azərbaycanda ali baş komandanlıq institutunun heydər əliyev mərhələsi

731 Pages·2017·3.49 MB·Turkish

Azərbaycanda Ali Baş Komandanlıq institutunun Heydər Əliyev mərhələsi
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI
SİLAHLI QÜVVƏLƏRİNİN HƏRBİ AKADEMİYASI
Mehman Süleymanov
AZƏRBAYCANDA ALİ BAŞ
KOMANDANLIQ İNSTİTUTUNUN
HEYDƏR ƏLİYEV MƏRHƏLƏSİ
“Elm və təhsil”
Bakı - 2018
1
Mehman Süleymanov
Ön sözün müəllifi
və elmi redaktor: Əli Həsənov
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
ictimai-siyasi məsələlər üzrə köməkçisi,
tarix elmləri doktoru, professor
Məsləhətçi : Heydər Piriyev
Silahlı Qüvvələrin Hərbi Akademiyasının
rəisi, general-leytenant
Rəyçilər: Elçin Əhmədov
Siyasi elmləri doktoru, professor
Vüqar Səlimov
Fəlsəfə elmləri üzrə fəlsəfə doktoru
Mehman Süleymanov: Ehtiyatda olan polkovnik,
tarix elmləri doktoru. - Azərbaycanda Ali Baş Komandanlıq
institutunun Heydər Əliyev mərhələsi
Bakı, «Elm və təhsil», 2018, 728 səh.
Kitab Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin rəh­
bərliyi altında Azərbaycanın müstəqilliyinin möhkəml ən d i r il mə si və hərbi

təhlükəsizliyinin təmin edilm əsi, Azər baycanda Ali Baş Ko mandanlıq insti­
tutunun real şəkildə form alaşdırılması sah əsindəki tarixi fəaliyyətinin, onun
rəhbərliyi altında Azərb ay canda ordu quru cu luğu si ya sətinin hazırl an ması
və uğurla həy a ta keçirilməsi məs ə lə lə ri nin araş dırıl masına həsr edilmişdir.
ISBN 978­9952­8176­0­7 © «Elm və təhsil», 2018
2
Azərbaycanda Ali Baş Komandanlıq institutunun Heydər Əliyev mərhələsi
ÖN SÖZ
XX
əsrin sonlarında yenidən müstəqilliyini bərpa
etmiş Azər baycan Respublikasında hüquqi, de­
mokratik dövlət quruculuğu və vətəndaş cəmiy­
yətinin inkişafı istiqamətində həyata keçirilən siy a si islahatlar
strategiyası ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır.
Azərbaycanın ən mürəkkəb və taleyüklü dövründə döv lətə rəh­
bərlik etmək məsuliyyətini öz üzərinə götürmüş bu görk əmli döv­
lət xadimi xilaskarlıq və quruculuq missiyasını şə rəf ə yerinə ye­
tirməklə xalqımızın tarixində silinməz izlər qoym uş dur. 1990­cı
illərin əvvəllərində yaranmış tarixi şərait Azərb ay can da hü quqi,
demokratik siyasi sistemin və vətəndaş cəmiyy ə tinin form a­
laşması, xalqımızın vahid amal, milli­mənəvi dəyərlər ətrafında
sıx birləşməsi, ictimai həmrəyliyin yaradılması və ölkən in bazar
iq tisadiyyatı yolu ilə inkişafına nail olunması və müstəq illiyin
mü da fiəsinin təşkili üçün çoxşaxəli islahatlar strateg i ya sının
hazır la naraq həyata keçirilməsini zəruri edirdi. Azərbaycanı da­
yanıqlı ict imai­siyasi sabitliyə malik olan, müstəqil, demokratik
və dünyəvi bir ölkə kimi dünyaya tanıtmaq hakimiyyətin qarşı­
sında mühüm vəzifələr qoyurdu. Lakin həmin dövrdə iqtidarda
olan qüvvələr xalq ı ümummilli maraqlar ətrafında səfərbər edən,
onun kimliyini, yaratdığı dövlətin və siyasi sistemin xarakteri­
3
Mehman Süleymanov
ni, mənəvi dəyərl əri ni qoruyub saxlayacaq məqsədyönlü siyasət
hə yata keçirə bilmədi. Keçmiş ictimai­siyasi sistemdə formalaş­
mış bü tün dəyərlərdən, o cümlədən elmi, intellektual və mənə­
vi poten sialdan kütləvi şəkil də imtina meyli cəmiyyətdə ciddi
siyasi­ide oloji boşluq yaratdı.
Bu cür həssas bir dövrdə respublikada hökm sürən hərbi­ si­
yasi böhranın aradan qaldırılması, ictimai və hərbi­siyasi sabitli­
yin ya ra dılması, demokratik siyasi sistemə və bazar iqtisadiyyatı­
na keç i din təmin edilməsi məqsədilə çoxşaxəli islahatlar aparmaq
səriş tə sinə malik, əhalinin əksəriyyəti tərəfindən dəstəklənən
milli liderə eh tiyac olduğu özünü göstərməyə başladı. 1993­cü
ildə görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin yenidən siyasi ha­
kimiyyətə qa yı dışından sonra Azərbaycanda hüquqi, demokratik
dövlətin və və təndaş cəmiyyətinin yaradılması istiqamətində el­
mi­nəzəri əsas la ra söykənən siyasi islahatlar strategiyası həyata
keçirildi. Bu is la hatlar xalqımızın dövlət müstəqilliyinin möh­
kəmləndirilməsi, resp ublikamızın demokratik yolla inkişafına
nail olunması, hüquqa, ədalətə söykənən vətəndaş cəmiyyətinin
əsasının qoyulması, ins an ların azad, sərbəst yaşaması və qanunun
aliliyinin təmin edilm ə sində böyük rol oynadı.
Azərbaycanın müstəqil milli inkişafı ilə bağlı Heydər
Əliyevin siyasi dünyagörüşü və konseptual yanaşması ilk dəfə
hələ SSRİ dağılmamışdan qabaq ­ 1991­ci ilin əvvəllərində Azər­
baycan parl a mentinin tribunasından dediyi fikirlərdə öz əksini
tapmışdır. Onun həmin dövrdə parlament müzakirələrində səs­
ləndirdiyi təkl if və mülahizələr müstəqilliyə doğru uzanan yolda
irəli sürülən ye ganə rasional, praqmatik və uzaqgörən fəaliyyə­
tin parlaq nümun əsi idi. Heydər Əliyev 1993­cü il iyunun 15­də
Azərbaycan Resp ublikası Ali Sovetinin sədri seçilərkən respubli­
kanın demokratik yolla inkişafının zəruri olduğunu vurğulayaraq
4
Azərbaycanda Ali Baş Komandanlıq institutunun Heydər Əliyev mərhələsi
bildirmişdir: “Müs təqil Azərbaycanda demokratiya inkişaf etdi­
rilməlidir. Siyasi plüralizmə geniş yol verilməlidir. Azərbaycan
Respublikasında Kons titusiyanın pozulmasına, qanun pozuntula­
rına yol verilm ə mə lidir. Dövlət quruculuğu və cəmiyyətin forma­
laşması məhz de mokratik prinsiplər əsasında olmalıdır. Siyasət­
də və iqtisadiyyatda sərbəstlik, hürriyyət, insan azadlığı, insan
hüquqlarının qorunması və sərbəst iqtisadiyyat, bazar iqtisadiy­
yatı prinsipləri bərqərar olm alıdır”.
Ümummilli lider respublika Prezidenti seçildikdən sonra
1993­cü il oktyabrın 10­da Andiçmə mərasimindəki çıxışında
da müst əqil Azərbaycan dövlətinin demokratik dəyərlər əsasında
inkişaf edəcəyini bir daha bildirərək demişdir: “Müstəqil Azər­
baycan Resp ublikasının qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri
respub li ka nın dövlət quruculuğunu təşkil etməkdir. Bizim yolu­
muz ayd ın dır, bunu dəfələrlə bəyan etmişik. Yolumuz demokra­
tiya yoludur. Müstəqil Azərbaycanda demokratik, hüquqi dövlət
qurulmalıdır. Azərbaycan dövləti demokratik prinsiplər əsasın­
da fəaliyyət göst ərməlidir, öz tarixi ənənələrindən bəhrələnərək,
dünya dem ok ra tiyasından, ümumbəşəri dəyərlərdən səmərəli is­
tifadə edərək, dem okratik dövlət quruculuğu yolu ilə getməlidir”.
Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra Azərbaycanın
mill i inkişaf siyasətinin, gələcək ictimai­siyasi, sosial­iqtisadi və
mə dəni­mənəvi inkişafının əsasları qoyuldu, daxili və xarici siya­
sətin məqsəd və vəzifələri, prinsip və xüsusiyyətləri, əsas istiqa­
mətləri və prioritetləri müəyyən edildi.
Antiazərbaycan mövqe tutan daxili və xarici dairələrin təxri­
bat larına baxmayaraq, Heydər Əliyevin respublikada ictimai­si­
yasi sab itliyi bərpa etməsi demokratik islahatların aparılması
üçün əlv e rişli şərait yaratdı ki, bu, həm müstəqil dövlət qurucu­
luğu pro seslərinin sürətlə getməsində, həm də yeni iqtisadi­siyasi
5
Mehman Süleymanov
sis te min formalaşmasında mühüm rol oynadı. Heydər Əliyevin
haki miy yə tə gəldiyi ilk illərdə milli birliyə qarşı yönəlmiş hər­
bi­siyasi təh did lər respublikada daxili sabitliyin, ictimai­siyasi və
sosial­etnik təhlükəsizliyin təmin olunmasını, vətəndaş həmrəy­
liyinin yaradılm ası və digər ciddi məsələlərin həllini tələb edir­
di. Buna görə də siyasi islahatlar aparılarkən milli təhlükəsizlik
sisteminin mühüm tərkib hissələrindən biri olan ictimai­siyasi,
sosial­etnik təhlükəs iz liyin təmin edilməsi, cəmiyyətdəki köklü
dəyişikliklərin xalqım ı zın maraqlarına təsirinin öyrənilməsi və
nəzərə alınması vacib amillərdən biri oldu.
Azərbaycanda ictimai­siyasi sabitliyin, qanunçuluğun və
vətən daş birliyinin təmin olunması siyasi islahatların əsas hə­
dəfərindən birinə çevrildi ki, bunun da nəticəsində respublikada
hökm sürən xaos və dağıdıcı qüvvələrin cinayətkar fəaliyyəti ara­
dan qaldırıldı, dövlət və cəmiyyət həyatının bütün sahələrini əhatə
edən quru cu luq işləri vüsət aldı. Heydər Əliyevin xalqı səfərbər
edərək öz ar xa sınca apara bilən lider olması ilə yanaşı, müstəqil
Azərbaycan dövlətinin qurucusu kimi yaradıcı şəxsiyyət keyfiy­
yətləri yenidən bariz şəkildə təcəssüm olundu. Ümummilli lider
mürəkkəb xarici­siyasi vəziyyətdə, yeni dünya nizamının tələblə­
rini və geosiyasi reallıqları nəzərə almaqla Azərbaycan dövlətinin
milli inkişaf strat egiyasını müəyyənləşdirdi və elmi­siyasi, tarixi
cəhətdən əsasl andırdı.
Respublikanın milli təhlükəsizliyinə qarşı yönəlmiş təhdidlə­
rin aradan qaldırılmasının əsas və ən mühüm şərtini ictimai­siyasi
sa bitliyin təmin olunmasında görən Heydər Əliyev bəyan edirdi
ki, nəyin bahasına olursa­olsun ölkə daxilində xaos və qarşıdur­
ma cəhdl ərinə qarşı qətiyyətli mübarizə aparacaq, qanunçuluğu
və mill i dövlətçiliyi möhkəmləndirmək üçün bütün imkanlardan
isti fa də edəcəkdir. Buna görə də müxtəlif vaxtlarda daxili və xa­
6
Azərbaycanda Ali Baş Komandanlıq institutunun Heydər Əliyev mərhələsi
rici dairələrin ölkəmizin konstitusiya quruluşunu sarsıtmaq, ic­
timai­siy asi sabitliyi pozmaq, etnik münasibətləri kəskinləşdir­
mək cəhdl ə ri baş tutmadı və həmin hadisələr zamanı aydın oldu
ki, siyasi isl ahatlar ölkədə səmərəli dövlət idarəçiliyi sistemi, da­
yanıqlı ictim ai­siyasi sabitlik yaratmışdır.
Müstəqil dövlətin siyasi­ideoloji əsaslarının, idarəçilik mexa­
niz minin yaradılması və milli inkişaf konsepsiyasının formal aş dı­
rılması istiqamətində Heydər Əliyevin gördüyü işlər bir tərəfdən
Ermənistanla hərbi qarşıdurma, digər tərəfdən isə Azərbaycanı
tə sir altında saxlamaq istəyən daxili və xarici güclərlə kəskin
müba rizə şəraitində baş tutmuşdur. Lakin ümummilli lider bu çə­
tin lik lərə baxmayaraq, özünün şəxsi nüfuzu, siyasi uzaqg örənliyi,
bö yük idarəçilik təcrübəsi sayəsində bütün milli resursları vahid
amal uğrunda səfərbər etmiş, Azərbaycanın dövlət müstəqilli­
yini qoruyub saxlayaraq, onu sabit inkişaf yoluna çıxarmış və
müstəqil subyekt kimi beynəlxalq aləmlə sıx inteqrasiyasına nail
olmuşdur.
Heydər Əliyevin xalqımız qarşısındakı mühüm tarixi xidmət­
lə rindən biri də onun tərəfindən Azərbaycanın hərbi təhl ükəsizlik
si yasətinin əsaslarının haz ır lanmasıdır. Hərbi təhlük ə siz liyin tə­
min edilməsində Ali Baş Ko mandanlıq institutunun formalaşdı­
rılması da Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır.
1993­cü il noyabrın 2­də Heydər Əliyevin radio və televiziya
ilə Azərb aycan xalqına müraciətində ordu quruculuğunun əsas­
la rı na dair dəyərli ideyalar irəli sürülmüşdür. Zəngin dövlətçilik
təfək kürünü və təcrübəsini özündə əks etdirən bu müraciətdən
irəli gələn vəzifələr həyati olmaqla yanaşı, həm də Azərbaycanın
real lıqlarını əks etdirirdi.Strateji planda ordu quruculuğunun isti­
qa mətlərini müəyyənl əş dirəcək elə bir məsələ yoxdur ki, bu mü­
raciətdə öz əksini tapm a mış olsun. Ordu və dövlət, ordu və maddi
7
Mehman Süleymanov
baza, or du və mənəviyyat, ordu və xalq, ordu və milli kadr lar,
or du və niz am­intizam kimi mühüm məsələlərin əhəmiyyəti,
onların həlli yolları həmin müraciətdə son dərəcə aydın şəkildə
qiymətlənd iril mişdir. Ulu öndər müraciətində xalqımızı Vətənin
müdafiəsi kimi müqəddəs vəzifə ətrafında birləşməyə çağırdı ki,
bu da ictim ai fikirdə böyük əks­səda doğurdu. Müraciətdən sonra
ordu qu ru culuğu sahəsində görülən uğurlu işlər atəşkəs dövründə
daha ya radıcı şəkildə davam etdirildi və qısa müddətdən sonra
Azər bay can Ordusu çox qüdrətli bir qüvvəyə çevrildi.
Heydər Əliyev hərbi sahədə hər şeydən əvvəl vahid koman­
dan lıq yaratmağa başladı və bu prosesi dövlətin müstəsna səlahiy­
yətləri çərçivəsinə saldı, ordunu siyasətdən kənarlaşdırdı, onun
öl kə Konstitusiyasından irəli gələn vəzifələrə xidmət göstərmə­
sini təm in etdi. Orduya siyasi qüvvələrin nüfuz etməsinin qarşısı
bir dəfəlik alındı, onun formalaşması, təşkilatlanması və təchizatı
qə bul edilmiş qanunlarla tənzimləndi. Hərbi idarəetmə strukt ur­
ları nın çevikliyini təmin edən məqsəd və vəzifələr müəyyənləş­
dirildi və ordu quruculuğu cəmiyyətin digər sahələrində gedən
pro ses lərlə üzvü şəkildə əlaqələndirildi.
Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında ordunun maddi­texniki
ba za sı təkmilləşdirildi, eyni zamanda Azərbaycanda hərbi təhsi­
lin mü k əmməl sistemi yaradıldı ki, bu da Silahlı Qüvvələr üçün
zə ruri olan zabit kadrların respublika daxilində hazırlanmasında
bö yük rol oynadı. Ardıcıllıq, elm və təcrübənin vəhdəti, hərbi
qul luq çu la ra sosial qayğının göstərilməsi və s. məsələlərin həlli
ordu quruculuğunun müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsinə böyük
sti mul verdi. Milli Ordunun güclənməsi və maddi­texniki baza­
sının möhkəmlənməsi ilə bağlı Heydər Əliyevin apardığı siyasət
hazır da Azərbaycan Res pub li ka sı nın Prezidenti, Silahlı Qüvvə­
lə rin Ali Baş Komandanı cənab İlham Əliyev tərəfindən uğurla
8
Azərbaycanda Ali Baş Komandanlıq institutunun Heydər Əliyev mərhələsi
davam etdirilir. Bu siyasətə sədaqət və yaradıcı mün asibətin nə­
ticəsidir ki, Azərbaycan Ordusu yalnız bölgədə deyil, dün ya nın
inkişaf etmiş hərbi qüvvələri arasında da özünə layiqli yer tutur.
Orduda mənəvi əhval­ruhiyyənin yüksəldilməsi, mill i kadr
ha zır lığının uğurla davam etdirilməsi, struktur isl ahatlarının qar­
şıda dayanan vəzifələrə uyğun apar ıl ması və nizam­intizamın
güclən di rilməsi hərbi qüvvələrin döyüş qabiliyyətini artıran mü­
hüm amill ərdir. Bütün bunların nətic əsində Milli Ordu özünün
Ali Baş Komand a nının bütün əmrlərini vaxtında yerinə yetirən
və xalqımız ın ümidlərini doğruldaraq Azərbaycanın işğal altında
olan ərazil ə rini qısa zaman ərzində azad etməyə qadir olan bir
qüvvəyə çevr ilmişdir. 2016­cı ilin aprelində cəbhə xəttində əldə
edilmiş tarixi uğurlar da bunu bir daha təsdiq etdi.
Ali Baş Komandanlıq institutu ölkənin hərbi təhlükəsizliyinin
təmin edilməsində müstəsna rol oynayır. Ümummilli lider Heydər
Əliyevin bu institutun formalaşması və təkmilləşməsi istiqamətin­
də apardığı siyasətin elmi, nəzəri baxımdan təhlili və öyrənilməsi
dai m aktuallıq kəsb edir ki, təqdim olunan kitabın ərsəyə gəlməsi
də bu sahədə görülm üş dəyərli işlərdən biri sayıla bilər.
Əli Həsənov
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
ictimai-siyasi məsələlər üzrə köməkçisi,
tarix elmləri doktoru, professor
9
Mehman Süleymanov

GİRİŞ
Ö
tən əsrin 80­ci illərinin ortalarında keçmiş Sovet İtti­
faqı rəhbər li yi nin demokratiya və aşkarlıq adı altın­
da ortaya atdığı siyasi oyun lar bütün ölkədə olduğu
kimi, Azərbaycanda və eləcə də digər respublikalarda fərqli bir
ictimai­siyasi dur um yaratdı. Çoxlarına belə bir durumun möv­
cudluğu vaxtilə büt ün cəmiyyət üçün sərt şəkildə normalaşdı­
rılmış ideol ogiyadan kən ara çıxmaq üçün əlverişli imkanların
başlanğıcını qoydu, bir çoxl arı üçün bu durum mövcud dəyərlərə
yeni baxış imkanı verdi, digərləri üçün isə bu durum yuxarıdan
başlanan oyunların nikbin sonluğunun ümidlərinə tapınmaqdan
başqa bir şey olmadı. Türkç ülüyə qarşı genetik düşmənçiliyi ilə
xarakterizə olunan er məni millətçi dairələri də ölkədə yaranmış
bu durumun çevr əsinə düş dülər, bu durumu xislətlərinə uyğun
qiymə t lən dir di lər və bu du ru mu əsrlərdən bəri canlı saxladıqları
niyyətlərinin ­ Azərbaycan torp aq ları hesabına Ermənistan sər­
hədlərinin genişl ən dirilməsinin həyata keçirilməsi üçün çox əl­
verişli bir şans kimi qəbul etdilər. Bu niyyət xəstə erməni təxəy­
yülündə hər zaman, hətta sos ialist ideologiyasının hegemonluğu
dövründə canlı ol du ğu üçün ölkədə yaranmış durum çox qısa za­
manda erməni millətç iliyinin alovlanmasına yol açdı. Azərbay­
canın siyasi rəhbərl iyin in nəzarəti altında bütün cəmiyyətdə de­
mokratiya və aşkarlıq oyunlarının nikbin sonluqlarına ümumxalq
ümidlərinin forma laş dırıldığı vaxtl arda Ermənistan tamam başqa
bir ab­havanın əsir inə çevrildi, Azərbaycan torpaqlarını işğal et­
mək istəkləri erməni zehn iy yətində bütün dəyərləri üstələdi. Ən
10