZ
LECCIONESD E
EPISTEMOLOGÍA
-
EE.MM. 2º CICLO
BACHILLERATO
DE CIENCIASH UMANAS
Y SOCIALES
¡:/;.., �6t/15 &,12-!FL!/'lt�JVf:_/l.,�dJj(./ �
Pt J>¿;
AKAL
LECCIÓPNR IMERA
LA EPISTÉMICA
En laa rbeodlad el aU niversiddeaH da rvarnda ciaóq uelplrai
maveruan g orriómnu y litso.S usp adres, convdeenq cuieds oes
tratadbeau ns uperdotaleda oc,o snejarqoune e nc uanteos tuviese
enc ondiciodneve osl apro rs ís olsoe i nstaaslel om ásc ercpao sieb l
del av entandae lp rofesMoarn delrbotf,a mosmoa temático.
Permanecieansdiod mueantjeu ntao l a ventealng ao,r rinóon
tardeón asimairlc omplejacsu estiodnee gse omteríya áglebra.
Todoi bab iehna stqau eu nd íat uvoci ertdausd apsr ovocadpaosr
laa paricdieól na sn uevapsl umaost oañlesD.e cidcióo nsulctoanr
elp rofesMoarn delrbot.
-Me gustasraíbae- rl ed ijo-cuántdaism ensiotnieesn meins
nuevapsl umaCsa.d au nad ee llapsa recqeu e tideonsde i mensiones,
unaa lol argyo o traa l oa nchoc,o mos if ueruan p lanop,e roc omo
tambiéens táfno rmadpaosr f ialmentoess,p osieb qluet engaunn a
soal dimensión.
Despuédse unap equeñpaa usaa,ñ adió:
-Sine mbargos,it engeon c uentlaom uchoq uem e abrigan
duranltaen ocheh,a stsae rípao sieb qluet uviertarned si mensiones,
porl oe spesqause l as siento.
Elp rofesMoarn deblrots,i nd eciurn ap alabrtao,m óu nah oja
dep apeyl s ep usoa hacecrá lcousl.C onl ad istracpcrioópnid ael os
sabioqsu,e l esi mpidsea besri h abaln conu n gorrióon c onu n
alumnol,er espondió:
-En elm omentdoe lv ueol tupsl umanso t ienperno piamennit e
unan id osd imensio-nye sm irandloo sr esultaodbtoesn iddoisj,o
con seguridTaide-n:e1 n, 22Y5p. o rl an oche, cutaena dbroi gan,
no tienennid osn it ress,i n2o ,337.
El gorrión quedó perpleqjuoee, r app oesniseba qlnudeoa sí
fuespee,r ou n pocoe nfadaedxoc lamó:
-LuegoE ucildenso sh a engañado.
5
A loq uee lp rofesor Mandreelsbproontd ió:
-Talv ezp uedhaa blarsaes íp,e rod el oq uen op ueddeu darse
esq ueh a simpilficaddeom asiado.
l. EL FILÓSOFCOO NTRAE LE NIGMA
Esm uyp osiqbulese iB ud-ac omdoi cleal eyencdoan-tem
plabsaup ropoimob lifguoe,pr oar qeuneé lv eíeale nigdmeal
univeSrisp,oa .r alelalmoefsni tleó,sc oofnotse mspulpsar no pias
ideeasps o rqeunee llcarse veenrr e fleljava edrad yal dar ealidad.
Lofsi lóspoufeosssec,, o mporctoamnBo u daqsu ceo ntemspulsa n
ombÍigofisl osófqiuceno oss ,o no tra qcuoess aa bereso más
menotso rtueonsl ooqssu beu sclaacn i fyre als ecrdeetmlou ndo.
A veceeslf, i lócsoonfsoa tgordsaau v idaal ac ontempluamcbiión
licsailln,o grdaers altoqa uret a bni eant apdaor eycp eu,e dlel egar
av iehjaoc ieinndúot eislfeuse prozrco osn seguirlo.
Parcao mpleetlca ura daroh,o rpao demiomsa giunnaapr e r
sonqau el leaglca l adreobl o sqeunee lq uee stmáe ditaBnuddoa .
Podemlolsa maErlTl ees tiÉsgtoae.lc, o ntemeplel sapre ctdáec ulo
lam editabcúidóinvc aaa , q uedaalrg soo rprenydt irdaotd aer á
averiqguuéea slr o q ue pesatsáa nPdroo.n steco o nvendceqe ureá
loq ueB udeas tbáu scaensdu on av erdpaedr dicdoanl, ac ual
estuevnco o ntaycp taor,ea l lsoes umeregnle ac ontempldaec ión
loq uee stuevnoc ontacto con aqEulTe elsltaei ngev ole rdad.
cladreobl o sqfuree naBt ued easp aralaelel poi stemfórleoanglto e
filósNootf eon.d croám moi siiónnt ervseinncioor n,s tqautheaa ry
unap asidóenv erdya udn m étodo cquureci oonssoi esnnt oe
miraalrr edesdionerona, u toconteSmepgluaoirbrssáee .r vsaun do
actuacrieócno,n strsuuypsea nsdoos , asnuoastfi arnmdaoc iones,
loq ufei nalmleeln lteeva ac roán sturnsu iimru ldaecs ruco o mpor
tamieinnttoe leEclte upails.t empóelromgaon edciesrtáa snitne ,
implicdaelr asm ea,n emráas t écnica spiocnsa ieebrnll aet ,e nta
ciódnec onveretnli arc soem peteensdc eicaci,rr e,ua nraf ilosofía
opuesta.
El aguTaal edse
Aristóctoenloeclsía aa f irmadceiT óanl edseq ue« todeos
aguaN»o.h ayc onocimdieeq nutes oes intsioersper epnodtria dlo
afirmaccoimóosn u,c ehdoeyc uanudnoo d en uestcroonst empo-
6
ráneloaos y peo prr imveerzaS. a bemeonsc ,a mbiqou,le a m editó
·
largampeanrtsaea bseier r vae rdayd,es reag ún plalreeagcl óea ,
concludseqi uóene rpal ausaiubnlqepu,oe rr a zonnoed se tlo do
coincidceonnlt aedsse T ales.
Podemiomsa giqnuaeAr r istóitleulmeisn,pa odrso up ropio
ombliegsdo e,c ipro,ra queildleata a snu ydae q uee lm undeos
unac ossae nsyar teal ativbaimeehnne cthea ,a l lacl oengcól usión
deq usei e la guease le lememnátsao b undayne tlme e diaot ravés
declu aslet ranslmavi itdeda e,b esreíerale lemepnrtiom orLdoi al.
qusei gniqfuirece ad uljaposo sibliddela ard eeasl iald aapsdo sibi
lidaddees su p ropoimob licgoom,o p udiehraocne roltor os
muchoesn,t erlel Eousc lides.
Pereole pistemaócltoungaoosl e p reocnuipp oac noim ucho
des il aa firmacdieTó anl erse,c ogpiodArar istóetsoe n loev se,r
dadecroas,qa u ep,o ort rpaa rtneu,n csaes abrpáu,ed se penddee
loq uee ntendpaomoras g unao,d el oq uec reemqousee ntende
mosL.o q uel ei nteerlees pai stemaóllc oognos,t rduecs tiomru la
croessa, v ericgóumatoru vToa ldeesM ileltoqo u eb iepnu diera
llamaurnsaoe cu rrceain.E le pistempóelnosgqaour leáo h izaop o
yándoesned etermimnoaddeolseo nsd ,e termicnaatdeagso rías
concepteunas luee sst,pi elros odniaclha;o n uesmtordoo a,p o
yándoesnse up ropoimob liCgoone. s thoe motso pacdooen lp ri
mero mblifgiol osóefloi mcbol,id geoM i leyt eol p rimtellare r
epitsémiqcuoec onocemos.
Comoi lustrpaocdieómnao vse ntluors airg uiente:
Talheasp asaadl oah istcoormiloao q uep odrdíean ominarse
une xpeernts oo mbrpause,s qtuoee rcaa padzeu tilizpaarrlaa s
calcullaaa lrt udrema o numenitnoasc cesdiepb ilreásm,i ddee s,
árboqlueeas l arhgoarni zontaslusm oemnbtpreoa rl ocsa mpos.
Quel arse giodnele asa ltuirnaa,c cescieblleesst,e s speurd ieran
medidcaossn ó lloaa yuddaeu nb asthóinn caedneo ls ueleoq,u i
valaís ae cra padezu nilrot elúyrl iocc oe leUsn tape r.o porciona
lideardia n didceiq ou ea mbacso snaose sttáont almdeenstceo
nectadas.
Queé stfau elraia d ea-nsúuco lmebol,is geco o,m pruceobsnau
geometErlcí oan.o cTiedoor edmeaT aldeisc «eT:o dtor iángulo
rectánegsutiláno s cerniu tnoas emicircunlfoqe urseei ngcniiafi»c,a
quel ah ipotedneurlse ac tánsgecu olnov ieenre tlde i ámedterl oa
circunfeErlre enscuilapt.oa ddroeí nau nciaasríEs:let riángulo,
unaf iguqruaes ec orats aím ismhaa sttraev se ceessc, o mpatible
7
colna c ircunfeqrueneno sc eci oar,jt aam aás sím ismsai,nq ou see
contiinnúfai nitaLmoce onmtpeu.e psotrso e gmenfitnoists oes
inseerntu an af iguirnaf inyi ltoma e,n sursaebi lnes eerntl ao
inconmensurable.
Ela gueal,m ásc ícldietc ood looses l emeqntuoeTs a lpeosd ía
conoceenrv,u ellocvsae m inionsf inqiuteeol hs o mbyrl ean atura
lezpau edseeng uEinrl .am entdeeT alelso,ms u ndo(s¿ reea l
idea¿lf?i,ne ii tnof in¿imtaot?e,yr eisapli ristetu oaclap?no) r l o
menoesnt rpesu ntporsi vilelgoqi uanedo od se,jd aes eurn ap refi
guracpiróencd oezcl a rtesidaenclio snmtoae cnttlora ee x tenys ión
elp ensamiento.
Enf ienn,e lt aldleeM ri lettaol,el peirs temoslemó agniecjoa,n
comom ediacfiuónnd amelnapt rapolo rciy lóani nspcciróinL.a
inscriqpuceni oóe nsl, a i dentniidl aafd u sieósun n,a c ategoría
importanqtuíehs oiysm iag fuuen cionando.
II.E LS ABERC IENTÍFICO FRAELN STAEB ERC OTIDIANO
Elc ientpírfeitceocn adveua nra f osean tsrues abyee rl s aber
cotidiqaumneuo c,h vaesc deesg rdaednao minásnadbovelurol gar.
Esu nap osicmiaónni qmuueyaf recueYn etsqe u.ee lc ientífico,
comoc astio dlaasp se rsoqnuaess e c receunl tas, cao lnas idera
cienccoimaou nm onumengtroa ndiqouselo ah umanihdaa d
levanftraednaolt oels l ansoasb ecroetsi diCaunaolsq.mu aineur al
defi losocfíoam enzcaornuá n aa labamnuzyra e tóarl iacesax ce
lencdieaslsa bceire ntífico.
Frenate es tloaa, c tietpuids tépmriaccatl ia«c eap ojléaa» b,s
tenciCóonm.ol aasd ulacail oanc eise nncois ao nc ienycs iila a,
ciencia eispn otrpe rreessean ctoamruosn eap roducdceis óanb e
rest,a mbiiénnt ereelss aab ecro tidiqauneeo s,u nai ndudable
fuendtese a berUensav. e dze cidlia«d eap odjeél »o vsa lorneos ,
tievnael uonrad iferjeenrcáiraqd uesi acbae Crueasn.d eole piste
mólosgeoe ncuecnotnru an af órmucliae ntníofiv ceea n,e lulna
oscuarroc adnemo a ravislilnuaons ar, e lacqiuóetn a mbieéxni ste
enl av idcao tidLiaacn iae.n ccoimaeo,l s abveurl gpaure,de es tar
lledneat rivialidades.
8
Parpao neurne jempplood,e mos melnalc eidoyen O ahrm y,
consqtueeh ayc iendteoc sa ssoesm ejantes:
I=D/R
dond«eIe »sl ai ntensdield aca odr rideenplto et enqcuiceai lr cula;
«D»l,ad iferdeenp coitae nyc i«aRll»a r, e sistdeecnloc nidau ctor.
Pereos tfaó rmuqluape,a rebcreo tdaearlb isdmeosl a benroe, sn i
másn im enoqsu el ai ntuiccoitóind qiuaene alh ombrheai do
ponieenndc ol aarl ool ardgeos ue xperipeenrcsioyanc aoll ectiva.
Cuandeonc laqsuee rcíoam,po r ofestorra,n smmiistl,il ra mémos
lefsl,u iddeso asb deerl am anemráase ficsaazbq,íu ae teqnuder ía
teneenrc uenptoarl, o m enodso,sc osfausn damentales:
a)q ule ad iferdeenn ciivaed lese asb eenrt lroeas l umnyoy so
habdíeas elros uficienatmepmlepinuate,aes m ásd iferen
ciam,á sf áceirlea l t ránsito;
b) quee ld esinptreerséusm dielb olasel umnsoems a nifestaría
enf ormdaer esistyeq nucseii aa q,u eérlaa l ttoe,n dqruíea
compenscaornel lno i vdeelql u ey op artía.
Peraop ,o cqou es ep iensseve e,r qáu ee strae lactieórnn aria
puedgee neralyis zeaarpr lsiec aac daam ptoasdn i vercsoomseo l
periodliase mmoi,s dieóm ne nsaljael si,t ereattIcu.nr cal,hu asyo
casdoess educqcuipeóu ne den estuduinca arssdoeel alc eodyme o
OhmP.o rl om enoesls, e ducatcotrcú oam soi n oc onocliale esye.
Lalse ydeesl am ecáncilcáas tiicean en cmouncehxaisco onne s
lav idcao tidiya,an uan,q aul eo csi entínfiolc eogssu srteec ono
cerlesom ,u yp robaqbulene o s eamná sq ueu nat ransformación
inconscPireonptoenc.go om,ao d iestraqmuiseee pn rtooc,au prlei
calra lse ydeesml o vimiedneNt eow toan l ap ropaicac icóon
tidiana.
Fórmullaesy,ee sst,r ucctiuernatssí fioicnsa osm órcfoinlc aass
acciocnoetsi diYa cnoamsoe. lc ienthíafis ciodn oi ñaon tqeuse
cient(í¿finecoso t Pái ageetlh oerni zoenntl eam?sá) s,e laboradas
metodolvoagmíoaasse nconhtárbairit nofsa ntAi vleecste.es n e
mose lt estimhoinsitoó Lraiq cuoí.m iocrag ánrieccais buee m pu
jódne finietniu vnao u tobdúeLs o ndryeK se,k udleés cueblar nei
lldoeb encelnaao p,e rtduelr ava í rae apla rlaaq uímiocrag ánica
y lai ndusqturevi aaa promovmeire,n terlsa asb aidoo rmilado
anteelf uegdoel ac himesneed ae jlal evpaorrf antasías ado
lescentes.
9